30/8/2023

Τι σημαίνει καταλαλιά και τι κατάκριση

Στην παράγραφο αυτήν δεν πρόκειται να εξαντληθεί το θέμα για το νόημα, που έχουν αυτές οι δύο λέξεις. Κάτι τέτοιο θα έβγαινε από τα πλαίσια του σκοπού μας. Έτσι δεν θα γίνει ιστορική αναδρομή στην αρχαία ελληνική γλώσσα για να αναζητηθεί το αρχικό τους νόημα. Ούτε πάλι θα επιχειρηθεί η παρακολούθηση της εξελίξεώς τους μέσα στα χριστιανικά κείμενα από την Αγία Γραφή και τους αρχαίους εκκλησιαστικούς συγγραφείς μέχρι τους Πατέρες της Εκκλησίας. Εδώ θα περιοριστούμε μόνο στο να δούμε τι μας λένε για την «κατάκριση και την «καταλαλιά» τα ασκητικά κείμενα. Αλλά και η προσπάθεια αυτή δεν αποβλέπει σε επιστημονική πληρότητα, μια και το ενδιαφέρον της είναι πρωταρχικά άλλο.

Ο Μέγας Βασίλειος στο έργο του «Όροι κατ᾽ επιτομήν» απαντά στο ερώτημα «Τί ἐστι καταλαλιά». Αφού εξηγήσει προηγουμένως πότε επιτρέπεται σε κάποιον να ανακοινώσει το αμάρτημα του αδελφού, λέει: «Έξω από αυτή την ανάγκη, κάθε ένας, που λέει εναντίον ενός άλλου κάτι, με σκοπό να τον διαβάλει ή να τον ειρωνευτεί, είναι καταλάλος, ακόμη κι αν τα λεγόμενά του είναι αληθινά»[1], Ο όσιος Αντίοχος της Μονής του Αγίου Σάββα επαναλαμβάνει περίπου τα ίδια: «Δεν πρέπει, όταν ο αδελφός απουσιάζει, να λέμε κάτι εναντίον του με σκοπό να τον διαβάλουμε, έστω κι αν τα λεγόμενά μας είναι αληθινά. Αυτό είναι καταλαλιά»[2].

Κάποιος υπέβαλε στον μεγάλο γέροντα Βαρσανούφιο († γύρω στα 540) το εξής ερώτημα: «Πες μου πάτερ˙ βλέπω κάποιον να κάνει κάτι κι εγώ το διηγούμαι σε έναν τρίτο. Λέγω από μέσα μου ότι δεν τον κατακρίνω, αλλά ότι μόνο το κουβεντιάζω. Μήπως όμως η πράξη μου αυτή μέσα στο μυαλό μου είναι καταλαλιά;». Και η απάντηση: «Αν το κίνητρο της κουβέντας σου είναι εμπαθές, τότε είναι καταλαλιά. Αν το κάνεις δίχως πάθος, δεν είναι καταλαλιά, αλλά γίνεται για να μη μεγαλώσει το κακό»[3].

Ο όσιος Ιωάννης της Κλίμακας έχει αφιερώσει ένα ολόκληρο λόγο του στην καταλαλιά. Γράφει λοιπόν: «Η καταλαλιά είναι γέννημα του μίσους, μια λεπτή αρρώστεια και μια παχιά βδέλλα στο σώμα της αγάπης. Η καταλαλιά είναι ακόμη υποκρισία της αγάπης, εξαφάνιση της αγνείας και λέρωμα και βάρος στην καρδιάν[4].

Τέλος ο Δωρόθεος Γάζης λέει: «Άλλο πράγμα είναι η καταλαλιά κι άλλο η κατάκριση… Η καταλαλιά είναι να πεις εναντίον κάποιου, ότι π.χ. είπε ψέματα ή ότι εθύμωσε ή ότι επόρνευσε ή κάτι τέτοιο. Με αυτά που είπες τον καταλάλησες, μ’ άλλα λόγια λάλησες εναντίον του, φανέρωσες, δηλαδή, με κακό κίνητρο το αμάρτημά του. Η κατάκριση πάλι είναι να πεις, ότι π.χ. ο τάδε είναι ψεύτης ή θυμώδης ή πόρνος. Στην περίπτωση αυτή κατέκρινες αυτή την ίδια την διάθεση της ψυχής του κι έτσι έβγαλες απόφαση για όλη τη συμπεριφορά του και τη ζωή του. Λέγοντας, λοιπόν, ότι αυτός είναι τέτοιος, τον κατεδίκασες ως τέτοιον»[5].

Αν θελήσουμε από τα παραπάνω να βγάλουμε ένα συμπέρασμα για το τι είναι καταλαλιά και τι είναι κατάκριση, θα μπορούσαμε να πούμε τα εξής: Καταλαλιά είναι, όταν κανείς, κινούμενος από όχι γνήσια ελατήρια, ανακοινώνει σε κάποιον άλλον το παράπτωμα ενός αδελφού, αδιάφορα αν το περιεχόμενο των λόγων του είναι ψεύτικο ή αληθινό. Κατάκριση είναι, όταν κανείς εκφράζει σε κάποιον άλλον ή διατυπώνει στον ίδιο του τον εαυτό καταδικαστική κρίση όχι για την κακή πράξη ενός αδελφού, αλλά για το ίδιο του το πρόσωπο.

Βουλγαράκης Ηλίας Α., Συ τι κρίνεις τον αδελφόν σου; 5η έκδ., Αθήνα: εκδ. Παπαδημητρίου, 1993.

[1] Μεγάλου Βασιλείου, Όροι κατ’ επιτομήν, Ερωτ. ΚΕ/ΒΕΠΕΣ 53, 241, 27 εξ.

[2] Αντιόχου Μονής Σάββα, Λόγοι ΚΘ/Migne PG 89, 1529D.

[3] Βαρσανουφίου και Ιωάννου, Επιστολαί χη/Νικοδήμου Αγιορείτου, Βίβλος περιέχουσα αποκρίσεις… συγγραφείσα… παρά των οσίων… Βαρσανουφίου και Ιωάννου, εκδ. Σχοινά, Εν Βόλω 1960, σελ. 292α.

[4] Ιωάννου της Κλίμακος, Λόγος Ι, α/Βλ. υποσημ. 3 σελ. 76α.

[5] Δωροθέου Γάζης, Διδασκαλίαι διάφοροι προς τους εαυτού μαθητάς ΣΤ, 70/Βλ. υποσημ. 270.