30/10/2018

Θυσία και αγάπη

Για να εκτιμήσουμε την αληθινή αξία της παγκόσμιας ιεροσύνης, ας προσθέσουμε ακόμη δύο στοιχεία. Το πρώτο είναι ότι δεν μπορεί να υπάρξει γνήσια πράξη ιερατικής προσφοράς χωρίς θυσία, χωρίς αυτό που ο Πατριάρχης Δημήτριος Α΄ ονόμαζε «ασκητικό πνεύμα». Χρησιμοποιεί τον όρο «ασκητικό» με την ευρεία έννοια, για να σημάνει όχι μόνο τη νηστεία, τις μετάνοιες και τις αγρυπνίες, αλλά και κάθε μορφή εκούσιας αυτοσυγκράτησης. Ο ασκητισμός, ερμηνευόμενος με την πρωταρχική του έννοια, σημαίνει μεγαλύτερη απλότητα σε κάθε επίπεδο της καθημερινής μας ζωής, προθυμία να περιορίσω την κατανάλωση τροφής και φυσικών πόρων, το θάρρος να διακρίνω μεταξύ αυτών που θέλω και αυτών που χρειάζομαι, μεταξύ των εγωιστικών επιθυμιών και των νομίμων απαιτήσεών μου.

Μόνο μέσα από μια εποικοδομητική αυτο-άρνηση τέτοιου είδους, μόνο μέσα από μια ετοιμότητα κάποτε κάποτε να αποφύγουμε ή να παραιτηθούμε από κάτι, να πούμε ίσως ένα «όχι» στον εαυτό μας, θα ανακαλύψουμε και πάλι τη σωστή μας θέση μέσα στο σύμπαν. Όπως επέμενε να λέει ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος Α΄, το στοιχείο αυτό της θυσίας συνιστά ακριβώς «εκείνη τη διάσταση που λείπει» από το οικολογικό μας πρόγραμμα:

Δεν μπορεί να υπάρξει για τον κόσμο ούτε σωτηρία, ούτε θεραπεία, ούτε ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον, χωρίς τη διάσταση της θυσίας, η οποία αυτή τη στιγμή λείπει. Χωρίς τη θυσία που κοστίζει αλλά είναι ανυποχώρητη, ποτέ δεν θα μπορέσουμε να λειτουργήσουμε ως ιερείς της Δημιουργίας, ώστε να αντιστρέψουμε την κατιούσα πορεία της οικολογικής υποβάθμισης… Χωρίς θυσία δεν μπορεί να υπάρξει ευλογία ούτε μεταμόρφωση του κόσμου μας.[1]

Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής είχε δίκιο όταν έλεγε ότι ο κόσμος έχει δημιουργηθεί για να δίνει αμοιβαία χαρά. Με την παρούσα όμως πεπτωκυία και αμαρτωλή κατάσταση του ανθρώπου, μόνον ένας δρόμος υπάρχει, για να εισέλθουμε στη μεγάλη χαρά της Αναστάσεως και αυτό γίνεται με το να φέρουμε τον σταυρό μας. Όπως βεβαιώνουμε κάθε Κυριακή πρωί στον Όρθρο «Δια του Σταυρού εισήλθε η χαρά στον κόσμο». Δια του Σταυρού: δεν υπάρχει άλλος τρόπος.

Δεύτερο, αλλά πιο σημαντικό, είναι ότι δεν μπορεί να υπάρξει γνήσια πράξη ιερατικής προσφοράς χωρίς αγάπη. Η αγάπη βρίσκεται ακριβώς στην καρδιά του θεϊκού μυστηρίου της Αγίας Τριάδος. Η αγάπη βρίσκεται και στην καρδιά του ανθρώπινου μυστηρίου του κτιστού μας προσώπου. Η αγάπη εκφράζει την εικόνα του Θεού μέσα μας, αυτή καθιστά τον καθένα μας άξιο να λειτουργεί ως ιερεύς της Δημιουργίας, αντιπροσφέροντας με ευχαριστία τον κόσμο στον Δημιουργό. Στην αυγή της σύγχρονης εποχής, ο R. Descartes θεώρησε ως αφετηρία του το αξίωμα Cogito, ergo sum, «σκέπτομαι, άρα υπάρχω». Αλλά η σκέψη, η ικανότητα να αναπτύσσεις επιχειρήματα και να συνάγεις συμπεράσματα χρησιμοποιώντας τη λογική σου, δεν είναι η μόνη και, στην πραγματικότητα, ούτε η ανώτερη λειτουργία μας ως ανθρώπων. Θα ήταν σοφότερο να είχε πει Amo, ergo sum, αγαπώ, άρα υπάρχω. Ή κάτι ακόμη καλύτερο: Θα μπορούσε να το διατυπώσει στην παθητική φωνή: Amor, ergo sum, αγαπώμαι, άρα υπάρχω. Με τα λόγια του Ρουμάνου Ορθόδοξου θεολόγου πατρός Dumitru Staniloae (1903-1993), «Στο βαθμό που δεν αγαπώμαι από τους άλλους, είμαι ακατανόητος για τον εαυτό μου».[2]

Αυτή η αγάπη που δίνει νόημα στο ανθρώπινο πρόσωπό μας, πρέπει να προεκταθεί, πέρα από τους συνανθρώπους μας, σε όλα τα επίπεδα της Δημιουργίας. Όπως θα έλεγε ο Fyodor Dostoevsky (1821-81), «Αγαπάτε τη Δημιουργία του Θεού και στην ολότητά της μα και στο κάθε της κομματάκι. Αγαπάτε το κάθε φυλλαράκι, την κάθε αχτίδα του Θεού. Αγαπάτε τα ζώα, αγαπάτε τα φυτά, αγαπάτε το κάθε τι». «Να αγαπάτε ολόκληρη τη Δημιουργία, στο σύνολό της και κάθε κόκκο άμμου μέσα σ’ αυτήν. Αγαπάτε κάθε φύλλο και κάθε ακτίνα από το φως του Θεού. Αγαπάτε τα ζώα, αγαπάτε τα φυτά, αγαπάτε το κάθε τι».[3]

Θυμάμαι, όταν ήμουν διάκονος στο Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στην Πάτμο, κατά τη δεκαετία του ’60, τον γέροντά μας, πατέρα Αμφιλόχιο (ο οποίος πέθανε το 1970). Συνήθιζε λοιπόν να μας λέει: «Ξέρετε ότι ο Θεός έχει δώσει κι άλλη μια εντολή, που δεν είναι καταγραμμένη στην Αγία Γραφή; Είναι η εντολή “Αγαπάτε τα δέντρα”». Όποιος δεν αγαπάει τα δέντρα, έτσι πίστευε, δεν αγαπάει τον Χριστό. «Όταν φυτεύετε ένα δέντρο», μας έλεγε, «φυτεύετε ελπίδα, φυτεύετε αγάπη, φυτεύετε ειρήνη, και θα λάβετε την ευλογία του Θεού».

Οικολόγος πολύ πριν η Οικολογία γίνει της μόδας, όταν άκουγε την εξομολόγηση των ντόπιων αγροτών, ο πατήρ Αμφιλόχιος συνήθιζε να τους βάζει ως επιτίμιο το έργο να φυτέψουν ένα δέντρο. Και δεν περιοριζόταν σ’ αυτό. Περιδιάβαινε ο ίδιος το νησί για να δει αν είχαν υλοποιήσει το επιτίμιό τους, αν το πότιζαν τακτικά και αν το φύλαγαν για να μην το φάνε οι κατσίκες. Υπό τη δική του επιρροή, το κέντρο του νησιού έχει μεταμορφωθεί: εκεί όπου πριν από έναν αιώνα υπήρχαν φαλακρές πλαγιές, σήμερα ευδοκιμούν άλση από πεύκα και ευκαλύπτους.

«Αγαπάτε τα δέντρα», επέμενε ο πατήρ Αμφιλόχιος. Σ’ αυτήν ακριβώς την έμφαση στην αγάπη, δεν βρίσκεται άραγε η απάντηση στο οικολογικό μας πρόβλημα; Δεν μπορούμε να σώσουμε κάτι που δεν το αγαπάμε.

Κάλλιστος Ware, Οικολογική κρίση και ελπίδα, μετάφραση Πολυξένη Τσαλίκη, 1η έκδ., Αθήνα, Ακρίτας, 2008

[1] Προσφώνηση κατά την καταληκτήρια τελετή του Τετάρτου Διεθνούς Συμποσίου για τη Θρησκεία, την Επιστήμη και το Περιβάλλον (Βενετία, 10 Ιουνίου 2002): στο John Chryssavgis (εκδ.), Cosmic Grace: Humble Prayer. The Ecological Vision of the green Patriarch Bartholomew I (Grand Rapids, MI/Cambridge: William Eerdmans 2003), σ. 308.

[2] Βλ. Marc ­ Antoine Costa de Beauregard, Dumitru Staniloae: Ose comprendre que je t’ aime (Paris: Cerf, 1983), σ. 24.

[3] Οι λόγοι του πατρός Ζωσιμά, Αδελφοί Καραμαζώφ, (εκδ. Γκοβόστη, τ. Β ́), σ. 252.