15/1/2019

Περί αγάπης
Αγίου Εφραίμ του Σύρου[1]

Πολύ ορθά είπε ο Κύριος ότι «το φορτίο μου είναι ελαφρό».[2] Διότι τί κόπος είναι ή τί βάρος έχει το να συγχωρήσεις στον αδελφό σου τα παραπτώματά του, που είναι ελαφρά και τιποτένια, ώστε να συγχωρεθούν και τα δικά σου και να δικαιωθείς και εσύ αμέσως; Δεν μας είπε ο Κύριος «να μου προσφέρετε χρήματα ή μοσχάρια ή κατσίκια ή νηστεία και αγρυπνία», για να πεις «δεν έχω, δεν μπορώ», αλλά ζήτησε αυτό που είναι ελαφρό και εύκολο και σύντομο λέγοντας: «Εσύ συγχώρεσε στον αδελφό σου τα παραπτώματά του και εγώ θα συγχωρέσω τα δικά σου αμαρτήματα».[3] Εσύ συγχωρείς μικρά σφάλματα -ίσως χαρίζεις στον άλλον λίγους οβολούς, ή δυο-τρία δηνάρια- εγώ όμως σου χαρίζω δέκα χιλιάδες τάλαντα.[4] Και εσύ βέβαια μόνο συγχωρείς χωρίς να χαρίζεις τίποτα, εγώ όμως και την άφεση των αμαρτιών σου δίνω και την ίαση και τη Βασιλεία σου χαρίζω. Και το δώρο σου τότε το δέχομαι, όταν συμφιλιωθείς με εκείνον που εχθρεύεσαι,[5] όταν δεν κρατάς έχθρα εναντίον κάποιου, όταν φροντίζεις να μην είσαι κυριευμένος από οργή, ενώ ο ήλιος φθάνει στη δύση του.[6] Όταν έχεις ειρήνη και αγάπη προς όλους τους συνανθρώπους σου, τότε η προσευχή σου είναι ευπρόσδεκτη και η προσφορά σου ευάρεστη στον Θεό και το σπίτι σου είναι ευλογημένο και εσύ ο ίδιος είσαι μακάριος. Αν εσύ όμως δεν συμφιλιώνεσαι με τον αδελφό σου, πώς ζητάς από μένα συγχώρηση; Καταπατάς τα λόγια μου και προστάζεις να σε συγχωρέσω; Εγώ, ο Κύριός σου, προστάζω και δεν δίνεις σημασία και εσύ που είσαι δούλος τολμάς να απευθύνεις προς εμένα προσευχή, προσφέρεις θυσία, ή τις απαρχές της συγκομιδής, ενώ κρατάς στην καρδιά σου έχθρα εναντίον του αδελφού σου; Πρέπει να ξέρεις ότι, όπως εσύ αποστρέφεις το πρόσωπό σου από τον αδελφό σου, έτσι και εγώ θα αποστρέψω τους οφθαλμούς μου από την προσευχή σου και από τα δώρα σου.

Και πάλι σας παρακαλώ, αδελφοί, επειδή «ο Θεός είναι αγάπη»,[7] γι’ αυτό και δεν ευαρεστείται για όσα Του προσφέρονται χωρίς αγάπη. Στ’ αλήθεια, πώς να δεχθεί ο Θεός την προσευχή ενός φονιά ή τα δώρα του ή τις απαρχές της συγκομιδής των καρπών του, αν προηγουμένως δεν μετανοήσει, σύμφωνα με τον λόγο της Αγίας Γραφής;[8] Σίγουρα όμως θα μου πεις: Εγώ δεν είμαι φονιάς! Εγώ όμως θα σου απαντήσω ότι είσαι φονιάς, ή μάλλον ο Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος θα σε ελέγξει, λέγοντας: «Όποιος μισεί τον αδελφό του, είναι ανθρωποκτόνος, δηλαδή φονιάς».[9]

Λοιπόν, αγαπητοί μου αδελφοί, τίποτε άλλο να μην προτιμήσουμε, ούτε κάτι άλλο να φροντίσουμε να αποκτήσουμε, παρά μόνο την αγάπη. Κανείς να μην τρέφει μέσα του κάποιο κακό συναίσθημα εναντίον ενός άλλου, κανείς να μην ανταποδίδει στον άλλον κακό αντί κακού.[10]. Ο ήλιος ας μη φθάνει στη δύση του, ενώ εξακολουθεί να υπάρχει μέσα μας η οργή, αλλά απεναντίας ας συγχωρούμε τα πάντα σ’ εκείνους που μας πίκραναν και έτσι θα αποκτήσουμε την αγάπη και «η αγάπη καλύπτει πλήθος αμαρτιών».[11]

Πραγματικά, ποιο είναι το όφελος, παιδιά μου, αν κάποιος τα έχει όλα, αλλά δεν έχει την αγάπη που σώζει; Διότι, αν παραθέσει κάποιος επίσημο γεύμα, για να καλέσει τον βασιλιά και τους άρχοντες, και τα έχει ετοιμάσει όλα πλούσια, αλλά δεν έχει βάλει αλάτι στο φαΐ, είναι δυνατόν να φάει κανείς και να ευχαριστηθεί από εκείνο το γεύμα; Οπωσδήποτε όχι! Αντίθετα, θα πάνε χαμένα και τα έξοδα και οι κόποι του και θα νιώσει ντροπή για τον εαυτό του που δεν ευχαρίστησε τους καλεσμένους του. Έτσι λοιπόν και εδώ. Ποια ωφέλεια να κοπιάζεις μάταια χωρίς να έχεις βάση την αγάπη;

Χωρίς την αγάπη κάθε έργο και κάθε πράξη είναι ακάθαρτη. Και αν ακόμη έχει κάποιος παρθενία, και αν ακόμη νηστεύει και αν ακόμη αγρυπνεί ή προσεύχεται ή καλεί σε τραπέζι τους φτωχούς ή προσφέρει στον Θεό δώρα ή καρπούς ή απαρχές, ή κτίζει εκκλησίες ή κάνει κάτι άλλο χωρίς να έχει στην καρδιά του την αγάπη, όλα θα θεωρηθούν ένα τίποτα ενώπιον του Θεού, διότι καθόλου δεν ευαρεστείται ο Θεός σε αυτά.

Και άκου τoν Απόστολο που λέει: «Αν λαλώ τις γλώσσες των Αγγέλων και των ανθρώπων, αν έχω προφητικό χάρισμα και γνωρίζω όλα τα μυστήρια και έχω όλη την πίστη, ώστε να μετακινώ τα όρη και τα βουνά, αλλά δεν έχω αγάπη, δεν με ωφελεί καθόλου κάτι τέτοιο.[12] Διότι εκείνος που τρέφει έχθρα στην ψυχή του εναντίον του αδελφού του και νομίζει ότι προσφέρει κάτι στον Θεό με το να του προσφέρει δώρα ή θυσίες, θα του λογισθεί σαν να πρόσφερε ως θυσία ένα σκυλί και ο μισθός του θα θεωρηθεί ως μισθός πόρνης.

Να μη θελήσεις λοιπόν να κάνεις τίποτα χωρίς αγάπη, διότι «η αγάπη καλύπτει πλήθος αμαρτιών».[13] Ω ποιο αγαθό καταφρονούμε! Ω πόσα αγαθά στερούμαστε και πόση χαρά, επειδή δεν έχουμε αγάπη! Αυτή την αγάπη, δεν θέλησε να την αποκτήσει ο Ιούδας, και γι’ αυτό βγήκε έξω από τη χορεία των Αποστόλων, εγκατέλειψε το αληθινό Φως, τον Διδάσκαλό του, μίσησε τους αδελφούς του και βυθίστηκε στο σκοτάδι. Αυτός είναι ο λόγος, για τον όποιο και ο κορυφαίος Πέτρος έλεγε: «Παρέβηκε την εντολή της αγάπης ο Ιούδας και βάδισε στον τόπο που του άξιζε».[14] Και ο άγιος Ιωάννης ο θεολόγος λέει: «Όποιος μισεί τον αδελφό του, βρίσκεται μέσα σε σκοτάδι, βαδίζει στο σκοτάδι και δεν ξέρει πού πηγαίνει, διότι το σκοτάδι του τυφλώνει τα μάτια».[15]

Αν όμως πεις ότι, αν και δεν αγαπώ τον αδελφό μου, τον Θεό όμως τον αγαπώ, σε ελέγχει ο ίδιος ο Απόστολος λέγοντας: «Αν κάποιος πει ότι αγαπώ τον Θεό, άλλα μισεί τον αδελφό του, είναι ψεύτης. Διότι αυτός που δεν αγαπά τον αδελφό του, τον οποίο βλέπει, πώς μπορεί να αγαπά τον Θεό, τον οποίο δεν βλέπει;»[16] Αυτός λοιπόν που έχει αγάπη προς τους αδελφούς του και δεν τρέφει έχθρα εναντίον τους, αυτός που εκπληρώνει τον λόγο του Αποστόλου που λέει «ο ήλιος ας μη φθάνει στη δύση του, αν η οργή σας προς κάποιον αδελφό δεν έχει σβήσει»,[17] αυτός αγαπά αληθινά τον Θεό, αυτός είναι μαθητής του Χριστού, ο Οποίος είπε ότι «απ’ αυτό θα σας ξεχωρίσουν ότι είσθε μαθητές μου, αν έχετε αγάπη μεταξύ σας».[18]

Είναι λοιπόν φανερό ότι οι μαθητές του Χριστού αναγνωρίζονται απ’ αυτό, από την αληθινή αγάπη. Ενώ αυτός που τρέφει στην καρδιά του μίσος εναντίον του αδελφού του και νομίζει ότι αγαπά τον Χριστό, είναι ψεύτης και παραλογίζεται. Διότι λέει ο απόστολος Ιωάννης ότι «αυτή την εντολή μας έδωσε ο Κύριος, ώστε όποιος αγαπά τον Θεό να αγαπά και τον αδελφό του».[19] Και πάλιν λέει ο Κύριος σε άλλο σημείο: «Να αγαπάς Κύριο τον Θεό σου και τον πλησίον σου σαν τον εαυτό σου».[20] Και συνόψισε λέγοντας. για να δείξει τη δύναμη της αγάπης: «Σε αυτές τις δύο εντολές βασίζονται όλος ο Νόμος και οι Προφήτες».[21]

Τί εξαίσιο θαύμα! Αυτός που έχει την ανυπόκριτη αγάπη εκπληρώνει όλο τον Νόμο! Διότι η αγάπη είναι η εκπλήρωση του Νόμου, όπως λέει ο Απόστολος. Ω ασύλληπτη δύναμη τής αγάπης, ω αμέτρητη δύναμη της αγάπης! Τίποτα δεν είναι πολυτιμότερο από την αγάπη, ούτε στη γη ούτε στον ουρανό. Γι’ αυτό και ο Απόστολος, όταν έμαθε ότι τίποτα δεν είναι αντάξιο της αγάπης, έγραψε επιστολή στα πέρατα της οικουμένης, λέγοντας: «Αδελφοί, τίποτε άλλο δεν οφείλετε ο ένας στον άλλον παρά μόνο την αγάπη και να θυσιάζετε τη ζωή σας για τον πλησίον σας».[22] Διότι αυτή είναι η αγάπη, το κεφάλαιο όλων των αρετών. Η αγάπη είναι η εκπλήρωση του Νόμου. Η αγάπη είναι η απλανής σωτηρία. Αυτή κατοίκησε από την αρχή στην καρδιά του Άβελ. Αυτή έγινε κυβερνήτης του Νώε. Αυτή ήταν η συνεργός στους πατριάρχες. Αυτή έσωσε τον Μωυσή. Αυτή κατέστησε τον Δαβίδ κατοικία του Αγίου Πνεύματος. Αυτή κατοίκησε μέσα στους προφήτες. Αυτή έδωσε δύναμη στον Ιώβ. Και γιατί δεν αναφέρω εκείνο που είναι ανυπέρβλητο και ανήκουστο; Αυτή κατέβασε τον Υιό τού Θεού από τους ουρανούς προς εμάς.

Χάριν της αγάπης ο άσαρκος παίρνει σάρκα, ο άχρονος εμφανίζεται μέσα στον χρόνο, ο Υιός του Θεού γίνεται Υιός του ανθρώπου. Δια της αγάπης οικονομούνται όλα για τη σωτηρία μας. Ο θάνατος καταργήθηκε, ο Άδης νικήθηκε, ο Αδάμ ανακλήθηκε στη ζωή και η Εύα ελευθερώθηκε. Δια της αγάπης έχει γίνει μία ποίμνη Αγγέλων και ανθρώπων. Δια της αγάπης έχει λυθεί η κατάρα, έχει ανοιχθεί ο Παράδεισος, έχει φανερωθεί η ζωή, έχει δοθεί η υπόσχεση της Βασιλείας των ουρανών.

Η αγάπη συνέλαβε στα δίχτυα της τους αλιείς των ψαριών και τους έκανε αλιείς ανθρώπων. Η αγάπη αγωνίστηκε μαζί με τους Μάρτυρες και τους έδωσε δύναμη. Η αγάπη μετέβαλε τις ερήμους σε πολιτείες. Αυτή γέμισε τα βουνά και τα σπήλαια με ψαλμωδίες. Η αγάπη κατέστησε τους ανθρώπους αγγέλους. Η αγάπη δίδαξε άνδρες και γυναίκες να βαδίζουν τη στενή και γεμάτη δυσκολίες οδό. Αλλά μέχρι πού να προχωρήσω επιδιώκοντας να φθάσω στα ακατάληπτα; Ποιος είναι όμως ικανός να διηγηθεί όλα τα κατορθώματα της αγάπης; Νομίζω πως ούτε οι Άγγελοι μπορούν να τα διηγηθούν καθώς πρέπει και όπως πραγματικά αξίζει στην αγάπη.

Ω μακαρία αγάπη, που χορηγείς και φέρνεις στη ζωή μας όλα τα αγαθά! Ω μακαρία αγάπη, που αποδεικνύεις μακάριους αυτούς που σε ποθούν! Είναι όντως μακάριος και τρισμακάριος ο άνθρωπος που απέκτησε την αγάπη με καθαρή καρδιά και συνείδηση.

Και όταν ακούς να μιλάμε για αγάπη, να μη νομίζεις ότι αναφερόμαστε στην κοσμική και σαρκική αγάπη ή στην αγάπη που βρίσκει κανείς στα καπηλειά και στα κοσμικά συμπόσια, που ο θεός τους εκεί είναι η κοιλιά και η δόξα, αγάπη που είναι περιορισμένη όλη και όλη στο τραπέζι και είναι έχθρα προς τον Θεό. Εκεί αυτοί οι άνθρωποι καλούν παρόμοιους φίλους τους και όχι εχθρούς, εκεί δεν παρευρίσκονται φτωχοί, εκεί γίνονται χοντρές αστειότητες και θόρυβοι, μέθες και ατιμίες. Για όλα αυτά είχε πει ο Απόστολος: «Όποιος θεωρεί ότι είναι φίλος σε ανθρώπους με κοσμικό πνεύμα είναι εχθρός του Θεού».[23] Γι’ αυτή την αγάπη, ή καλύτερα θα λέγαμε την απάτη, για να μην πω κάτι βαρύτερο, όπου ο Θεός δεν επισκοπεί, έλεγε ο Ίδιος ο Κύριος ότι και «οι ειδωλολάτρες κάνουν τα ίδια, διότι, αν αγαπάτε αυτούς που σας αγαπούν, ποια χάρη θα έχετε ή ποια ανταμοιβή θα σας δοθεί;»[24]

Εμείς όμως δεν μιλάμε για τέτοιου είδους αγάπη, ούτε την παρουσιάζουμε σε σας, ούτε την επιδιώκουμε, αλλά μιλάμε για εκείνη την αγάπη την ανυπόκριτη, την άμεμπτη, την αμόλυντη, την ασύγκριτη, αυτήν που κατέχει τα πάντα και που το όνομά της υπενθυμίζει και υποστασιοποιεί κάθε καλό, την οποία μας υπέδειξε ο Κύριός μας, λέγοντας: «Αγάπη είναι να θυσιάζει κάποιος τη ζωή του χάριν των φίλων του».[25] Διότι και ο Κύριος και δίδαξε και έπραξε και θυσίασε τη ζωή Του για χάρη μας, όχι μόνο για τους φίλους, αλλά και για τους εχθρούς. «Τόσο πολύ αγάπησε ο Θεός τον κόσμο, ώστε παρέδωσε στον θάνατο για μας τον αγαπητό Του Υιό».[26] Έχοντας ο απόστολος Παύλος αυτή τη Θεία αγάπη, έλεγε: «Η αγάπη δεν ενεργεί κανένα κακό στον πλησίον, δεν ανταποδίδει κακό στο κακό, ούτε λοιδορία στη λοιδορία, αλλά πάντοτε είναι μακρόθυμη, είναι ευεργετική, δεν ζηλεύει, δεν παροργίζεται, δεν λογαριάζει το κακό, δεν χαίρεται με την αδικία που γίνεται, αλλά μετέχει στη χαρά και στην αλήθεια. Όλα τα ανέχεται, σε όλα εμπιστεύεται, σε όλα ελπίζει, όλα τα υπομένει. Μια τέτοια αγάπη ποτέ δεν θα παύσει να υπάρχει».[27]

Εκείνος που έχει αυτή την αγάπη είναι μακάριος και σ’ αυτή τη ζωή και στη μέλλουσα. ‘Εκείνος που έχει αυτή την αγάπη δεν υπερηφανεύεται, δεν φθονεί, δεν μισεί κάποιον δεν αδιαφορεί για τον φτωχό και τον πεινασμένο, δεν παραμελεί τα ορφανά ούτε τη χήρα ούτε τον ξένο. Εκείνος που έχει αυτή την αγάπη, δεν αγαπά μόνο εκείνους που τον αγαπούν, διότι αυτό το χάνουν και οι ειδωλολάτρες, αλλά αγαπά και εκείνους που τον θλίβουν. Αυτή τη θεία αγάπη είχε και ο πρωτομάρτυρας Στέφανος και αυτός είναι ο λόγος που παρακαλούσε γι’ αυτούς που τον λιθοβολούσαν λέγοντας: «Κύριε, μην υπολογίσεις σ’ αυτούς την αμαρτία αυτή».[28]

Πάλι θα σας το πω και δεν θα παύσω να το λέω: Είναι μακάριος ο άνθρωπος που περιφρόνησε όλα τα γήινα και τα φθαρτά και απέκτησε αυτή την αγάπη. Σε έναν τέτοιο άνθρωπο κάθε μέρα αυξάνει ο μισθός του. Σε αυτόν τον άνθρωπο ο μισθός και το στεφάνι έχουν ήδη ετοιμασθεί και η Βασιλεία των ουρανών του έχει ήδη χαρισθεί. Αυτόν τον μακαρίζουν όλοι οι Άγγελοι. Αυτόν τον άνθρωπο τον επαινούν όλες οι ουράνιες δυνάμεις. Αυτόν με χαρά θα τον υποδεχθούν οι χοροί των Αρχαγγέλων. Γι’ αυτόν θα ανοιχθούν πρόθυμα οι πύλες των ουρανών και θα εισέλθει με παρρησία και θα παρασταθεί στον θρόνο του Θεού και θα στεφανωθεί από τη δεξιά του Υψίστου και θα βασιλεύσει μαζί Του στους απέραντους αιώνες.

Ποιος είναι μακαριότερος απ’ αυτόν; Ποιος είναι πιο τιμημένος; Δέστε σε ποιο ύψος ανεβάζει η αγάπη αυτούς που την έχουν. Πολύ καλά το είπε ο Απόστολος, «δεν οφείλουμε τίποτα σε κανέναν, παρά μόνο να αγαπάμε ο ένας τον άλλον».[29] Διότι «ο Θεός είναι αγάπη και αυτός που μένει μέσα στην αγάπη μένει εν τω Θεώ και ο Θεός μένει μέσα σ’ αυτόν»,[30] στους αιώνες. Αμήν.

Συλλογικό, Αγάπης άβυσσος: Πατερικά κείμενα για την θεία και την ανθρώπινη αγάπη, εκδ. Ετοιμασία, Καρέας 2018.

[1] Λόγος «Περί αγάπης». Βλ. το πρωτότυπο κείμενο: «Οσίου Εφραίμ του Σύρου Έργα», τόμ. Ε΄, σελ. 118, Εκδόσεις «Το Περιβόλι της Παναγίας».

[2] Ματθ. 11, 30.

[3] Πρβλ. Ματθ. 18, 24.

[4] Πρβλ. Ματθ. 18, 24.

[5] Πρβλ. Ματθ. 5, 24.

[6] Πρβλ. Εφεσ. 4, 26.

[7] Α΄ Ιωάν. 4, 16.

[8] Πρβλ. Ματθ. 5, 24.

[9] Α΄ Ιωάν. 3, 15.

[10] Πρβλ. Ματθ. 5, 23 & Θεσ. 5, 15.

[11] Α΄ Πετρ. 4, 8.

[12] Α΄ Κορ. 13, 1-2.

[13] Πρβλ. Α’ Πέτρ. 4, 8.

[14] Πράξ. 1, 25.

[15] Α΄ Ιωάν. 2, 11.

[16] Α΄ Ιωάν. 4, 20.

[17] Εφεσ. 4, 26.

[18] Ιωάν. 13, 35.

[19] Α΄ Ιωάν. 4, 21.

[20] Ματθ. 22, 37 & 39.

[21] Ματθ. 22, 40.

[22] Ρωμ. 13, 8. Πρβλ. & Α΄ Ιωάν. 3, 16.

[23] Ιακ. 4, 4.

[24] Α΄ κορ. 13, 4-8.

[25] Ιωάν. 15, 3.

[26] Πρβλ. Ιωάν. 3, 16.

[27] Α΄ Κορ. 13, 4-8.

[28] Πράξ. 7, 60.

[29] Ρωμ. 13, 8.

[30] Α΄ Ιωάν. 4, 16