Βάπτισμα

Χρήσιμες οδηγίες για την τέλεση Βάπτισης

Τι είναι το Βάπτισμα;
Το Βάπτισμα είναι ένα Μυστήριο, στο οποίο ένας άνθρωπος που πιστεύει βυθιζόμενος στο νερό τρεις φορές, στο όνομα του Θεού Πατέρα, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, πεθαίνει την σαρκική ζωή της αμαρτίας και αναγεννιέται ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι σε μια πνευματική και αγία ζωή. Ο Κύριός μας είπε: «Αν δεν γεννηθεί κανείς από νερό και Πνεύμα, δεν μπορεί να μπει στην Βασιλεία του Θεού» (Ιωάν. 3, 5).

Πότε και πώς άρχισε το Βάπτισμα;
Πρώτα «ο Ιωάννης βάπτισε βάπτισμα μετανοίας και έλεγε στον λαό να πιστεύσουν σ’ εκείνον που έρχεται μετά από αυτόν, δηλαδή στον Χριστό Ιησού» (Πραξ. 19, 4). Έπειτα ο Ίδιος ο Ιησούς Χριστός με το παράδειγμά Του αγίασε το Βάπτισμα, όταν βαπτίστηκε από τον Ιωάννη. Τέλος, ο Χριστός μας πάλι με την ανάστασή Του, έδωσε στους Αποστόλους αυτή την επίσημη εντολή: «Πηγαίνετε και κάνετε όλο τον κόσμο μαθητές μου, βαπτίζοντες αυτούς στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος» (Ματθ. 18, 19).

Ποιο είναι το πιο ουσιαστικό στην τελετή του Βαπτίσματος;
Η τριπλή κατάδυση στο νερό, στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος.

Τι απαιτείται απ’ αυτόν που θέλει να βαπτιστεί;
Μετάνοια και πίστη· γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο πριν από το Βάπτισμα ο βαπτιζόμενος απαγγέλει το «Πιστεύω». Ο απόστολος Πέτρος είπε την ημέρα της Πεντηκοστής στα πλήθη: «Μετανοήστε και ο καθένας από σας ας βαπτιστεί στο όνομα του Ιησού Χριστού για την συγχώρηση των αμαρτιών σας και θα λάβετε το χάρισμα του Αγίου Πνεύματος» (Πράξ. 2, 38). Και ο Κύριός μας είπε: «Εκείνος που θα πιστέψει και θα βαπτιστεί θα σωθεί» (Μάρκ. 16, 16).

Αν από τον βαπτιζόμενο απαιτείται μετάνοια και πίστη, τότε γιατί βαπτίζουμε μικρά παιδιά, που δεν καταλαβαίνουν;
Για την πίστη των γονέων τους και του αναδόχου τους, που υποχρεώνονται να διδάξουν σ’ αυτά την πίστη, όταν έρθουν σε ηλικία για να μαθαίνουν.

Έχουμε επιχειρήματα από την Αγία Γραφή για το Βάπτισμα μικρών παιδιών (νηπιοβαπτισμό);
Στην εποχή της Παλαιάς Διαθήκης περιτέμνονταν τα νήπια την όγδοη ημέρα από την γέννησή τους· το βάπτισμα όμως στην Καινή Διαθήκη λαμβάνει την θέση της περιτομής· κατά συνέπεια μπορούν τα νήπια να βαπτίζονται. Και η Εκκλησία μας τα βαπτίζει, γιατί αυτό είναι το θέλημα του Χριστού μας (βλ. Ματθ. 19, 14-15).

Από πού φαίνεται ότι το Βάπτισμα παίρνει την θέση της περιτομής;
Από τα παρακάτω λόγια του Αποστόλου στους πιστούς: «Έχετε περιτμηθεί, όχι με περιτομή καμωμένη με χέρια ανθρώπου, αλλά με την αποβολή του σάρκινου σώματος, δηλαδή με την περιτομή του Χριστού και ενταφιαστήκατε μαζί του κατά το Βάπτισμα» (Κολασ, 2, 11-12).

Γιατί υπάρχει ανάδοχος στο Βάπτισμα;
Για να στέκεται εγγυητής στην Εκκλησία για την πίστη του βαπτιζόμενου και να αναλάβει την φροντίδα μετά το Βάπτισμα να τον στερεώσει στην πίστη. Βλ. Διον. Αρεοπ. Εκκλ. Ιεραρχ. κ. 2 και 5. Επίσης βλ. Τερτυλ. de Coron. Cap III και de Resurr. cap VIII.

Μπορεί οποιοσδήποτε να γίνει ανάδοχος;
Μάλιστα, οποιοσδήποτε πιστός χριστιανός μπορεί να γίνει ανάδοχος. Άπιστοι όμως και ασεβείς άνθρωποι δεν μπορεί να γίνουν ανάδοχοι, γιατί, όπως είπαμε, ο ανάδοχος «αναδέχεται» την ιερή υποχρέωση να διδάξει στο νεοφώτιστο παιδί, όταν θα μεγαλώσει, την πίστη και θα ομολογήσει, εξ ονόματος αυτού που βαπτίζεται, ότι «αποτάσσεται» τον διάβολο κι όλα τα έργα του και μάλιστα θα τον φτύσει και θα ομολογήσει ακόμη ότι «συντάσσεται» με τον Χριστό.

Είναι σωστό να χρησιμοποιούνται δύο ανάδοχοι για το παιδί που βαπτίζεται;
Η Ορθόδοξη Εκκλησία μας δέχεται έναν ανάδοχο για το παιδί. Αντίθετα οι Ρωμαιο-καθολικοί δέχονται πολλούς αναδόχους. Αυτό η Ορθοδοξία μας το ανέχεται μόνο, γιατί το σωστό είναι ο ένας ανάδοχος. «Χρώμεθα ἑνί ἀναδόχῳ», διαβάζουμε στην ομολογία του Κριτοπούλου.

Γιατί στην αρχή, στις προβαπτιστικές τελετές, βλέπουμε τον ιερέα να φυσάει τρεις φορές στο πρόσωπο του βρέφους, που πρόκειται να βαπτιστεί;
Αυτό είναι μια σπουδαία πράξη και έχει πολύ βαθύ νόημα: Ο Θεός όταν έπλασε από χώμα τον πρώτο άνθρωπο, τον Αδάμ, φύσηξε στο πρόσωπό του (αυτό είναι ο θείος ασπασμός στον άνθρωπο) και το νεκρό χωματένιο άγαλμα ζωντάνεψε, γιατί έλαβε μέσα του την αθάνατη ψυχή. Και εδώ το φύσημα του ιερέα δηλώνει ότι το Βάπτισμα θα δώσει αιώνια ζωή σ’ αυτόν που θα το δεχτεί. Αβάπτιστος ο άνθρωπος είναι νεκρός πνευματικά. Φυσάει δε ο ιερέας τρεις φορές εις τιμήν της Αγίας Τριάδος.

Γιατί πάλι ο ιερέας βάζει το χέρι του πάνω στο κεφάλι του παιδιού, που πρόκειται να βαπτιστεί;
Και η χειρονομία αυτή του ιερέα έχει σημασία. Σημαίνει ότι ο άνθρωπος που έρχεται για το Βάπτισμα ανήκει πια στον Θεό. Βάζει κανείς το χέρι του σ’ ένα πράγμα που το κατέχει. Και ο ιερέας σαν αντιπρόσωπος του Θεού βάζει το χέρι του πάνω στο κεφάλι αυτού που πρόκειται να βαπτιστεί, για να δηλώσει ότι αυτός ανήκει πια στην αγία Εκκλησία και όχι στην κατοχή του Σατανά.

Γιατί γίνονται εξορκισμοί πριν από το Βάπτισμα;
Για να διώξουν τον διάβολο, που με την πτώση του Αδάμ κατέχει τους ανθρώπους, σαν να είναι αιχμάλωτοί του και σκλάβοι του.
Ο Απόστολος Παύλος λέει ότι όλοι οι άνθρωποι, χωρίς Χάρη, «ζούσαν σύμφωνα με την πορεία του κόσμου τούτου, ακολουθούντες τον άρχοντα του αέρος, το πνεύμα που τώρα ενεργεί μεταξύ των απειθών ανθρώπων».

Σε τι στηρίζεται η δύναμη του εξορκισμού;
Εις το όνομα του Ιησού Χριστού, επικαλούμενο με προσευχή και πίστη. Ο Ίδιος ο Ιησούς Χριστός έδωσε στους πιστούς αυτή την υπόσχεση: «Στο όνομά μου θα βγάζουν δαιμόνια» (Μάρκ. 16, 17).

Ποια δύναμη έχει το σημείο του Σταυρού, που χρησιμοποιούμε στους εξορκισμούς και σ’ άλλες περιπτώσεις;
Όποια δύναμη έχει το όνομα του Ιησού Χριστού του Εσταυρωμένου, όταν το επικαλούμαστε με πίστη, την ίδια δύναμη έχει και το σημείου του Σταυρού, όταν το κάνουμε με πίστη. Ο Κύριλλος Ιεροσολύμων γράφει: «Ας μην ντρεπόμαστε να ομολογήσουμε τον Εσταυρωμένο· ας κάνουμε με παρρησία στο μέτωπο και παντού με τα δάκτυλά μας, την σφραγίδα, τον Σταυρό· και όταν τρώμε και όταν που πίνουμε· όταν πηγαίνουμε κάπου και όταν επιστρέφουμε· πριν από τον ύπνο, όταν είμαστε ξαπλωμένοι στο κρεβάτι και όταν σηκωνόμαστε· όταν ταξιδεύουμε και όταν αναπαυόμαστε. Ο Σταυρός είναι μέγα φυλακτό· γίνεται δωρεά και από τους φτωχούς και χωρίς κόπο και από τους άρρωστους, γιατί είναι από τον Θεό η Χάρη. Ο Σταυρός είναι το σημείο των πιστών και ο φόβος των δαιμόνων». (Κατήχ. XIII, 36. Migne 33, 816).

Από πού έχουμε την χρήση του σημείου του Σταυρού;
Από τα χρόνια των αγίων Αποστόλων. Βλ. Διον. Αρεοπαγίτου, Περί Εκκλησιαστικής Ιεραρχίας κ. 2 και 5. Βλ. επίσης Τερτυλλιανού de Corn. cap. III, de Resurr., cap. VIII.

Γιατί αλείφεται με λάδι το νήπιο που βαπτίζεται;
Το λάδι αυτό λέγεται «επορκιστό» λάδι, για την δύναμη που έχει να διώχνει τους δαίμονες· την πήρε δε τη δύναμη αυτή με την επίκληση του Θεού και την ευχή και τα σταυροειδή φυσήματα, που έκανε σ’ αυτό ιερέας. Η άλειψη δε του νηπίου με το «επορκιστό» αυτό λάδι έχει πολλές ερμηνείες. Κατά μία ερμηνεία η πράξη αυτή σημαίνει ότι αυτός που βαπτίζεται ελκύει επάνω του την αγάπη του Θεού, ότι δεν υπάρχει πια έχθρα μεταξύ αυτού και του Θεού, αλλά ειρήνη· γιατί το λάδι γίνεται από την ελιά, που από παλαιά ήταν σύμβολο της ειρήνης. Ας θυμηθούμε ότι το περιστέρι, που έφερε στον Νώε ένα κλαδί ελιάς, σήμαινε ότι ο κατακλυσμός σταμάτησε (Γεν. 8, 10-11). Στο γεγονός αυτό αναφέρεται και η ευχή που λέγεται για την ευλογία του λαδιού. Η άλειψη, λοιπόν, του ανθρώπου που πρόκειται να βαπτιστεί με λάδι σημαίνει την αγάπη του Θεού σ’ αυτόν, την ειρήνη πια μεταξύ αυτού και του Θεού. Όπως ο καλός Σαμαρείτης άλειψε από αγάπη με λάδι τον τραυματισμένο από τους ληστές (Λουκ. 10, 34), έτσι και η Εκκλησία αλείφει, από αγάπη πάλι, με λάδι τον τραυματισμένο από το προπατορικό αμάρτημα άνθρωπο και τον θεραπεύει με το Βάπτισμα. Κατά την ερμηνεία που δίνει ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων, το νήπιο αλείφεται με λάδι γιατί αποκόβεται από την αγριέλαιο και κεντρίζεται στην καλλιέλαιο, στην καλή και αληθινή Ελαία, τον Χριστό. Κατά την ερμηνεία τέλος του ιερού Χρυσοστόμου ο μέλλων να βαπτιστεί αλείφεται με λάδι, όπως παλαιά οι αθλητές αλείφονταν με λάδι για να γλιστρούν από τα χέρια του αντιπάλου, για να υποδουλωθεί έτσι ότι η πνευματική ζωή, που θα αρχίσει ο βαπτιζόμενος, είναι αγωνιστική ζωή. Αλλά ας μη φοβάται, γιατί η Εκκλησία τον οπλίζει με την Χάρη Της και θα σώζεται από τις μεθοδείες του διαβόλου.

Οι Καθολικοί το βάπτισμά τους το έχουν με ράντισμα και όχι βύθισμα στην κολυμβήθρα· είναι σωστό αυτό;
Όχι! Όπως το λέει και η ίδια η λέξη «βάπτισμα» σημαίνει «βύθισμα». Για τον Κύριό μας διαβάζουμε στα Ευαγγέλια ότι, όταν βαπτίστηκε στον Ιορδάνη, «ανέβηκε αμέσως από το νερό» (Ματθ. 3, 16). Το «ανέβηκε» υποδηλώνει ότι κατέβηκε στο νερό, δηλαδή βυθίστηκε σ’ αυτό. Έπειτα, το Βάπτισμα είναι συμμετοχή στον θάνατο, την ταφή και την ανάσταση του Χριστού. Ακούστε πώς το λέει ωραία ο Απόστολος: «Δεν ξέρετε ότι όλοι εμείς που βαπτιστήκαμε στον Ιησού Χριστό, βαπτιστήκαμε στον θάνατό Του; Έχουμε ταφεί, λοιπόν, μαζί του δια του Βαπτίσματος στον θάνατο, ώστε όπως ο Χριστός αναστήθηκε εκ νεκρών με την δόξα του Πατέρα, έτσι και εμείς να ζήσουμε μια νέα ζωή. Γιατί αν ενωθήκαμε μαζί Του σ’ ένα θάνατο σαν το δικό Του, τότε θα ενωθούμε μαζί Του σε μια ανάσταση σαν την δική Του» (Ρωμ. 6, 3-5). Τα νερά της κολυμβήθρας παρομοιάζονται προς τον τάφο του Χριστού. Ο Χριστός μπήκε μέσα στον τάφο· έτσι, λοιπόν, και αυτός που πρόκειται να βαπτιστεί πρέπει να βυθίζεται στην κολυμβήθρα και όχι απλώς να ραντίζεται, όπως το κάνουν οι Καθολικοί. Ο βαπτιζόμενος πρέπει να βυθίζεται, να «φυτεύεται» κατά κάποιο τρόπο στην κολυμβήθρα, για να γίνεται «σύμφυτος» του θανάτου και της ανάστασης του Χριστού, όπως λέει ο Απόστολος (Ρωμ. 6, 5). Οι Καθολικοί, που ραντίζονται και δεν βυθίζονται στο νερό, όπως το φυτό στο χώμα («σύμφυτοι»), είναι αβάπτιστοι. Και ως αβάπτιστοι «δεν είναι δυνατόν να βλαστήσουν σωτηρία, αλλά ξηραίνονται και απόλλυνται», λέει ο Άγιος Νικόδημος ο αγιορείτης.

Τι σημαίνει το ότι ο ιερέας κόβει σταυροειδώς τις τρίχες από το κεφάλι του νεοφώτιστου;
Η πράξη αυτή του ιερέα λέγεται «τριχοκουρία» και έχει βαθιές έννοιες. Κατά πρώτον σημαίνει μια προσφορά, μια θυσία που κάνει ο νεοφώτιστος, το νήπιο που βαπτίστηκε, στον Θεό. Και κάνει την θυσία από το ανώτερο σημείο του σώματός του, από το κεφάλι του. Έπειτα έχει την έννοια ότι ο νεοφώτιστος καλλωπίζεται, γιατί κόβοντας τρίχες από το κεφάλι του ανθρώπου που βαπτίστηκε είναι σαν να τον «χτενίζουμε». Η αμαρτία των πρωτοπλάστων –το προπατορικό αμάρτημα- που κουβαλούσε πάνω του μέχρι να βαπτιστεί ο νεοφώτιστος, τον είχε «ξεχτενίσει», αλλά με το Βάπτισμά του «χτενίστηκε» πάλι, πήρε το «αρχαίο κάλλος» και αυτό υποδηλώνεται με την τριχοκουρία. Κατά μια άλλη ερμηνεία η τριχοκουρία υποδηλώνει ότι οι βαπτισμένοι χριστιανοί πρέπει να αγωνιζόμαστε εναντίον των κακών λογισμών, να τους διώχνουμε, να τους πετάμε, όπως με την τριχοκουρία πετάξαμε τρίχες από το κεφάλι μας.

Γιατί και όταν ένας γίνεται μοναχός βλέπουμε πάλι να του κόβουν τρίχες από το κεφάλι του;
Και αυτό είναι πάλι τριχοκουρία και λέγεται «μοναχική κουρά»· σημαίνει δε αυτό την σπουδαιότητα της πράξης της τριχοκουρίας κατά το Βάπτισμα, σαν να δηλώνεται ότι ο μοναχισμός είναι μια επανάληψη των βαπτιστικών υποσχέσεων και όρκων.

Τι σημαίνει το λευκό ένδυμα που φορούν στο νεοφώτιστο μετά το Βάπτισμά του;
Σημαίνει την καθαρότητα της ψυχής του με το βάπτισμα και την αγνή ζωή, που πρέπει να ζει σαν βαπτισμένος χριστιανός.

Κι εκείνοι που αμαρτάνουν και μετά το Βάπτισμα;
Όλοι αμαρτήσαμε και αμαρτάνουμε, αν και είμαστε βαπτισμένοι, και μολύναμε έτσι τον λευκό χιτώνα του Βαπτίσματος. Και ισχύουν και για εμάς αυτά τα φοβερά λόγια του αποστόλου Πέτρου: «Αν (άνθρωποι), αφού απέφυγαν τα μιάσματα του κόσμου δια της επιγνώσεως του Κυρίου και Σωτήρος Ιησού Χριστού, πάλι εμπλέκονται σ’ αυτά και νικώνται, τότε τα τελευταία τους έχουν γίνει χειρότερα απ’ τα πρώτα. Θα ήταν καλύτερα γι’ αυτούς να μην είχαν γνωρίσει τον δρόμο της δικαιοσύνης, παρά, αφού τον γνώρισαν, να στρέψουν τω νώτα προς την αγία εντολή, που τους παραδόθηκε. Σ’ αυτούς εφαρμόζεται η αληθινή παροιμία: Σκύλος που επέστρεψε στο δικό του ξέρασμα» και το γουρούνι, μετά το λούσιμο, κυλιέται πάλι στον βούρκο» (Β΄ Πέτρ. 2, 20-22).

Και δεν υπάρχει τρόπος για σωτηρία για εμάς που αμαρτήσαμε και μετά το Βάπτισμα;
Υπάρχει! Η μετάνοια.

Γιατί κρεμούν Σταυρό στον βαπτιζόμενο;
Ως ένα ορατό σημείο ότι ανήκει πια στον Εσταυρωμένο Κύριο και ως μια συνεχή ανάμνηση της εντολής του Χριστού: «Αν κανείς θέλει να με ακολουθήσει ας απαρνηθεί τον εαυτό του και ας σηκώσει τον σταυρό του και ας με ακολουθήσει» (Ματθ. 16, 24)

Τι σημαίνει η λιτανεία του νεοφώτιστου γύρω από την κολυμβήθρα με την λαμπάδα;
Είναι σαν χορός, όπως στην χειροτονία και τον γάμο, και υποδηλώνει την πνευματική χαρά του Βαπτισμένου, αλλά και όλης της Εκκλησίας· η λαμπάδα σημαίνει το θείο Φως, που έλαβε ο βαπτισμένος. Το βάπτισμα λέγεται «Φώτισμα» (νεοφώτιστος).

Πώς κατανοείται η φράση του «Πιστεύω» μας «ὁμολογῶ ΕΝ βάπτισμα»; Με ποια έννοια το Βάπτισμα είναι ΕΝΑ;
Με την έννοια ότι δεν μπορεί να επαναληφθεί.

Και γιατί δεν μπορεί να επαναληφθεί;
Γιατί το Βάπτισμα είναι μια πνευματική γέννηση και μια φορά γεννιέται ο άνθρωπος. Έτσι και μια φορά βαπτίζεται.

Αν ένα αβάπτιστο νήπιο είναι ετοιμοθάνατο και δεν είναι δυνατόν εκείνη την ώρα να βρεθεί ιερέας να το βαπτίσει, τι πρέπει να γίνει;
Πρέπει να γίνει «αεροβάπτισμα» από έναν απλό χριστιανό. Ο χριστιανός θα πάρει το νήπιο στα χέρια του, θα το υψώσει στον αέρα και θα πει: «Βαπτίζεται ὁ δούλος τοῦ Θεοῦ (ἤ ἡ δούλη τοῦ Θεοῦ) -και θα δώσει ένα όνομα- εἰς τὸ Ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Το νήπιο λογίζεται πια χριστιανός. Αν όμως το παιδί ζήσει, είναι ανάγκη να γίνει κανονικό Βάπτισμα από ιερέα, με το ίδιο όνομα που του δόθηκε στο αεροβάπτισμα. Στην Ορθόδοξο Ομολογία του Μογίλα, διαβάζουμε: «Τὸ βάπτισμα δὲν πρέπει νὰ γίνεται ἀπὸ ἄλλον τινά παρὰ ἀπὸ τὸν νόμιμον ἱερέα. Μὰ εἰς καιρὸν τινος ἀνάγκης ἠμπορεῖ νὰ κάμῃ τὸ μυστήριον τοῦτο καὶ κοσμικὸν πρόσωπον ἀνδρός ἤ γυναικός, μεταχειριζόμενον τὴν πρεπούμενη ὕλη, νερὸν ἀπλοῦν καὶ φυσικόν, ἐπιφέρον καὶ τὰ ῥηθέντα λόγια, “Εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος”, κάνοντας καὶ τὴν τριττὴν κατάδυσιν· καὶ τὸ τοιοῦτο βάπτισμα τόσην δύναμιν ἔχει, ὁποῦ ἔστωντας καὶ νὰ μὴ δίδεται δεύτερον, εἶναι ἀναμφίβολος σφραγὶς τῆς σωτηρίας τῆς αἰωνίου» (Ερωτ. 33).

Αρχιμανδρίτου Ιερεμίου Φούντα, Ορθόδοξη Κατήχηση,
Ενοριακό Ταμείο Έργων Φιλαδελφίας Ιερού Ναού Αγίου Ανδρέου Σαλαμίνος, Σαλαμίνα, 1990, σ. 169-178