7/6/2018
Τύπος και ουσία
Ο τύπος τρώει ή κρατάει την ουσία;
Και τις δυο καταστάσεις μπορούμε να τις βρούμε, τόσο στον φυσικό, όσο και στον πνευματικό χώρο. Η πρώτη είναι καταστροφική. Η δεύτερη ευεργετική.
Πορτοκάλι χωρίς φλούδα δεν υπάρχει. Αυγό χωρίς τσόφλι δεν γίνεται. Στάρι χωρίς άχερα δε θα βρούμε. Οι φλούδες, τα τσόφλια και τ’ άχερα κρατάνε την ουσία. Χωρίς αυτούς τους τύπους ουσία δεν υπάρχει.
Κάτι ανάλογο υπάρχει και στον πνευματικό χώρο.
Στην πολιτεία, π.χ., το σύνταγμα και η νομοθεσία της είναι ο τύπος, που δίνει κατευθύνσεις για την ουσία. Δηλαδή για την εφαρμογή της ευνομίας, που εξασφαλίζει την ειρηνική και καρποφόρα κοινωνική ζωή.
Το ίδιο στην επιστήμη. Οι θεωρητικοί τύποι της οδηγούν στην έρευνα και την κατάκτηση της αλήθειας. Έτσι φτάνει η επιστήμη στην κατάκτηση των διαφόρων επιτευγμάτων της.
Το ίδιο συμβαίνει και στη θρησκεία. Οι θρησκευτικοί τύποι αποβλέπουν στη δημιουργία πνευματικών βιωμάτων.
Τύπος, λοιπόν, και ουσία, τις πιο πολλές φορές, πάνε μαζί.
Εδώ ακριβώς φτάνουμε κι εμείς στην ουσία του προβλήματός μας.
Ο άνθρωπος από τη φύση του ρέπει στα εύκολα. Οι τύποι συνήθως είναι πιο εύκολοι από την ουσία. Μάλιστα, πολλές φορές, με την μεγαλοπρέπειά τους μας θαμπώνουν και μένουμε ευχάριστα μόνο σ’ αυτούς, χωρίς να προχωράμε στην ουσία.
Και άλλες φορές με την εφαρμογή τους καλυπτόμαστε συνειδησιακά και προχωρούμε ανενόχλητα. Νομίζουμε πως είμαστε «εντάξει».
Ενάντια σ’ αυτόν τον τρομακτικό κίντυνο πήγαν πολλοί φιλόσοφοι, επιστήμονες και μεταρρυθμιστές.
Ιδιαίτερα όμως και περισσότερο απ’ όλους πήγε κόντρα ο Χριστός και οι αληθινοί οπαδοί του.
Ο Χριστός, σε ορισμένες περιπτώσεις, κτύπησε ανελέητα την τυπολατρεία. Εκείνα τα τρομερά «οὐαί» (Ματθ. κγ΄ 13) εναντίον των γραμματέων και φαρισαίων δείχνουν την ιερή αγανάκτησή του για την κατάργηση της ουσίας από μέρους τους.
Όταν συναντήθηκε με τη Σαμαρείτιδα την κατεύθυνε στην αληθινή, ουσιαστική λατρεία με την περίφημη φράση του ότι «ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν (τὸν Θεόν)» (Ιωα. δ΄ 24). Την ίδια γραμμή θέλησε να δώσει και όταν έλεγε ότι «οὐδὲ βάλλουσιν οἴνον νέον εἰς ἀσκοὺς παλαιούς» (Ματθ. θ΄ 17). Το καινούργιο κρασί θέλει νέα ασκιά.
Ο Απόστολος Παύλος δεν δέχτηκε να «περιτμηθεί» ο μαθητής του Τίτος, που ήταν «απερίτμητος» Έλληνας, ακριβώς για να μην υποδουλωθεί σ’ έναν άχρηστο τύπο.
Πολλοί τύποι έχουν μια παροδική ισχύ. Η αποστολή τους τέλειωσε. Εάν συνεχίσουν να λειτουργούν καταστρέφουν.
Η αποστολή των τύπων είναι ανάλογη με την ψυχολογική και διανοητική ανάπτυξη του ανθρώπου. Όσο απαραίτητοι φαίνονται στα πρώτα βήματά του, τόσο άχρηστοι γίνονται όταν ωριμάσει ο άνθρωπος.
Υπάρχουν όμως και τύποι που ακολουθούν πάντοτε. Είναι οι συνδεδεμένοι άρρηκτα με την ουσία. Σαν τέτοιοι είναι τα τυπικά ορατά στοιχεία και σημεία των Μυστηρίων.
Αλλοίμονο όμως αν ξεγελαστούμε και μείνουμε μόνο στην εξωτερική τους λάμψη. Τότε η ουσία, τα πνευματικά βιώματα θ’ απουσιάζουν από την αποστολή τους.
Μόνος του ο τύπος νεκρώνει και αποστρέφει από την αλήθεια. Απ-ουσιώνει.
Η αλήθεια, βέβαια, αφού εκφράζεται χωροχρονικά και απευθύνεται στον άνθρωπο, που έχει σχήμα και τύπο, κατ’ ανάγκη εκφράζεται μέσα από τους τύπους. Αυτοί είναι τα μέσα μετάβασής της προς εμάς. Αλλιώς δεν γίνεται. Αυτό είναι στον «τύπο» του ανθρώπου.
Αποτελεί όμως τομή πρώτης αξίας να ξέρουμε πού και γιατί πρέπει να χρησιμοποιούμε τον τύπο. Το ρόλο του και την αποστολή του. Πότε πρέπει να τον κρατάμε και πότε να τον παρατρέχουμε.
Αυτό απαιτεί εμβάθυνση, κρίση και ενόραση. Απαιτεί γνησιότητα και ειλικρίνεια.
Συνήθως, η σχολαστική νοοτροπία, που, δυστυχώς έχει επηρεάσει πολύ τη σκέψη μας και τη ζωή μας, είναι σε βάρος της ουσίας. Τη νεκρώνει. Μένει στους τύπους.
Το βαθύτερο είναι μας όμως, αυτό που κινείται μέσα στην άπειρη αλήθεια, δεν είναι τύπος, αλλά ουσία. Και μάλιστα ουσία που μετουσιώνεται συνέχεια από την άπειρη ουσία της αλήθειας.
Αυτή η ουσία, τελικά, θα καταργήσει κάθε τυπικό φορέα της, γιατί θ’ ακτινοβολεί απ’ ευθείας σ’ ολόκληρη την ύπαρξή μας.
Τότε δεν θα χρειάζονται πια οι τύποι. Θα τους έχει ξεπεράσει η ουσία.
Η ουσία είναι πέρα από τους τύπους, γιατί είναι άπειρη.
Κιλίφης, Τιμόθεος Κ., Τομές: λόγος, λογική, επιστήμη (δοκίμια), Αθήνα, [χ.ε.], 1980