3/10/2023

Τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον

Τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον (Μτ. 6, 11). Αυτό είναι το τέταρτο αίτημα – εκείνο που αφορά το καθημερινό ψωμί μας, αυτό που είναι επιούσιο, απαραίτητο για την επιβίωση, και γι’ αυτόν το λόγο το χρειαζόμαστε ως καθημερινή τροφή. Αν τα τρία πρώτα αιτήματα σχετίζονταν κατευθείαν με τον Θεό, αν εξέφραζαν την επιθυμία μας να δοξαστεί το όνομά Του, να έλθει η βασιλεία Του, να εκπληρωθεί το θέλημά Του όχι μόνο στον ουρανό αλλ’ επίσης και στη γη, τότε με αυτό το τέταρτο αίτημα στρεφόμαστε, όπως έχουν τα πράγματα, στις δικές μας ανάγκες, αρχίζουμε να προσευχόμαστε για τον εαυτό μας. Το ψωμί δεν σημαίνει εδώ μόνο το ψωμί ως τέτοιο, ούτε καν την τροφή γενικά, αλλά απολύτως καθετί απαραίτητο για τη ζωή, καθετί που καθιστά δυνατή την ύπαρξή μας.

Για να μπούμε στην καρδιά αυτού του αιτήματος, είναι σημαντικό να θυμηθούμε οτιδήποτε σχετίζεται με το σύμβολο της τροφής στην Αγία Γραφή, γιατί μόνο εκεί αυτό το αίτημα παύει να έχει μια σχέση περιορισμένη στην αυστηρά φυσική πλευρά της ζωής, του ανθρώπου και ξεδιπλώνεται στην πληρότητά του.

Βρίσκουμε τη σημασία της τροφής ήδη στο πρώτο κεφάλαιο της Αγίας Γραφής, στην περιγραφή της, δημιουργίας του ανθρώπου. Αφού ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο, τον δίνει ως τροφή για τον άνθρωπο, και αυτό σημαίνει πρώτα πρώτα ότι η ζωή του ανθρώπου εξαρτάται από την τροφή, δηλαδή από τον κόσμο. Ο άνθρωπος ζει από την τροφή, τη μεταποιεί σε δική του ζωή. Αυτή η εξάρτηση του ανθρώπου από το εξωτερικό, από την ύλη, από τον κόσμο είναι τόσο αυταπόδεικτη, που ο Φόυερμπαχ, ένας από τους ιδρυτές της υλιστικής φιλοσοφίας, περιέκλεισε τον άνθρωπο στην περίφημη διατύπωση: «ο άνθρωπος είναι, ό,τι τρώει». Αλλά η διδασκαλία και η αποκάλυψη της Βίβλου δεν αρκείται σε αυτή την εξάρτηση. Ο άνθρωπος λαμβάνει τροφή, δηλαδή την ίδια τη ζωή από τον Θεό. Είναι το δώρο του Θεού στον άνθρωπο, ο οποίος δεν ζει μόνο για να τρώει και να διασφαλίζει, μ’ αυτόν τον τρόπο τη φυσική του επιβίωση, αλλά για να αναπτύσσει τον εαυτό του κατ’ εικόνα και ομοίωση του Θεού.

Επομένως, η ίδια η τροφή έγινε το δώρο της ζωής όπως και η γνώση της ελευθερίας και της ομορφιάς του πνεύματος. Η τροφή μετατρέπεται σε ζωή αλλά και αποκαλύπτεται εξαρχής ως η νίκη πάνω στην εξάρτηση από την τροφή μόνο, γιατί ο Θεός δημιουργώντας τον άνθρωπο τον διατάζει να έχει κυριαρχία, πάνω στη γη. Συνεπώς, αποδεχόμενος την τροφή από τον Θεό ως το δώρο του Θεού, ο άνθρωπος πληρούται με την ίδια τη θεία ζωή. Γι’ αυτό, η βιβλική περιγραφή της πτώσης του ανθρώπου συνδέεται με την τροφή.

Είναι η γνωστή ιστορία του απαγορευμένου καρπού, που έφαγε ο άνθρωπος κρυφά, χωριστά από τον Θεό, για να γίνει σαν τον Θεό. Το νόημα της διήγησης είναι απλό: ο άνθρωπος πίστεψε ότι από μόνη την τροφή, από την καθαρή σιγουριά για την κατανάλωσή της, θα μπορούσε να λάβει αυτό που στην πραγματικότητα είναι δυνατόν να προέλθει μόνο από τον Θεό. Μέσω της τροφής επιδίωξε την απελευθέρωση από τον Θεό, κάτι που όμως τον οδήγησε μόνο σε σκλαβιά και εξάρτηση από την τροφή˙ ο άνθρωπος γίνεται σκλάβος του κόσμου. Αλλά γίνεται συνεπώς και σκλάβος του θανάτου, γιατί η τροφή που του δίνει τη φυσική ζωή του δεν μπορεί να του δώσει την ελευθερία από τον κόσμο και το θάνατο, που μπορεί μόνο από τον Θεό να έρθει. Η τροφή, το σύμβολο και η πηγή της ζωής, έγινε το σύμβολο του θανάτου. Γιατί αν κάποιος δεν φάει, πεθαίνει. Όμως, και αν φάει, και πάλι πεθαίνει, γιατί η τροφή από μόνη της είναι κοινωνία με αυτό που έχει πεθάνει και συνετώς με το θάνατο. Και έτσι, η σωτηρία, η αναδημιουργία και η συγχώρηση, και η ίδια η ανάσταση συνδέονται στο Ευαγγέλιο, τελικά, επίσης με την τροφή.

Όταν ο Χριστός εκπειράστηκε στην έρημο από τον διάβολο και ένιωσε πείνα, ο διάβολος του πρότεινε να μετατρέψει τις πέτρες σε ψωμί, μα ο Χριστός αρνήθηκε λέγοντας: οὐκ ἐπ᾽ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ἄνθρωπος (Μτ. 4, 4). Ξεπέρασε και καταδίκασε αυτή την εξάρτηση του ανθρώπου από μόνο το ψωμί, από τη φυσική ζωή, που έγινε η κατάρα -στον βιβλικό συμβολισμό- του πρώτου ανθρώπου. Απελευθέρωσε τον ων αυτό του απ’ αυτή την εξάρτηση, και η τροφή ξανάγινε το δώρο του Θεού, η κοινωνία με τη θεία ζωή, με την ελευθερία και την αιωνιότητα, και όχι σκλαβιά στον θνητό κόσμο.

Αυτό είναι το βαθύτερο νόημα της νέας θεϊκής τροφής, που συνιστά από τις πρώτες μέρες του χριστιανισμού τη βασική χαρά, το κορυφαίο μυστήριο της Εκκλησίας, που οι χριστιανοί ονομάζουν Ευχαριστία. Η Ευχαριστία, πίστη στη συμμετοχή στη νέα τροφή, στο νέο και ουράνιο ψωμί, εκπληρώνει τη χριστιανική αποκάλυψη για την τροφή. Και μόνο υπό το φως αυτής της αποκάλυψης, της χαράς αυτής της ευχαριστίας μπορεί κανείς να κατανοήσει επαρκώς το πλήρες βάθος αυτού του τέταρτου αιτήματος της Κυριακής Προσευχής: τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον. Δώσε μας, σήμερα, την τροφή που είναι ουσιώδης για μας.

Φυσικά, αυτά είναι κατ’ αρχάς πράγματα βασικά στη ζωή: ψωμί, τροφή, αέρας, όλα όσα γίνονται η ζωή μας. Αλλ’ αυτό δεν είναι όλο. Εσύ, δὸς ἡμῖν: σημαίνει ότι η έσχατη πηγή όλων αυτών για μας είναι ο ίδιος ο Θεός, η αγάπη Του, το ενδιαφέρον Του για μας˙ σε όποια μορφή ή απ’ όποιον κι αν λάβουμε το δώρο, όλα προέρχονται απ’ Αυτόν. Τούτο όμως σημαίνει ότι το πρώτο νόημα και ο σκοπός αυτών των δώρων είναι ο ίδιος ο Θεός.

Λαμβάνουμε ψωμί, λαμβάνουμε ζωή, αλλά ούτως ώστε να αποκαλυφθεί ο σκοπός αυτής της ζωής. Και ο σκοπός αυτής της ζωής βρίσκεται στον Θεό, στη γνώση Του, στην αγάπη γι’ Αυτόν, στην κοινωνία μαζί Του, στη χαρά της αιωνιότητάς Του και σ’ εκείνη τη ζωή για την οποία ο Χριστός λέει: ἵνα ζωὴν ἔχωσι καὶ περισσὸν ἔχωσιν (Ιω. 10, 10).

Κύριέ μου, πόσο μακριά είναι αυτή η αντίληψη από τη φιλοσοφία εκείνου του ασήμαντου και τυφλού οδηγού που λέγεται Φόυερμπαχ. Φυσικά, όπως είπε, ο άνθρωπος είναι ό,τι τρώει. Αλλ’ ό,τι τρώει είναι τα δώρα της αγάπης του Θεού, εκείνο στο οποίο μετέχει, είναι το φως και η δόξα και η χαρά, και ζώντας ζει από όλα όσα ο Θεός του δίνει.

Δὸς ἡμῖν σήμερον… Με την αγάπη Σου, δώσε τα μας όλα αυτά σήμερα, μη μας δίνεις μόνο για την ύπαρξη, αλλά για ν’ αγαπάμε αληθινά αυτή τη σημαντική και πλήρη νοήματος και βαθιά θεϊκή και αιώνια ζωή, για την οποία μας δημιούργησες, την οποία μας έδωσες και μας δίνεις πάντοτε και με την οποία ερχόμαστε να Σε γνωρίσουμε, αγαπήσουμε και ευχαριστήσουμε.

Αλεξάντερ Σμέμαν, Πάτερ ημών, μετάφραση Ιωάννης Λάππας, Αθήνα, Μαΐστρος, 2003.