Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς (ΙΙ)
Θα ήθελα να πω δυο λόγια για μια πτυχή του σημερινού ευαγγελικού αναγνώσματος. Κι ίσως την πτυχή αυτή να την έχετε κι εσείς προσέξει: Η θεραπεία μέσα στην ιστορία που ακούσαμε δεν εξαρτάται μόνο από την πίστη του παραλυτικού, αλλά κι από αυτή των φίλων του – «όταν ο Ιησούς είδε την πίστη τους, είπε στον παράλυτο “Παιδί μου σου συγχωρούνται οι αμαρτίες”». Η συγχώρηση οδηγεί στη θεραπεία και των φυσικών νοσημάτων. Αν η περικοπή αυτή είχε τελειώσει όπως συνήθως τελειώνουν οι διηγήσεις θαυμάτων στα ευαγγέλια, τότε θα περιμέναμε να ακούσουμε όχι το συνηθισμένο «πήγαινε στο καλό η πίστη σου σε έσωσε», αλλά μάλλον «πήγαινε στο καλό η πίστη των οικείων σου σε έσωσε».
Η περικοπή αυτή είναι μία από τις πιο σημαντικές μέσα στα Ευαγγέλια, εξαιτίας αυτού που φανερώνει για την Εκκλησία και γενικά για το ανθρώπινο γένος. Συνήθως βασιζόμαστε στον απόστολο Παύλο όταν μιλάμε γενικά για την Εκκλησία και ειδικότερα για την Εκκλησία ως σώμα Χριστού, ως ένα ενιαίο οργανικό σύνολο όπου κάθε μέλος, όπως τα μέλη του δικού μας σώματος, είναι ξεχωριστό, μοναδικό, και συμβάλλει με το δικό του ιδιαίτερο τρόπο στην υγεία όλου του σώματος συνολικά· ένα ενιαίο οργανικό σύνολο δηλαδή, όπου κάθε μέλος είναι ουσιαστικά απαραίτητο για την ακεραιότητα του συνόλου.
Όμως αυτή η διδασκαλία δεν είναι απλά του αποστόλου Παύλου. Αυτή η κατανόηση των ανθρώπινων σχέσεων μέσα στην Εκκλησία είναι η ίδια που κι ο Χριστός διδάσκει· κι αυτό είναι ξεκάθαρο στις περικοπές εκείνες του ευαγγελιστή Ιωάννη, όπου ο Χριστός χαρακτηρίζει τον Ίδιο «Άμπελο» και τους μαθητές Του «κλήματα».[1] Είναι η ίδια εικόνα οργανικής ενότητας που συναντούμε και στον απόστολο Παύλο, με τον ίδιο ενοποιητικό ρόλο που ο όρος «κεφαλή» εκφράζει στην ορολογία του Παύλου.
Αυτό που έχουμε εδώ είναι αυτό που θα αποκαλούσαμε «αλληλοπεριχώρηση» των ανθρώπων ως προσώπων. Αυτή η οπτική των ανθρώπινων σχέσεων, που είναι τόσο διαφορετική από αυτή που μας παρέχει ο ελληνικός και ο ρωμαϊκός κόσμος και ιδιαίτερα η ελληνική πόλις-κράτος, είναι χαρακτηριστική της εβραϊκής ιουδαϊκής σκέψης. Η εικόνα της αμπέλου που ο Χριστός εκφράζει, μας παραπέμπει στον 79ο Ψαλμό (στ. 9-10), όπου ο Ισραήλ, ως σύνολο, χαρακτηρίζεται ως άμπελος: «Αμπέλι από την Αίγυπτο ξερίζωσες· λαούς απόδιωξες κι εκεί το φύτεψες. Ετοίμασες το έδαφος για χάρη του, κι έτσι άπλωσες τις ρίζες του και γέμισε τη γη». Συνεπώς η Εκκλησία, ο νέος Ισραήλ, κατανοείται με τον ίδιο τρόπο της οργανικής ενότητας που κατανοήθηκε και ο παλαιός Ισραήλ, ο Ισραήλ που ο Θεός έβγαλε από την Αίγυπτο.
Όμως υπάρχει μια διαφορά μεταξύ τους, κι αυτή η διαφορά υπογραμμίζεται από τη σημερινή ευαγγελική περικοπή του Μάρκου. Η ενότητα του παλαιού Ισραήλ, η «αλληλοπεριχώρηση» των ανθρώπων, του «λαού του Θεού» είναι κατά μία έννοια ριζωμένη στη φύση, στην καταγωγή του καθενός «εκ των τέκνων του Αβραάμ», δηλαδή από τους Πατριάρχες της Παλαιάς Διαθήκης. Η ενότητα του νέου Ισραήλ, δηλαδή της Εκκλησίας, και η «αλληλοπεριχώρηση» των μελών του, βασίζεται στην αγάπη· υπερβαίνει με κάποιο τρόπο τη φύση και ελευθερώνει τον άνθρωπο από τους περιορισμούς της. Η ζωή της Εκκλησίας δεν προέρχεται κάτωθεν, από μόνη τη φυσική τάξη δηλαδή, αλλά και άνωθεν, από το Θεό.
Αυτό μπορούμε να το διαπιστώσουμε κι από την ευαγγελική διήγηση. Δεν είναι απλά η πίστη των τεσσάρων φίλων που κάνει δυνατή τη θεραπεία του παραλυτικού, αλλά και η αγάπη, η κραταιά αγάπη, η αγάπη που λαχταρά κυριολεκτικά να βαστάξει το βάρος του διπλανού και να οδηγήσει αυτό το διπλανό στο Θεό. Είναι η αγάπη που κρατά αυτούς τους πέντε άντρες ενωμένους μεταξύ τους· τόσο στενά ενωμένους, που η πίστη όλων μπορεί να γιατρέψει τον ένα· τόσο σφιχτά ενωμένους, που ο Χριστός αντιμετωπίζει την πίστη τους σαν να ήταν η πίστη ενός και μόνο ανθρώπου.
Μπορεί αυτή η κατανόηση της Εκκλησίας ως σώματος να μη συμβαδίζει με την ατομιστική συμπεριφορά που καλλιεργεί στις ανθρώπινες σχέσεις η σύγχρονη κοινωνία, είναι όμως η κατανόηση που η Παράδοση, οι Απόστολοι και ο ίδιος ο Χριστός μας παραδίδει. Και αυτή η κατανόηση εξηγεί γιατί βαπτίζουμε τα νήπια και γιατί ο χριστός θεραπεύει τον παραλυτικό βασισμένος στην πίστη των φίλων του. Εξηγεί γιατί στην Προς Εβραίους επιστολή (σε ένα απόσπασμα που πολλές φορές έχουμε όλοι ακούσει) ο απόστολος Παύλος μπορεί και μιλά με αυτά τα λόγια για τους δίκαιους της Παλαιάς Διαθήκης, εκείνους δηλαδή που προϋπήρξαν του Χριστού και προετοίμασαν το δρόμο για τον ερχομό Εκείνου και της Εκκλησίας Του: «Όλοι οι παραπάνω (οι δίκαιοι της Π.Δ.) παρά την καλή μαρτυρία της πίστης τους, δεν πήραν ό,τι τους υποσχέθηκε ο Θεός. Αυτός είχε προβλέψει κάτι καλύτερο για μας, έτσι ώστε να μη φτάσουν εκείνοι στην τελειότητα χωρίς εμάς» (Εβρ. 11, 39-40).
Εξαρτώμαστε ο ένας απ’ τον άλλο, είτε πρόκειται για μια απλή θεραπεία, είτε πρόκειται για την τελική μας ανάσταση εν Χριστώ. Για την ανάσταση δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα άλλο από το να την προσδοκούμε – όλοι μαζί ενωμένοι. Όμως για τη θεραπεία μπορούμε να ξεκινήσουμε να εργαζόμαστε από τούτη κιόλας τη στιγμή. Μπορούμε να ξεκινήσουμε να προσευχόμαστε. Μπορούμε να ξεκινήσουμε να βαστάμε ο ένας το βάρος του άλλου, να σηκώνουμε εσωτερικά ο ένας τον άλλο και να τον κουβαλάμε στους ώμους μας μέχρι να βρούμε όλοι μαζί τη θέση μας στα πόδια του Θεού. Σίγουρα, όταν Εκείνος μας δει να ενεργούμε έτσι, έστω και μόνο μέσα στην καρδιά μας, θα αναγνωρίσει στην έκφραση της πίστης μας την αληθινή της ουσία, δηλαδή την έκφραση της αγάπης μας· και θα εισακούσει την προσευχή μας, την προσευχή ενός σώματος όπου κάθε μέλος περιχωρεί στο άλλο.
Ας προσευχηθούμε ο ένας για τον άλλο, ώστε η κοινή μας πίστη, η κοινή μας αγάπη, να μας μετατρέψει σε ενιαίο σύνολο.
[1] «Ἐγὼ εἰμὶ ἡ ἄμπελος, ὑμεῖς τὰ κλήματα» (Ιωάν. 15, 5) (σ.τ.μ.).
Βασίλειος Όσμπορν Επίσκοπος Σεργκίεβο, Φως Χριστού: Στο μονοπάτι της Μ. Σαρακοστής, επιμέλεια-μετάφραση Βασίλης Αργυριάδης, 3η έκδ., Αθήνα, Εν πλω, 2006.