Γάμος

Χρήσιμες οδηγίες για την τέλεση Γάμου

Τι είναι ο γάμος;
Ο γάμος είναι Μυστήριο κατά το οποίο με την ελεύθερη υπόσχεση του άνδρα και της γυναίκας μπροστά στον ιερέα και την Εκκλησία ότι θα είναι αγαπημένοι και πιστοί ο ένας στον άλλο, ευλογείται η ένωσή τους, ώστε να είναι εικόνα της ένωσης Χριστού και Εκκλησίας και ζητείται να έρθει η θεία Χάρη σ’ αυτούς, ώστε να ζήσουν με αγάπη και τιμή, να γεννήσουν παιδιά και να τα αναθρέψουν με χριστιανική ανατροφή.

Γιατί στην ακολουθία του γάμου ακούμε και αιτήματα ξένα προς τους νεόνυμφους, σαν κι αυτά: «Ὑπὲρ τῆς ἄνωθεν εἰρήνης καὶ τῆς σωτηρίας τῶν ψυχῶν ἡμῶν…», «Ὑπὲρ τῆς εἰρήνης τοῦ σύμπαντος κόσμου…», «Ὑπὲρ τοῦ Ἀρχιεπισκόπου… παντὸς τοῦ κλήρου καὶ τοῦ λαοῦ…». Τι σχέση έχουν αυτά με τους νεόνυμφους;
Αυτό ερμηνεύεται από το ότι ο γάμος πρώτα γινόταν κατά την τέλεση της θείας Λειτουργίας, στην οποία και ακούμε τα αιτήματα αυτά. Αλλά, όπως γίνεται σήμερα η ακολουθία του γάμου, ξεχωριστά από την Λειτουργία, το άκουσμα των αιτημάτων αυτών, που φαίνονται ξένα προς τους νεόνυμφους, θέλει να δηλώσει κάτι το πολύ σπουδαίο: Ότι ο γάμος των νεόνυμφων δεν είναι προσωπική υπόθεση δύο ανθρώπων, αλλά δίνει χαρά σ’ όλη την Εκκλησία που συγκαλείται να χαρεί για το ευφρόσυνο γεγονός. Και ακόμη ότι η νέα ζωή των νεονύμφων εντάσσεται μέσα στο πλαίσιο της ζωής της Εκκλησίας, που έχει τον Επίσκοπο, όλους τους κληρικούς και τον λαό του Θεού, που μνημονεύουμε με τα αιτήματα αυτά.

Ποια η προϋπόθεση εκ μέρους των νεονύμφων για το μυστήριο του γάμου; Τι πρέπει δηλαδή να δει η Εκκλησία σ’ αυτούς, για να τελέσει το μυστήριο;
Την αγάπη! Ο ένας να θέλει τον άλλο. «Η αμοιβαία, αβίαστη και ειλικρινής συγκατάθεση για ένωση αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την τέλεση του μυστηρίου. Είναι ότι το ψωμί και το κρασί για το μυστήριο της θείας Ευχαριστίας, δηλαδή το υλικό, το ορατό μέρος του μυστηρίου: οι νεόνυμφοι προσφέρουν τον ειλικρινή σύνδεσμό τους για να ευλογηθή και να μεταμορφωθή στην μυστηριώδη ένωση του γάμου» (Ζαννής). Γι’ αυτό, επειδή η αγάπη των νεονύμφων είναι αναγκαία προϋπόθεση για το μυστήριο του γάμου τους, παλαιότερα, προτού να αρχίσει η ακολουθία, ρωτούσε ο ιερέας, «Ἐὰν θέλη ἡ νύμφη τὸν νυμφίον· ὁμοίως καὶ ὁ νυμφίος τὴν νύμφην». Σε παλαιότερα μάλιστα Ευχολόγια υπήρχαν τέτοιες ερωτήσεις, σαν κι αυτή: «Θέλεις, γαμβρέ, ὀρέγεσαι, ἀγαπᾶς ἐπᾶραι τὴν κερὰ (δεῖνα) γυναῖκα ἐν τῷ φωτὶ τῆς ἡμέρας, καθὼς γέγονεν ἀπ᾿ ἀρχῆς κόσμου; Καὶ ἀποκρίνεται ὁ γαμβρός· Ναι, τίμιε παρὰ Θεῷ καὶ ἀνθρώποις. Καὶ ἐρωτᾶ τὴν νύμφην καὶ λέγει· Θέλεις κερὰ …κ.λπ.».

Δηλαδή, οι γονείς δεν πρέπει να επιβάλλουν στο παιδί τους να παντρευτεί το τάδε πρόσωπο, εάν το παιδί τους δεν νιώθει ιδιαίτερη έλξη και αγάπη σ’ αυτό;
Οι γονείς έχουν δικαίωμα και καθήκον να υποδεικνύουν στο παιδί τους ένα καλό πρόσωπο για τον γάμο του, ασφαλώς όμως δεν τους επιτρέπεται να του επιβάλλουν να πάρει το πρόσωπο που αυτοί υποδεικνύουν, αν διαπιστώνουν ότι το παιδί τους δεν το αγαπάει. Έτσι διαβάζουμε στην Αγία Γραφή ότι οι γονείς της Ρεβέκκας κάλεσαν την ίδια να την ρωτήσουν, αν θέλει να πάει μαζί με τον Ελεάζαρ, που θα την έφερνε νύφη στον Ισαάκ: «Καὶ ἐκάλεσαν τὴν Ρεβέκκαν καὶ εἶπαν αὐτῇ· Πορεύσῃ μετὰ τοῦ ἀνθρώπου τούτου; Ἡ δὲ εἶπε· Πορεύσομαι» (Γέν. 24, 58).

Πώς βλέπει η Εκκλησία την αγάπη δυο προσώπων που πορεύονται στον γάμο;
Την βλέπει με χαρά· και ακόμη την βλέπει θεϊκά, να το πούμε έτσι. Γιατί αυτή η έλξη των δύο φύλων ερμηνεύεται πολύ ωραία στην Αγία Γραφή και στους αγίους Πατέρες. Θα μας έφερνε πολύ μακριά ο λόγος, αν παρουσιάζαμε την θέση της Εκκλησίας μας στο θέμα αυτό.

Θα θέλαμε να την ακούσουμε γιατί μας είναι ενδιαφέρουσα.
Ακούστε! Λέει η Αγία Γραφή ότι ο Θεός απέκοψε την πλευρά του Αδάμ και διέπλασε από αυτήν την γυναίκα. Ο άνδρας τώρα ποθεί αυτό που του κόπηκε, δηλαδή την γυναίκα και η γυναίκα πάλι έλκεται προς αυτό από το οποίο προήλθε, δηλαδή τον άνδρα. Αυτό είναι η έλξη των δύο φύλων. Ανάμεσα στους δύο, στον άνδρα και την γυναίκα, που, ας το σημειώσουμε, δεν είναι το όλο, αλλά είναι τμήματα, «ημίτονα», όπως το είπε κάποιος,[1] Ο Θεός έβαλε την «ἀγαπητικὴν δύναμιν», όπως λέει ωραία ο Μέγας Βασίλειος, για να ενωθούν με τον γάμο τους και τα δύο να γίνουν ένα, πλήρες. Γιατί ο άνδρας μόνος του δεν είναι το πλήρες, αφού του λείπει η πλευρά. Η γυναίκα πάλι δεν είναι το πλήρες, αφού είναι μόνο η πλευρά. Η ένωση των δύο με τον γάμο τους φέρνει την ολοκλήρωση. «Γενήκαμε δυο», είπε κάποιος στον φίλο του, εννοώντας ότι παντρεύτηκε. «Όχι δυο», του απαντά ο σοφός φίλος του, «αλλά ολοκληρώθηκες».
Ο Θεός, λοιπόν, ενώνει το νέο ζευγάρι με τον δεσμό της αγάπης, γιατί Αυτός είναι η «συνεκτική αἰτία» των πάντων, Αυτός είναι ο Μόνος που μπορεί να κάνει «τὰ ἀμφότερα ἕν». Αυτό θέλει να πει εκείνο το ωραίο που λέγεται στην πρώτη κιόλας ευχή του αρραβώνος: «Ὁ Θεὸς ὁ αἰώνιος, ὁ τὰ διῃρημένα συναγαγὼν εἰς ἑνότητα καὶ σύνδεσμον διαθέσεως τιθεὶς ἄῤῥηκτον». Ας προσέξουμε αυτή την πολύ ωραία φράση της ευχής: Διαιρεμένοι ήταν οι νεόνυμφοι, χωριστά ο ένας από τον άλλο. Και ο Θεός τους έβαλε την «διάθεση για σύνδεσμο». Αυτός έφερε την μεταξύ τους έλξη και έτσι τους καλεί, τους «συναγάγει σε ενότητα». Μάλιστα αυτή η έκφραση, «Ὁ Θεὸς ὁ τὰ διῃρημένα συναγαγὼν εἰς ἑνότητα», θυμίζει μια πανάρχαια ευχή που έλεγαν για το πρόσφορο (την «λειτουργιά») στην θεία Λειτουργία. Το πρόσφορο αποτελείται από διάφορους κόκκους σιταριού, οι οποίοι πρώτα ήταν σκορπισμένοι και έπειτα ενώθηκαν και τώρα γίνονται προσφορά στον Θεό, για να τελεστεί η θεία Ευχαριστία. Τι ίδιο και οι νεόνυμφοι: Χωρισμένοι πρώτα, ενώνονται τώρα από τον Θεό, ο Οποίος είναι «ὁ τὰ διῃρημένα συναγαγὼν εἰς ἑνότητα» και κάνουν ένα πράγμα, όπως ένα είναι το πρόσφορο με το οποίο τελείται η θεία Ευχαριστία. Έτσι «η αγάπη των αρραβωνιασμένων στην ίδια της την έμπνευση συγγενεύει και προσανατολίζεται προς την ευχαριστιακή κοινωνία» (Ευδοκίμωφ).[2]

Τι σημαίνει το δακτυλίδι;
Το δακτυλίδι χρησιμοποιόταν και προ Χριστού και στην αρχαιότητα. Άλλη όμως έννοια είχε στους ειδωλολάτρες και άλλη σε εμάς τους χριστιανούς. Στους ειδωλολάτρες το δακτυλίδι προερχόταν από την βάρβαρη συνήθεια, που ο άνδρας απήγαγε την γυναίκα και την καταδυνάστευε και δήλωνε, λοιπόν, τον κρίκο και την αλυσίδα με την οποία την υποδούλωνε. Άλλοι είπαν ακόμη ότι στους ειδωλολάτρες το δακτυλίδι αποτελούσε το τίμημα που κατέβαλε ο άνδρας για να εξαγοράσει την γυναίκα· υπάρχουν δε και σήμερα ακόμη βάρβαροι λαοί στους οποίους τα νομίσματα έχουν σχήμα κρίκων, όπως το δακτυλίδι. Άλλη παλαιά ερμηνεία του δακτυλιδιού, την οποία αναφέρει ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, είναι ότι σημαίνει την εξουσία που χορηγούσε ο άνδρας στην γυναίκα στον οίκο ως αντιπρόσωπό του. Το δακτυλίδι παλαιά χρησιμοποιόταν για σφραγίδα. Και δίνοντας, λοιπόν, ο άνδρας το δακτυλίδι του στην γυναίκα της ενεχείριζε, την σφραγίδα του για να έχει αυτή την επιμέλεια και την φροντίδα για τα πράγματα του οίκου, για να είναι η οικοδέσποινα. – Στον χριστιανικό γάμο η ανταλλαγή των δακτυλιδίων είναι σύμβολο της προσφοράς του ενός προς τον άλλο· ότι ο ένας δίνει τον εαυτό του στον άλλο, ο ένας δέχεται το «εγώ» του άλλου, ότι ο ένας «χωράει» στον άλλο.[3] «Αυτή η αμοιβαία προσφορά δεν σημαίνει παθητική υποταγή του ενός στον άλλον, αλλά ενεργητική αποδοχή του ενός απ’ τον άλλο. Οι Σύροι και οι Αρμένιοι έχουν ένα ωραίο έθιμο, που συμβολίζει πολύ παραστατικά αυτή την αλήθεια: όταν αρραβωνιάζονται ανταλλάσσουν τους βαφτιστικούς σταυρούς τους, σημάδι πως αποδέχεται ο ένας τον “σταυρό” του άλλου» (Ζαννής).

Τι σημαίνει η ανταλλαγή των δακτυλιδίων, που κάνει ο κουμπάρος;
Η ανταλλαγή των δακτυλιδίων συμβολίζει την αλληλοσυμπλήρωση του ενός από τον άλλο. Οι ελλείψεις του ενός θα συμπληρωθούν από τις ικανότητες του άλλου. Είπαμε και προηγουμένως ότι ούτε ο άνδρας μόνος τους, ούτε η γυναίκα μόνη της αποτελεί τον ολοκληρωμένο άνθρωπο.[4] Είναι τεμάχια του όλου· στον γάμο γίνεται η αλληλοσυμπλήρωση και εκφράζεται αυτό με την ανταλλαγή των δακτυλιδίων.

Ποιος είναι ο σκοπός του γάμου κατά την Εκκλησία;
Αυτό που είπαμε παραπάνω: Η αλληλοσυμπλήρωση, η αλληλοβοήθεια! Ή καλύτερα, ο σκοπός του γάμου είναι σωτηριολογικός. Ο ένας συμπληρώνοντας τον άλλο να τον βοηθάει για την σωτηρία του. Αλλά, θα πει κανείς, αυτό μπορεί να το βρει καθένας γενικά και έξω από τον γάμο· γιατί στην ανθρώπινη κοινωνία γενικά οι ελλείψεις του ενός πρέπει να συμπληρώνονται από τις ικανότητες του άλλου και ο ένας πρέπει να βοηθάει τον άλλο για την σωτηρία του. Στον γάμο έχουμε κάτι το ειδικό στην σχέση του ανδρογύνου, όπως το εκφράζει και η λέξη «γάμος»: Είναι η σαρκική ένωση των δυο που φέρνει και την τεκνογονία.

Δηλαδή σκοπός του γάμου είναι η τεκνογονία;
Όχι μόνο η τεκνογονία, αλλά και η αλληλοσυμπλήρωση πρώτα. Όπως το λέει καθαρά η τρίτη ευχή του αρραβώνα, ο άνδρας και η γυναίκα αρμόζονται δια του γάμου «εἰς βοήθειαν καὶ διαδοχὴν τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων». Πρώτα η «βοήθεια» και έπειτα η «διαδοχή», η τεκνογονία δηλαδή.
Δεν ορίζει η Εκκλησία μας ως κύριο σκοπό του γάμου την τεκνογονία, γι’ αυτό δεν θεωρεί ανυπόστατο ή αποτυχημένο ένα γάμο, που δεν είχε ως συνέπεια την γέννηση παιδιών από ενδεχόμενη στειρότητα των συζύγων. Και να είναι εκ των προτέρων αυτό γνωστό, η Εκκλησία θα ευλογήσει τον γάμο τους, που δεν θα το έκανε βέβαια αν ως μοναδικό ή κύριο σκοπό του γάμου θεωρούσε την τεκνογονία. Την τεκνογονία ως κύριο σκοπό του γάμου θεωρούσαν μερικοί Ιουδαίοι, σύγχρονοι του προφήτη Μαλαχία, γι’ αυτό και εγκατέλειπαν την γυναίκα τους, όταν αποκτούσαν μερικά παιδιά. Και με αναίδεια έλεγαν: «Τι άλλο ζητάει ο Θεός, παρά μόνο σπέρμα» (Μαλαχ. 2, 15). Εναντίον αυτής της εσφαλμένης αντίληψης του γάμου εξανίσταται ο προφήτης Μαλαχίας και τονίζει τον στενό σύνδεσμο του άνδρα και της γυναίκας στον γάμο, την «κοινωνία» των δυο (στίχ. 14), που δεν πρέπει ποτέ να διακόπτεται, άσχετα με την απόκτηση ή μη των παιδιών.

Η σαρκική ένωση των συζύγων δεν συνδέεται με την τεκνογονία;
Ανάμεσα στις συζυγικές σχέσεις και την τεκνογονία υπάρχει άμεσος σύνδεσμος και δεν μπορεί να το παραθεωρούν αυτό οι χριστιανοί σύζυγοι με ελαφρά συνείδηση. Με την τεκνογονία ο άνθρωπος γίνεται συνεργός του Θεού στο δημιουργικό του έργο και συναίτιος στην διαιώνιση του είδους του πάνω στη γη. Αλλά, λέει ο ιερός Χρυσόστομος, ένας μεγάλος πατέρας της Εκκλησίας μας, ο γάμος, δηλαδή η συζυγική σχέση, δόθηκε στον άνθρωπο και για την παιδοποιία, «αλλά πολύ περισσότερο για να σβεστεί η σαρκική επιθυμία».[5] Για την υποστήριξη μάλιστα της θέσης του αυτής επικαλείται ο ιερός πατέρας τον απόστολο Παύλο και λέει: «Μάρτυράς μου είναι ο Παύλος, που λέει «για τον λόγο της πορνείας καθένας ας έχει την γυναίκα του» και όχι για τον λόγο της παιδοποιίας· και πάλι διατάσσει να ενώνονται οι σύζυγοι με τις συζύγους τους, όχι για να γίνουν πατέρες πολλών παιδιών, αλλά τι; «Για να μη σας πειράζει ο σατανάς», τους λέει. Και παρακάτω δεν είπε, «αν επιθυμούν παιδιά», αλλά τι; «Αν δεν εγκρατεύονται ας παντρευτούν».[6] Έτσι ο γάμος προφυλάσσει τον άνθρωπο από την ακολασία. Ο Χρυσόστομος πάλι λέει ότι στους παλαιούς χρόνους ο γάμος είχε ως σκοπό όχι μόνο την αποφυγή της ακολασίας, αλλά και την αύξηση του πληθυσμού της γης. Τώρα όμως, που γέμισε η γη και η θάλασσα και όλη η οικουμένη από ανθρώπους, μια μόνο απομένει αιτία του γάμου, η αναίρεση της ακολασίας και της ασέλγειας.[7]
Τα παραπάνω βέβαια δεν σημαίνουν ότι ο γάμος είναι καταφύγιο για να αποφύγει ο άνθρωπος την ακολασία. Η θέση του αποστόλου Παύου, που μνημονεύει παραπάνω ο ιερός Χρυσόστομος, πρέπει να ερμηνευθεί σε σχέση με το θέμα που θίγεται στην επιστολή του. Γράφοντας ο Απόστολος προς Κορινθίους την πρώτη του επιστολή αντιμετωπίζει το πρόβλημα της πορνείας, που συνέβαινε πολύ στην Κόρινθο μεταξύ των ειδωλολατρών, και συνιστά στους χριστιανούς την αποφυγή της. Γιατί κατά τον Απόστολο οι σαρκικές σχέσεις επιτρέπονται μόνο μεταξύ των συζύγων. Αποκρούοντας, λοιπόν, ο Απόστολος, όπως και όλοι οι εκκλησιαστικοί άνδρες, την πορνεία, που γεννάει η σαρκική επιθυμία, υποδεικνύουν ως μόνη επιτρεπτή διέξοδο τον γάμο, μέσα στον οποίο μόνο επιτρέπονται οι σαρκικές σχέσεις. Τονίζοντας όμως οι άγιοι Πατέρες τον γάμο ως ιερό μυστήριο, που έχει σκοπό να βοηθήσει τους συζύγους να πετύχουν δι’ αυτού του τρόπου της ζωής την σωτηρία τους, προχωρούν στην απόλυτη σύνδεση των συζυγικών σχέσεων με την τεκνογονία, που είναι καρπός των σχέσεων αυτών. Και πραγματικά ο στόχος, στον οποίο πρέπει να κατευθύνονται οι πιστοί και μέσα στον γάμο είναι η υπερνίκηση του σαρκικού φρονήματος και η εξάσκηση της εγκράτειας.

Γιατί να εξασκεί το ανδρόγυνο την εγκράτεια και να προσπαθεί να νικάει το σαρκικό φρόνημα; Είναι αμαρτία η σαρκική επιθυμία;
Όχι! Αυτή η επιθυμία είναι φυσική και είπαμε και προηγουμένως ότι ο γάμος δόθηκε για να ικανοποιείται η επιθυμία αυτή.
Αλλά το παραπάνω ερώτημα μας δίνει την καλή αφορμή να πούμε κάτι βαθύτερο σχετικά με τον γάμο: Λέγουν οι άγιοι Πατέρες ότι αν δεν αμάρταναν οι πρωτόπλαστοι θα αυξάνονταν μεν, αλλά κατά παρθενικό τρόπο, κατά τρόπο που θα υποδείκνυε η σοφία του Θεού, όπως για παράδειγμα πολλαπλασιάζονται τα φυτά κατά παρθενικό τρόπο, δια παραφυάδων. Τον γάμο, ως σαρκική ένωση, τον βλέπουμε μετά την πτώση. (Γεν. 4, 1).
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι ο γάμος είναι αμαρτία. Μετά την πτώση συμβαίνει το να κρυώνουμε ή το να αρρωσταίνουμε, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι αμαρτία το να θερμανθούμε ή το να καταφύγουμε στον γιατρό. Έτσι δεν είναι αμαρτία ο γάμος, εκφράζει όμως την πτωτική κατάσταση του ανθρώπου, γιατί δεν είναι η παραδείσια παρθενική ζωή.

Και αυτοί που αρνούνται τον γάμο και γίνονται μοναχοί και μοναχές;
Αυτοί δεν ακολουθούν την φυσική οδό. Γιατί το φυσικό του ανθρώπου μετά την πτώση είναι το να παντρεύεται. Αυτοί που γίνονται μοναχοί και μοναχές ακολουθούν μια υπερφυσική οδό. Αυτός ή αυτή που παίρνει την απόφαση να παρθενέψει κάνουν ένα άλμα εις ύψος, να το πούμε έτσι, πηδούν το φράγμα της πτώσης, και επανέρχονται κατά τούτο στην προπτωτική, την παραδείσια κατάσταση, την παρθενική ζωή. Και ακριβώς, επειδή η παρθενική ζωή δε είναι φυσική αλλά υπερφυσική κατάσταση, γι’ αυτό και ο ζήλος κάποιου για την ζωή αυτή είναι καθαρά κλήση Θεού.
Ξαναλέμε όσα είπαμε παραπάνω με λίγα λόγια: Ο Θεός έκανε τον άνθρωπο και τον τοποθέτησε στον παράδεισο να ζει παρθενικά˙ η πτώση όμως έντυσε τον άνθρωπο με «δερμάτινους χιτώνες» και του έφερε την σαρκική επιθυμία, που, αν δεν χαλιναγωγηθεί, οδηγεί στον ακόλαστο βίο, στην πορνεία και την ανηθικότητα. Για να μη συμβαίνει αυτό δόθηκε ο γάμος, για να ικανοποιεί σ’ αυτόν ο άνθρωπος την σαρκική του επιθυμία. Ο απόστολος Παύλος το λέει καθαρά αυτό. «Διὰ δὲ τὰς πορνείας -λέει- ἕκαστος τὴν ἑαυτοῦ γυναῖκα ἐχέτω καὶ ἑκάστη τὸν ἴδιο ἄνδρα ἐχέτω» (Α΄ Κορ. 7, 2). Ο χριστιανικός γάμος όμως δεν σταματάει εδώ, στην θεώρησή του δηλαδή σαν μέσου αποφυγής της ακολασίας. Ο χριστιανικός γάμος είναι κοινωνία προσώπων. «Ο Φυσικός έρως βρίσκει το νόημά του, όταν βοηθεί τον άνθρωπο να υπερβεί το εγώ και να έρθει σε κοινωνία με το συ. Στην περίπτωση αυτή ο έρως οδηγεί απ’ την ιδιοτελή κίνηση στην ανιδιοτελή κοινωνία. Όταν όμως ο έρως περιορίζεται στη ικανοποίηση της καθαρής ιδιοτέλειας, εκφυλλίζεται σε παράγοντα διαφθοράς και καταστροφής του προσώπου» (Μαντζαρίδης). Ο χριστιανικός γάμος είναι, όπως λέει η β΄ ευχή του γάμου, όχι μόνο «ὁμόνοια σωμάτων», συζυγική ένωση δηλαδή, αλλά κυρίως «ὁμόνοια ψυχῶν» με την οποία πετυχαίνεται η αλληλοσυμπλήρωση και αλληλοβοήθεια για την σωτηρία, που είπαμε στην αρχή. Για να επιτευχθεί αυτό συγκαλείται η Εκκλησία και προσευχόμαστε όλοι στο ιερό μυστήριο του γάμου, για να κατέλθει η Χάρη του Θεού στους νεόνυμφους και να τους ικανώσει να βιώσουν έτσι την νέα τους ζωή. Αλλά ο χριστιανικός γάμος βοηθάει τον ανδρόγυνο να υπερνικάει την σαρκικότητα και να ζει κατά το δυνατόν την παραδείσια παρθενική ζωή. Γιατί αυτό είναι το έργο της Εκκλησίας: Να οδηγεί με την Χάρη των αγίων Μυστηρίων (και ο γάμος ευλογείται με Μυστήριο) από τα πτωτικά στα παραδείσια.

Πώς είναι δυνατόν το ανδρόγυνο να ζήσει την παραδείσια παρθενική ζωή;
Με την εγκράτεια. Το χριστιανικό ανδρόγυνο δεν πρέπει να ξεχνάει την εγκράτεια˙ υπάρχουν περίοδοι προσευχής, υπάρχουν μέρες εορτών, που, για να τις γευθεί και να τις βιώσει καλύτερα το ανδρόγυνο, αρμόζει να εγκρατευθεί στις μεταξύ τους συζυγικές σχέσεις. Και αφού σκοπός του γάμου είναι η αλληλοβοήθεια για την σωτηρία, οι σύζυγοι πρέπει να βοηθεί ο ένας τον άλλο, για να εξασκείται η εγκράτεια μεταξύ τους.

Και όταν ένα μέλος από το ανδρόγυνο δεν θέλει να εγκρατευθεί;
Είναι ανάγκη να πούμε περισσότερα για την εγκράτεια στις σχέσεις του ανδρογύνου και θα απαντήσουμε με αυτά στο τεθέν ερώτημα. Παραθέτουμε το απόστολο Παύλος, τι λέει για το θέμα αυτό: «Ως προς τις ιδιαίτερες σχέσεις του ανδρογύνου ας γνωρίζει η γυναίκα ότι δεν εξουσιάζει το ίδιο της το σώμα, αλλά το εξουσιάζει ο άνδρας ̇το ίδιο και ο άνδρας πρέπει να ξέρει ότι δεν εξουσιάζει το ίδιο του το σώμα, αλλά το εξουσιάζει η γυναίκα. Ας μην αποστερεί ο ένας τον άλλο με εγκράτεια, εκτός αν το κάνετε αυτό με συμφωνία και για λίγο καιρό για να αφοσιώνεστε στην νηστεία και την προσευχή ̇ αλλά και πάλι να έρχεσθε σε συζυγικές σχέσεις, για να μη σας πειράζει ο σατανάς, επειδή είστε αδύνατοι να συγκρατηθείτε» (Α΄ Κορ. 7, 4-5).
Η περικοπή αυτή του Αποστόλου είναι πολύ σπουδαία και πρέπει να την γνωρίζουν τα ανδρόγυνα. Ας προσέξουμε στην περικοπή ότι ο Απόστολος για την εγκράτεια του ανδρογύνου λέει ότι πρέπει να γίνεται με συμφωνία και των δύο συζύγων. Αν ένας εκ των συζύγων δεν συγκατατίθεται για εγκράτεια, δεν επιτρέπεται το άλλο μέλος να επιμένει˙ γιατί αυτό θα φέρει ταραχή στην αγάπη των συζύγων. Επαναλαμβάνουμε: Και ας είναι νηστήσιμη περίοδος, αν ο ένας σύζυγος δεν έχει την δύναμη για εγκράτεια, δεν επιτρέπεται ο άλλος σύζυγος, να επιμένει να εγκρατευθούν˙ γιατί θα είναι αυτός ένοχος για το κακό της διαταραχής της οικογενειακής γαλήνης. Πρέπει δε να γνωρίζουν οι σύζυγοι ότι η ομόνοια είναι ανώτερη από τη εγκράτεια. Εγκράτεια του ενός μέλους χωρίς την συγκατάθεση και του άλλου, χωρίς το «ἐκ συμφώνου» που λέει ο Παύλος είναι άκαρπη. Και ακόμη, όταν η γυναίκα π.χ. με πρόφαση θεοσέβειας αρνείται την συζυγική ένωση με τον άνδρα της, που δεν έχει την δύναμη να εγκρατευθεί, γίνεται αιτία η γυναίκα αυτή να βλαστημηθεί η πίστη μας ή και ο άνδρας να πέσει σε αμαρτία με ξένη γυναίκα. Λέει ο Θεοδώρητος Κύρου: «Τὸ γὰρ προφάσει θεοσεβείας καταλιμπάνειν τοὺς ἄνδρας βλασφημίαν ἔφερε τῷ κηρύγματι» (Ερμηνεία εις το Τίτ. 2, 4-5).
Επιμένοντες στο θέμα αυτό αναφέρουμε μια ωραία εικόνα του ιερού Χρυσοστόμου με την σχετική σ’ αυτήν διδασκαλία: Ας φανταστούμε ένα πλοίο σε μια τρικυμισμένη θάλασσα. Αυτή είναι η εικόνα της οικογένειας που οι σύζυγοι διαπληκτίζονται. Ένα πλοίο σε τρικυμισμένη θάλασσα και ο κυβερνήτης να μαλώνει με τον πρωρέα.
Αλλά γιατί διαπληκτίζονται οι σύζυγοι; Είναι ειδικός ο λόγος διαπληκτισμού τους εδώ, για τον οποίο ο Χρυσόστομος αναφέρει την παραπάνω εικόνα.
Ο ιερός πατέρας ερμηνεύει την συμβουλή του αποστόλου Παύλου προς τους εγγάμους: «Μη στερείτε οι σύζυγοι ένας τον άλλο, εκτός αυτό αν γίνει προσωρινά κατόπιν συμφωνίας» (Α΄ Κορ. 7, 5). Να μην απέχουν, δηλαδή να σμίγουν τα ανδρόγυνα, εκτός αυτό αν γίνει για ένα διάστημα, αφού το συμφωνήσουν και οι δυο. Όταν ο ένας από τους συζύγους ζητάει την συζυγική σχέση, δεν επιτρέπεται το άλλο μέλος να την αρνείται. Αν θέλει ο ένας από τους συζύγους να εγκρατευθεί, πρέπει να παίρνει γι’ αυτό την άδεια του άλλου συζύγου. Ο Χρυσόστομος λέει επί λέξει ερμηνεύοντας τον λόγο του αποστόλου Παύλου: «Μὴ ἐγκρατευέσθω ἡ γυνὴ τοῦ ἀνδρός ἄκοντος, μήτε ὁ ἀνήρ, τῆς γυναικὸς μὴ βουλομένης». Δηλαδή: «Να μην εγκρατεύεται η γυναίκα χωρίς να το θέλει ο άνδρας, ούτε πάλι να εγκρατεύεται ο άνδρας χωρίς να το θέλει η γυναίκα».
Και γιατί να μην εγκρατεύεται ο ένας σύζυγος, όταν δεν το θέλει ο άλλος; Γιατί από αυτή την εγκράτεια προέρχονται μεγάλα κακά, λέει ο Χρυσόστομος. Ποια κακά; Μοιχείες, πορνείες, διαλύσεις οικογενειών! Γιατί, αν υπάρχουν άνδρες που, ενώ απολαμβάνουν την δική τους γυναίκα, πάνε και σε άλλη, τι δεν θα κάνουν αυτοί όταν τους στερήσει κανείς την χαρά από την δική τους γυναίκα;
«Μη αποστερείτε οι σύζυγοι ο ένας τον άλλο», λέει ο απόστολος Παύλος. Ονομάζοντας δε ο Απόστολος «αποστέρηση» την άρνηση του ενός συζύγου να συγκατατεθεί στην επιθυμία του άλλου για συζυγική ένωση, θέλει να δείξει την εξουσία που έχει κάθε σύζυγος στο σώμα του άλλου, που, όταν εκείνος του το αρνείται, του το «αποστερεί». Λέμε ότι «στερούμαι» κάτι από κάποιον όταν αυτό είναι δικό του. Πραγματικά το σώμα της έγγαμης γυναίκας δεν είναι δικό της αλλά του άνδρα της˙ και όταν αρνείται να του το δώσει αμαρτάνει στον Θεό. Το ίδιο και ο άνδρας, είναι δούλος της γυναίκας σ’ αυτό το θέμα˙ το σώμα του ανήκει στην γυναίκα του και δεν πρέπει να της το αρνείται, όταν αυτή ζητάει τη συζυγική ένωση. Αυτό σημαίνει η συμβουλή του Παύλου στους εγγάμους: «Ας παρέχει ο άνδρας στην γυναίκα ό,τι της οφείλεται, το ίδιο δε και η γυναίκα στον άνδρα. Η γυναίκα δεν εξουσιάζει το δικό της σώμα˙ το εξουσιάζει ο άνδρας. Το ίδιο και ο άνδρας˙ δεν εξουσιάζει το δικό του σώμα˙ το εξουσιάζει η σύζυγος» (Α΄ Κορ. 7, 3-4). Στο συζυγικό δηλαδή θέμα ο ένας είναι δούλος στον άλλο˙ ούτε ο άνδρας λοιπόν εξουσιάζει το σώμα του, για να εγκρατεύεται, όποτε θέλει, χωρίς την άδεια της γυναίκας του, ούτε η γυναίκα εξουσιάζει το σώμα της, για να εγκρατεύεται, όποτε θέλει, χωρίς την άδεια του άνδρα της.
Οι σκέψεις αυτές προφυλάσσουν τον άνδρα να μην πέσει σε αμαρτία με άλλη γυναίκα και την γυναίκα να μην πέσει σε αμαρτία με άλλον άνδρα. Όταν η κακή ξένη γυναίκα παρουσιαστεί προκλητικά στον άνδρα και του προτείνει να αμαρτήσει μαζί του, τότε αυτός πρέπει να της πει: Δεν το εξουσιάζω εγώ το σώμα μου, δεν είναι δικό μου, είναι της γυναίκας μου. Το ίδιο και η γυναίκα, αν της τύχει άνδρας και την προκαλεί για αμαρτία, πρέπει να πει: Δεν είναι δικό μου το σώμα μου, αλλά του άνδρα μου.
«Μη αποστερείτε οι σύζυγοι ο ένας τον άλλον», λέει ο Απόστολος. Αυτός που παίρνει κάτι από τον ιδιοκτήτη, χωρίς την θέλησή του και μάλιστα χρησιμοποιώντας βία, το «αποστερεί». Αυτό κάνουν μερικές γυναίκες χάριν ευλαβείας˙ στερούν το σώμα τους από τον σύζυγό τους στον οποίο ανήκει. Με αυτό όμως που κάνουν, χάριν ευλαβείας, κάνουν πολύ μεγαλύτερη αμαρτία από όσο μεγάλη είναι η αρετή της εγκράτειας, που θέλουν να δείξουν. Γιατί γίνονται αυτές υπεύθυνες της τυχόν αμαρτίας του άνδρα τους με άλλη γυναίκα. Πάνω απ’ όλα, λέει ο Χρυσόστομος, πρέπει τα ανδρόγυνα να προτιμούν την ομόνοια, αυτό που είναι το σπουδαιότερο˙ χάνεται όμως η ομόνοια στην οικογένεια από μια επίμονη εγκράτεια ενός συζύγου, χωρίς την συγκατάθεση του άλλου.
Κι αν το θέλεις, λέει ο Χρυσόστομος, έλα να το διαπιστώσουμε αυτό από τα πράγματα. Ας υποθέσουμε ένα ανδρόγυνο, που η γυναίκα εγκρατεύεται, χωρίς όμως αυτό να το θέλει ο άνδρας. Και τι καλό βγαίνει από την εγκράτεια αυτή, αν ο άνδρας πάει σε άλλη γυναίκα, γιατί τον αποστρέφεται η δική του, ή, κι αν δεν το κάνει αυτό, όμως να πλήττεται και να αναστατώνεται και να φλέγεται από την επιθυμία και να φωνάζει και να δημιουργεί μύρια προβλήματα στην γυναίκα; Ποια είναι η ωφέλεια από την εγκράτεια, όταν έχει φύγει η αγάπη από το σπίτι; Καμιά! Γιατί αυτή η εγκράτεια προξενεί τόση αναστάτωση. Γι’ αυτό λέει ο Παύλος στους συζύγους να μην αποστερούν ο ένας τον άλλον, εκτός αν αυτό το κάνουν προσωρινά και κατόπιν συμφωνίας, για να καταγίνονται με την νηστεία και την προσευχή (Α΄ Κορ. 7, 5). «Προσευχή» εδώ ο απόστολος Παύλος εννοεί την με μεγαλύτερη αφοσίωση προσευχή, γιατί δεν απαγορεύεται στο ανδρόγυνο να προσεύχεται, ενώ έχει συζυγικές σχέσεις˙ είναι όμως αλήθεια ότι, όταν οι σύζυγοι εγκρατεύονται, κάνουν με μεγαλύτερη θέρμη την προσευχή τους.
Συμβουλεύει δε ο απόστολος Παύλος το ανδρόγυνο μετά την εγκράτειά του, που την έκαναν και οι δυο κατόπιν συμφωνίας, για να καταγίνονται με μεγαλύτερη αφοσίωση στην προσευχή, όπως τους είπε, πάλι να έρχονται σε συζυγική επαφή. «Πάλιν ἐπὶ τὸ αὐτὸ συνέρχεσθε» τους λέει παρακάτω (στίχ. 5). Δεν το λέει όμως αυτό ο Απόστολος σαν νόμο, ότι δηλαδή οπωσδήποτε έτσι πρέπει να γίνει. Αν το θέλουν οι σύζυγοι, μπορούν να εγκρατευτούν για πολύ διάστημα ή να ζήσουν και για πάντα σε εγκράτεια. Αλλά συμβουλεύει ο Απόστολος το ανδρόγυνο μετά την προσωρινή αποχή του πάλι να έχει συζυγικές σχέσεις, επειδή γνωρίζει τον πόλεμο, που τους κάνει ο σατανάς, επειδή γνωρίζει την δική τους αδυναμία. Γι’ αυτό και λέει τελευταία, μετά την συμβουλή του αυτή: «Ἵνα μὴ πειράζῃ ὑμάς ὁ σατανᾶς διὰ τὴν ἀκρασίαν ὑμῶν» (στίχ. 5).
Αν στο θέμα της εγκράτειας των συζύγων δεν γίνεται όπως συμβουλεύει παραπάνω ο απόστολος Παύλος και αναπτύσσει ο ιερός Χρυσόστομος, τότε οι σύζυγοι θα διαπληκτίζονται και θα είναι σε ψυχρότητα ο ένας προς τον άλλο˙ τότε η οικογένεια των συζύγων θα μοιάζει σαν ένα πλοίο σε μια τρικυμισμένη θάλασσα, που ο κυβερνήτης μαλώνει με τον πρωρέα του, κατά την ωραία εικόνα που ανέφερε ο ιερός πατέρας. (Στην ομιλία ΙΘ΄. ΕΠΕ 18, 520. 10 – 524. 1 – 20).
Επαναλαμβάνουμε όμως ότι οι χριστιανοί σύζυγοι πρέπει να βοηθούν ο ένας τον άλλο, για να εξασκείται κατά περιόδους η εγκράτεια μεταξύ τους, ζώντες έτσι και μέσα στον γάμο την δική τους παρθενία. Αλλά αυτό, ξαναλέγομε, πρέπει να γίνεται «ἐκ συμφώνου», όπως συμβουλεύει ο απόστολος Παύλος.

Ας επανέλθουμε στην ακολουθία του Μυστηρίου του γάμου. Τι σημαίνει εκείνο που βλέπουμε να κάνει ο ιερέας, να παίρνει τα χέρια των νεονύμφων και να τα συμπλέκει;
Σπουδαία πράξη αυτή με βαθύ περιεχόμενο! Διαβάζουμε στην Αγία Γραφή ότι ο Θεός έπλασε την γυναίκα και την έφερε στον Αδάμ (Γέν. 2, 22). Και ο ιερέας εδώ έχει την θέση του Θεού και παίρνει από το χέρι την γυναίκα και την συνάπτει με τον Αδάμ. Γιατί ο Θεός, είπαμε, συνάπτει το ανδρόγυνο, Αυτός έβαλε μεταξύ τους την «αγαπητική δύναμη», για να ενωθούν με τον γάμο τους. Κατά παλαιότερο ευχολόγιο ο ιερέας συμπλέκοντας το χέρι της νύφης με το χέρι του νυμφίου του έλεγε: «Παράλαβε αὐτὴν ἐκ ναοῦ Κυρίου». Σήμερα, την ώρα που ο ιερέας πρόκειται να συμπλέξει τα χέρια των νεονύμφων, θυμάται την πλάση της γυναίκας στον Παράδεισο και την σύζευξή της με τον Αδάμ από τον Θεό και παρακαλεί Αυτόν τον Ίδιο με το δικό Του Χέρι να κάνει την πράξη αυτή και λέει «Αύτὸς καὶ νῦν, Δέσποτα, ἐξαπόστειλον τὴν χεῖρα σου ἐξ ἁγίου κατοικητηρίου Σου, καὶ ἅρμοσον τὸν δοῦλόν Σου (τόνδε) καὶ τὴν δούλην Σου (τήνδε), ὅτι παρὰ Σοῦ ἁρμόζεται ἀνδρὶ γυνή». Ωραία σχολιάζει ο Τάσος Ζαννής: «Το νόημα της συμβολικής αυτής χειρονομίας είναι φανερό: Ο Θεός προσφέρει στον άνδρα την γυναίκα ή, θάλεγε κανείς, προσφέρει τον ένα σύζυγο στον άλλον. «Τι εμπιστοσύνη που δείχνει ο Θεός», σημειώνει ο Ευδοκίμωφ, «βάζοντας στα εύθραυστα χέρια μας ένα πλάσμα, μια μοίρα! Μονάχα μια αγάπη τοποθετημένη μέσα στην θεία αγάπη μπορεί να αναλάβη αυτό το φορτίο». – Η θέα των νεονύμφων κατά την ακολουθία του Μυστηρίου με συμπλεγμένα τα χέρια τους είναι κάτι το ωραίο όσο και φοβερό. Με την στάση τους αυτή υπόσχονται ενώπιον Θεού και ανθρώπων ότι θα είναι πάντοτε αγαπημένοι και ενωμένοι, ότι ο ένας θα κρατάει και θα κρατιέται από τον άλλο, ότι θα τον βοηθάει και θα βοηθιέται απ’ αυτόν. Οι νεόνυμφοι δεν επιτρέπεται μόνοι τους να λύσουν τα χέρια, ούτε και για να κάνουν τον Σταυρό τους, αλλά θα τους τα λύσει ο ιερέας δια του Ευαγγελίου.

Τι σημαίνουν τα στέφανα;
Ο λαός μας αποκαλεί «αστεφάνωτους» όσους συζούν παράνομα, σαν τα στέφανα να είναι χαρακτηριστικά της ευλογημένης ένωσης του ανδρογύνου. – Τα στέφανα στους νεόνυμφους εκφράζουν την αρχοντιά, την εξουσία στο σπίτι τους, στα τέκνα που θα αποκτήσουν. Στην Ρωσική Εκκλησία τα στέφανα είναι κατασκευασμένα απ’ άργυρο ή από άλλο μέταλλο και το μεν στέφανο του γαμβρού έχει στο μέτωπο το αποτύπωμα του Χριστού, το δε στέφανο της νύφης το αποτύπωμα της Παναγίας, ομοιάζουν δε με στέφανα βασιλικά. Και πραγματικά ο άνθρωπος έγινε βασιλιάς όλης της κτίσης. Στην δεύτερη αυτή του γάμου λέει ο ιερέας: «Δέσποτα, ὁ ἐν ἀρχῇ πλάσας τὸν ἄνθρωπον καὶ θέμενος αὐτὸν ὡς βασιλέα τῆς κτίσεως». Και το στεφάνωμα, λοιπόν, των νεονύμφων υποδηλώνει, κατ’ αυτήν την ερμηνεία, την βασιλικότητα του ανθρώπινου γένους, όπως ήταν ο Αδάμ και η Εύα στον Παράδεισο πριν από την πτώση τους˙ ότι ο άνθρωπος παίρνει την θέση του ως «στέφανος πάντων τῶν πεποιημένων ὑπὸ τοῦ Θεοῦ». Κατά ένα μάλιστα παλαιό τυπικό ο ιερέας δίνει στον νυμφίο και άλλα σύμβολα της βασιλικής εξουσίας, και όχι μόνο το στεφάνι. Έτσι και το προκείμενο του αποστολικού αναγνώσματος έχει αυτή την έννοια, γιατί λέει: «Ἔθηκας ἐπὶ τὴν κεφαλὴν αὐτῶν στεφάνους ἐκ λίθων τιμίων…» Ο στίχος αυτός είναι παρμένος από τον 20^ο Ψαλμό που λεγόταν σε βασιλέα του Ισραήλ.
Αλλά τα στέφανα έχουν και ένα άλλο νόημα κατά την ερμηνεία του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Οι νικητές στεφανώνονται. Και οι νεόνυμφοι εννοείται ότι πάλαισαν εναντίον των πειρασμών, που συνέβησαν στην ζωή τους, και διατηρήθηκαν αγνοί και καθαροί, γι’ αυτό τώρα βραβεύονται για τον αγώνα τους αυτόν από την Εκκλησία και «στέφανοι ταῖς κεφαλαῖς (αὐτῶν) ἐπιτίθενται, σύμβολον τῆς νίκης, ὄτι μὴ κατηγωνίσθησαν ὑπὸ τῆς ἡδονῆς».

Τι σημαίνει εκείνο που ακούμε στο τέλος του Αποστόλου «ἡ δὲ γυνὴ ἵνα φοβῆται τὸν ἄνδρα;».
Θα δώσουμε δυο ερμηνείες, σωστές και οι δυο.
α) Ο Θεός έκανε και τα δυο φύλα, και τον άνδρα και την γυναίκα ίσους, ισότιμους. Η γυναίκα όμως επιβλήθηκε στον άνδρα, τον υπέταξε και του επέβαλε να φάει τον απαγορευμένο καρπό. Γι’ αυτό και για παιδαγωγική τιμωρία μετά την πτώση ο Θεός υπέταξε την γυναίκα στον άνδρα με εκείνο που είπε, «Πρὸς τὸν ἄνδρα σου ἡ ἀποστροφή σου, καὶ αὐτός σου κυριεύσει» (Γεν. 3, 16). Η γυναίκα, δηλαδή, μετά την πτώση των πρωτοπλάστων θα αισθάνεται εξαρτημένη από τον άνδρα, ο οποίος θα την κυριεύει. Πριν από την πτώση δεν συνέβαινε αυτό, αλλά τα δύο φύλα ήταν ίσα (ισοτιμία των φύλων). Το επιτίμιο, λοιπόν, της γυναίκας μετά την πτώση είναι η υπακοή της στον άνδρα, γιατί αυτή με την πτώση επιβλήθηκε στον άνδρα και τον παρέσυρε στην αμαρτία. Βέβαια μέσα στην Εκκλησία αποκαθίσταται η ισότητα (η ισοτιμία καλύτερα) των δύο φύλων, και μέσα στον χριστιανικό γάμο έχουμε την ενοποίησή τους, που είναι η υπακοή στον άνδρα, που ο Απόστολος το λέει «Ἡ γυνὴ ἵνα φοβῆται τὸν ἄνδρα». Αυτή είναι η μια ερμηνεία.
β) Στο αποστολικό ανάγνωσμα της ακολουθίας του γάμου την στενή ένωση του ανδρογύνου ο Απόστολος την θεωρεί εικόνα της ενώσεως Χριστού και Εκκλησίας. Ο άνδρας είναι εικόνα του Χριστού[8] και η γυναίκα εικόνα της Εκκλησίας. Όταν σε μας τους πιστούς, που αποτελούμε την Εκκλησία του Χριστού, εμφανιστεί ο Χριστός, τι θα κάνουμε; Θα δοκιμάσουμε μια χαρά, αλλά και ένα φόβο, ένα δέος.[9] Η γυναίκα, αφού πρέπει να βλέπει τον άνδρα της ως εικόνα Χριστού, πρέπει να υποτάσσεται σ’ αυτόν σαν στον Κύριο (το αποστολικό ανάγνωσμα λέει: «Αἱ γυναῖκες τοῖς ἰδίοις ἀνδράσιν ὑποτάσσεσθε ὡς τῷ Κυρίῳ») και να αισθάνεται το δέος και τον φόβο προ αυτού, όπως προ του Κυρίου της, του Οποίου εικόνα είναι ο άνδρας της. Έτσι, λοιπόν, η «γυναίκα να φοβείται τον άνδρα». Σ’ αυτό το ύψος η Εκκλησία ανάγει τον χριστιανικό γάμο: Η γυναίκα να βλέπει τον άνδρα της ως εικόνα του Χριστού και ο άνδρας να βλέπει την γυναίκα του ως εικόνα της Εκκλησίας.
Η υποταγή της γυναίκας, για την οποία μιλάει ο Απόστολος με το «η γυναίκα να φοβείται τον άνδρα», «δεν είναι απάντηση στην τυραννική εξουσία του άνδρα, αλλά η ανταπόκρισή της στην αγάπη του -μιαν αγάπη χωρίς όρια, εικόνα και ομοίωση της αγάπης του Χριστού για την Εκκλησία» (Ζαννής).
Ο άνδρας πάλι πρέπει να φέρεται προς την γυναίκα του, όπως ο Χριστός, «ο Οποίος ουδέποτε προέταξε τον Εαυτό του, αλλά πάντοτε Τον ταπείνωσε και Τον θυσίασε, για να λάμψει και στην γη η ομόνοια, η συμφωνία και η αμοιβαία αγάπη, που βασιλεύει στους θείους κόλπους στους ουρανούς».
Ως προς το θέμα, που θίγεται με τα παραπάνω, ποιος από το ανδρόγυνο θα έχει την κυριαρχία στην οικογένεια, οι νεόνυμφοι ας μη λησμονούν ένα άλλο, γενικό παράγγελμα του Αποστόλου σ’ όλους τους πιστούς, ο ένας να υποτάσσεται στον άλλο, να δίνει το προβάδισμα στον άλλο: «Ὑποτασσόμενοι ἀλλήλοις ἐν φόβῳ Χριστοῦ» (Εφες. 5, 21).

Γιατί έγινε στον γάμο το πρώτο θαύμα του Χριστού;
Το πρώτο και κύριο θαύμα του Χριστού είναι η θεία Λειτουργία. Ο Χριστός θυσιάστηκε, για να μας παραδώσει την θεία Λειτουργία με την οποία σωζόμαστε και θεοποιούμαστε· γι’ αυτό ενανθρώπησε. Τι γίνεται στην θεία Λειτουργία; Το ψωμί μεταβάλλεται σε Σώμα Χριστού και το κρασί σε Αίμα Χριστού. Το θαύμα στον γάμο της Κανά, όπου το νερό έγινε κρασί, προτύπωνε αυτό το θαύμα της θείας Λειτουργίας, όπου το κρασί γίνεται Αίμα Χριστού. Η θεία Λειτουργία, λοιπόν, είχε την προτύπωσή της στον γάμο της Κανά, για να εκφραστεί ότι το ανδρόγυνο πρέπει να γεύεται την θεία Λειτουργία (το λέμε να ζει «Ευχαριστιακά», γιατί η θεία Λειτουργία λέγεται «θεία Ευχαριστία»), αλλά και για να εκφραστεί ότι η θεία Λειτουργία είναι γάμος, είναι ένωση με τον Θεό μας. Πραγματικά σε πολλούς ύμνους της Εκκλησίας μας η θεία Λειτουργία εκφράζεται με την εικόνα του γάμου και του φαγητού. [10]

Τι σημαίνει το ποτήρι, που πίνουν οι νεόνυμφοι;
Αυτό λέγεται «κοινόν ποτήριον» και συμβολίζει το κοινό ποτήρι της ζωής, που θα το πιουν και οι δυο μαζί το ανδρόγυνο! Ό,τι επιφυλάσσει η οικογενειακή ζωή, χαρές-λύπες, ευχάριστα-δυσάρεστα, θα τα γευθούν και οι δυο μαζί. Δηλώνει, δηλαδή, το κοινό ποτήρι την κοινωνία των αγαθών του βίου και την τέλεια ένωση των νεονύμφων. Οι Ρώσοι το ποτήρι αυτό το ονομάζουν, «ένωση», γιατί σ’ αυτό αναμιγνύεται κρασί με νερό, για να εκφραστεί η ένωση της καρδιάς του άνδρα με την καρδιά της γυναίκας. – Παλαιότερα αντί για το κοινό ποτήρι χρησιμοποιούσαν το άγιο Ποτήρι και μεταλάμβαναν οι νεόνυμφοι στο σημείο αυτό· γι’ αυτό και λίγο προηγουμένως στην ακολουθία του γάμου απαγγέλουν το «Πάτερ ἡμῶν …», που και στην θεία Λειτουργία λέγεται λίγο πριν από την θεία Κοινωνία (επειδή το αίτημα «Τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν…» ερμηνεύεται ότι σημαίνει το Σώμα του Κυρίου). «Με την κοινωνία της θείας Ευχαριστίας πραγματοποιείται η ένωση, ο γάμος της Εκκλησίας με τον Χριστό. Οι νεόνυμφοι, “μυστικῶς εἰκονίζοντες” το Νυμφίο και τη Νύμφη, άρχιζαν τον γάμο τους κοινωνώντας, μετέχοντας, δηλαδή, στο “μυστικό και άχραντο γάμο”» (Ζαννής).

Γιατί ο ιερέας χορεύει τους νεόνυμφους τρεις φορές γύρω από το τραπέζι;
Αυτό το τραπέζι[11] έχει θέση αγίας Τράπεζας, γι’ αυτό και βάζουμε το άγιο Ευαγγέλιο πάνω σ’ αυτό, όπως και τα δακτυλίδια και τα στέφανα, που η θέση τους ρώτα ήταν πάνω στην αγία Τράπεζα. Το τυπικό λέει ότι ο ιερέας τώρα λαμβάνει τον νυμφίο, την νύμφη και τον παράνυμφο -τον νυμφίο από το χέρι, την νύμφη κρατουμένη από τον νυμφίο και τον παράνυμφο που κρατάει πίσω τα στέφανα- και οδηγώντας τους κοντά στο θυσιαστήριο τους χορεύει («ἄγων αὐτοὺς ὡς πρὸς τὸ θυσιαστήριον χορείαν ποιεῖται»[12]) ψάλλοντας δυνατά, μαζί με τον λαό, όπως σημειώνει ένα ευχολόγιο, το «Ἡσαΐα χόρευε…».
Ο χορός έχει κυκλικό σχήμα και ο τριπλός χορός, όπως γίνεται στους νεόνυμφους, είναι τριπλή ενίσχυση του συμβόλου του κύκλου. Ο κύκλος εκφράζει την αιωνιότητα και ο κυκλικός χορός, λοιπόν, των νεονύμφων είναι μια ευχή της Εκκλησίας να κερδίσουν την αιωνιότητα. Όπως λέει ωραία ο Ευδοκίμωφ «ο δρόμος της συζυγικής ζωής δεν είναι μια απλή πορεία, τοποθετείται στον άξονα της αιωνιότητας».
Πέρα όμως από την παραπάνω ερμηνεία, ο χορός των νεονύμφων εκφράζει την πνευματική χαρά όλων, όλης της Εκκλησίας, για την νέα ευλογημένη πορεία δυο ανθρώπων.
Όπως το βλέπουμε και σήμερα, ο τριπλός χορός των νεονύμφων έχει μια επισημότητα, και δίκαια, γιατί επιθέτει την νομική σφραγίδα στον γάμο, ας το πούμε έτσι, και το μυστήριο θεωρείται πια έγκυρο.[13] Γι’ αυτό, για το επίσημο αυτής της στιγμής, ο λαός ραίνει τους νεονύμφους με ρύζι και κουφέτα.

Στο τέλος της ακολουθίας του γάμου βλέπουμε τον ιερέα να παίρνει τα στέφανα από τους νεόνυμφους. Γιατί το κάνει αυτό;
Αυτό λέγεται «ἄρσις τῶν στεφάνων». Παλαιότερα φορούσαν οι νεόνυμφοι τα στέφανα και μετά την ακολουθία και έτσι στεφανωμένοι πήγαιναν με πομπή στο σπίτι του γαμβρού. Εκεί η νύφη έλυε την κόμη των μαλλιών της, δείγμα ότι παντρεύτηκε,[14] και ο γαμβρός της παρέδιδε μια αρμαθιά κλειδιά, και με την πράξη του αυτή δήλωνε ότι καταστούσε την γυναίκα του κυρία του σπιτιού του. Και οι δυο παρέμεναν επτά ημέρες στεφανωμένοι, την δε όγδοη ημέρα, στην απόδοση, σαν να πούμε, της εορτής του γάμου τους, επέστρεφαν στον Ναό, για να πάρει ο ιερέας τα στέφανα από τα κεφάλια τους και να τα καταθέσει στο σκευοφυλάκιο, γιατί ανήκαν στον Ναό. Γι’ αυτό και διαβάζουμε στο Ευχολόγιο, στο τέλος της ακολουθίας του γάμου, «εὐχαὶ εἰς λύσιν στεφάνων τῇ ὀγδόῃ ᾑμέρᾳ». Σε μερικά μέρη τηρείται αυτή η παλαιά τάξη· επειδή όμως σήμερα επικρατούν άλλες συνθήκες και δεν είναι δυνατή στην πράξη επιστροφή των νεονύμφων στον Ναό, γι’ αυτό και η άρση των στεφάνων από τον ιερέα γίνεται στο τέλος της ακολουθίας του Μυστηρίου του γάμου. Όπου όμως είναι δυνατόν, καλόν είναι να τηρείται τάξη, γιατί το κανονικό είναι οι προσκεκλημένοι του γάμου να χαιρετούν στεφανωμένους τους νεόνυμφους.

[1] Ο πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντίνος Καλλίνικος.
[2] Στο βιβλίο του «Sacrement de l’ amour». Η παράθεση από τον Τάσο Ζαννή, μνημον. εργασία του σ. 14. – Η ευχή του προσφόρου που μνημονεύεται στην «Διδαχή των Αποστόλων» έχει ως εξής: «… Ὤσπερ ἦν τοῦτο τὸ κλάσμα διασκορπισθὲν ἐπάνω τῶν ὀρέων καὶ συναχθὲν ἐγένετο ἕν, οὕτω συναχθήτω σου ἡ Ἐκκλησία ἀπὸ τῶν περάτων τῆς γῆς εἰς τὴν σὴν Βασιλείαν…» (Βιβλιοθήκη Ελλήνων Πατέρων, τ. 2 σ. 218).
[3] «Ἡ τῶν δακτυλιδίων περίθεσις δηλοῖ ἑκάτερον ἐκατέρῳ ἑαυτὸν ἐγχειρίζειν καὶ μηδέτερον τοῦ λοιποῦ ἐξουσιάζειν ἑαυτόν ἀλλ᾿ ἕτερον τοῦ ἑτέρου» (Κριτόπουλος, Ομολογία, κεφ. ιβ΄).
[4] «Γυνὴ γὰρ καὶ ἀνὴρ οὐκ εἰσιν ἄνθρωποι δύο, ἀλλὰ ἄνθρωπος εἷς» (Χρυσόστομος, εἰς Κολοσσαεῖς 12, 5 Migne 62, 387).
[5] «… Πολλῶ δὲ πλέον ὑπὲρ τοῦ σβέσαι τὴν τῆς φύσεως πύρωσιν» (Περί παρθενίας 19, Migne 48, 547).
[6] «Καὶ μάρτυς μου ὁ Παῦλος λέγων· “διὰ δὲ τὰς πορνείας ἕκαστος τὴν ἑαυτοῦ γυναῖκα ἐχέτω”̇, οὐ διὰ τὰς παιδοποιΐας̇ καὶ πάλιν ἐπὶ τὸ αὐτὸ συνέρχεσθαι κελεύει οὐχ ἵνα πατέρες γένωνται παίδων πολλῶν̇ ἀλλὰ τί; “Ἵνα μὴ πειράζῃ ὑμᾶς ὁ σατανᾶς”, φησί. Καὶ προελθὼν δὲ οὐκ εἶπεν, “εἰ δὲ ἐπιθυμοῦσι παίδων”̇ ἀλλὰ τί; “Εἰ δὲ μὴ ἐγκρατεύονται, γαμησάτωσαν”». (Περί παρθενίας 19, Migne 48, 547).
[7] «Παρὰ τὴν ἀρχήν δύο ταύτας εἶχε τὰς ὑποθέσεις (ο γάμος)· ὕστερον δὲ πληρωθείσης καὶ τῆς γῆς καὶ τῆς θαλάττης καὶ τῆς οἰκουμένης πάσης μία λείπεται πρόφασις αὐτοῦ μόνη, ἡ τῆς ἀκολασίας καὶ τῆς ἀσελγείας ἀναίρεσις». (Περί παρθενίας 19, Migne 48, 547).
[8] Βλ. και Α΄ Κορ. 11, 7.
[9] Βλ. Ματθ. 28, 17. Ιωάν. 20, 20. Ματθ. 28, 10.
[10] π.χ. «…Ἐὰν γὰρ τολμήσω συνεισελθεῖν εἰς τὸν Νυμφῶνα, ὁ χιτών με ἐλέγχει ὅτι οὐκ ἔστι τοῦ γάμου …»· «Τοῦ Δείπνου Σου τοῦ μυστικοῦ σήμερον, Υἱὲ Θεοῦ, κοινωνόν με παράλαβε …», κ.α. Αυτά βεβαίως λέγονται για την θεία Κοινωνία, αλλά αυτό είναι η θεία Λειτουργία: Η θεία Κοινωνία.[11]
Λέγεται «μετειππίδιον» (κώδιξ Σινά 966) ή «ηυπρεπισμένον τετράποδον» (Αθηνών 829), ή «δισκέλιον».
[12] Συμεών Θεσσαλ. Περί γάμου, Migne 155, 512-513).
[13] «Ἀληθῶς· ἐὰν πάντα τὰ προηγηθέντα λάβωσι χώραν, χωρὶς ἀκόμη νὰ κυκλωθῇ τὸ δισκέλιον τρίς, τὸ νομικῶς ἔγκυρον τοῦ γάμου δύναται νὰ προσβληθῇ. Ἀλλ’ ἀφ’ ἧς ἐψάλη τὸ “Ἡσαΐα”, ἡ ἕνωσις κατησφαλίσθη ἀπόρθητος» (Πρωτοπρ. Κωνσταντίνος Καλλίνικος ο Χριστιανικός Ναός και τα τελούμενα εν αυτώ, έκδοση Γρηγόρη, σ. 515).
[14] Βλ. Α΄ Κορ. 11, 2-16.

Αρχιμανδρίτου Ιερεμίου Φούντα, Ορθόδοξη Κατήχηση,
Ενοριακό Ταμείο Έργων Φιλαδελφίας Ιερού Ναού Αγίου Ανδρέου Σαλαμίνος, Σαλαμίνα, 1990, σ. 214-239