17/11/2020
Η αμαρτία
Η λέξη αμαρτία, στην κυριολεξία, σημαίνει «αστοχία»· σημαίνει την αποτυχία κάποιου να είναι και να πράττει αυτό που πρέπει.
Ο άνθρωπος αρχικά πλάστηκε για να είναι η κτιστή εικόνα του Θεού, να ζει σε ενότητα με την αγία ζωή του Θεού και να άρχει επάνω στην κτίση. Η αποτυχία του ανθρώπου σ’ αυτό το έργο είναι η αμαρτία του, η οποία και έχει ονομαστεί πτώση.
Η πτώση του ανθρώπου σημαίνει πως ο άνθρωπος απέτυχε να πορευτεί τον δρόμο της θεόσδοτης κλίσης του. Αυτό είναι το νόημα του τρίτου κεφαλαίου της Γενέσεως. Ο άνθρωπος παραπλανήθηκε από το κακό (τον όφη) και πίστεψε πως θα μπορούσε να είναι «ὡς Θεός» με τη δική του απόφαση και προσπάθεια.
Στην Ορθόδοξη παράδοση, η βρώση από «τοῦ ξύλου τοῦ γινώσκειν καλὸν καὶ πονηρόν» (Γέν. 2,17) ερμηνεύεται γενικά ως το πραγματικό εγχείρημα του ανθρώπου να γευτεί το κακό, την κυριολεκτική εμπειρία του καθαυτό κακού από τον άνθρωπο. Επίσης, αυτή η βρώση ερμηνεύεται κάποιες φορές (όπως στην περίπτωση του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου) ως η προσπάθεια του ανθρώπου να προχωρήσει πέρα από αυτό που του είναι επιτρεπτό ως η προσπάθειά του να πραγματοποιήσει ό,τι δεν ήταν ακόμη ικανός να κάνει.
Όποιες κι αν είναι οι λεπτομέρειες των ποικίλων ερμηνειών της διήγησης της Γένεσης, αποτελεί γνήσια διδασκαλία της Ορθοδοξίας πως ο άνθρωπος απέτυχε να πραγματώσει την αληθινή του κλίση. Παράκουσε την εντολή του Θεού και μέσα από την υπερηφάνεια, τη ζηλοφθονία και την έλλειψη ευγνωμόνου ταπείνωσης υπέκυψε στον πειρασμό του Σατανά. Επομένως ο άνθρωπος αμάρτησε. Δεν κατόρθωσε να ευστοχήσει, να πιάσει τον στόχο της κλήσης του. Παραβίασε τον Νόμο του Θεού (βλ. Α΄ Ιωάν. 3,4) και συνεπώς καταρράκωσε όχι μόνο τον εαυτό του αλλά και την κτίση που του είχε δοθεί για να την φροντίζει και να την καλλιεργεί. Με την αμαρτία –και τις αμαρτίες του- ο άνθρωπος θέτει τον εαυτό του και ολόκληρη την κτίση κάτω από την εξουσία του κακού και του θανάτου.
Στη Βίβλο και την Ορθόδοξη θεολογία αυτά τα στοιχεία πορεύονται πάντοτε μαζί: αμαρτία, κακό, διάβολος, πόνος και θάνατος. Ποτέ δεν υπάρχει το ένα χωρίς το άλλο. Όλα αποτελούν την κοινή συνέπεια της εξέγερσης του ανθρώπου ενάντια στον Θεό και της απώλειας της κοινωνίας μαζί Του. Αυτό είναι το πρωταρχικό νόημα του τρίτου κεφαλαίου της Γένεσης και των κεφαλαίων που ακολουθούν, μέχρι την κλήση του Αβραάμ. Η αμαρτία γεννά περισσότερη αμαρτία και ακόμα μεγαλύτερο κακό. Προκαλεί συμπαντική δυσαρμονία, τεράστια σήψη και θάνατο κάθε πράγματος και κάθε ύπαρξης. Ο άνθρωπος παραμένει η κτιστή εικόνα του Θεού -αυτό δεν αλλάζει- αλλά αποτυγχάνει να διατηρήσει αυτή την εικόνα αγνή και να πορευτεί προς την ομοίωση. Μολύνει την ανθρωπότητά του με το κακό, την διαστρέφει και την παραμορφώνει κατά τέτοιο τρόπο, που παύει να είναι αυτό που πλάστηκε να είναι: η κρυστάλλινη αντανάκλαση του Θεού. Ο κόσμος παραμένει καλός. «λίαν καλός» μάλιστα, αλλά μοιράζεται τις θλιβερές συνέπειες της αμαρτίας που διέπραξε ο κτιστός της κυβερνήτης· συμπάσχει κι αυτή. «συστενάζει καὶ συνωδίνει» (Ρωμ. 8,22), μέσα στην εναγώνια θνητότητα και φθορά. Επομένως, μέσα από την αμαρτία του ανθρώπου, ολόκληρος ο κόσμος τίθεται κάτω από την ηγεμονία του Σατανά και «ἐν τῷ πονηρῷ κεῖται» Α΄ Ιωάν. 5.19· βλ. επίσης Ρωμ. 5,12).
Η διήγηση της Γένεσης αποτελεί τη θεόπνευστη περιγραφή, με όρους συμβολικούς, των αρχέγονων και προπατορικών δυνατοτήτων και αστοχιών του ανθρώπου. Αποκαλύπτει πως η δυνατότητα του ανθρώπου για ατέρμονη αύξηση και καλλιέργεια εν τω Θεώ μεταστράφηκε σε πολλαπλασιασμό και καλλιέργεια της μοχθηρίας· φανερώνει το πώς ο άνθρωπος αλλοτρίωσε την κτίση και την μετέτρεψε σε βασίλειο του διαβόλου – ένα συμπαντικό νεκροταφείο που υποφέρει μέχρι να σωθεί για μία ακόμη φορά από τον Θεό. Όλα τα τέκνα του Αδάμ, όλοι όσοι ανήκουν στην ανθρώπινη φυλή, μοιράζονται και συμμετέχουν σ’ αυτή την τραγική κατάσταση. Ακόμα και αυτοί που γεννιούνται τούτη δω τη στιγμή ως εικόνες του Θεού μέσα σε έναν κόσμο κατά βάση καλό, ρίχνονται αυτόματα σε ένα σύμπαν που δεν μπορεί να διαβεί τα όρια του θανάτου, ένα σύμπαν όπου άρχει ο διάβολος, ένα σύμπαν γεμάτο από τους διεστραμμένους καρπούς που γέννησαν οι πράξεις των γενεών των δούλων του κακού.
Αυτό είναι το θεμελιώδες μήνυμα: ο άνθρωπος και το σύμπαν έχει ανάγκη σωτηρίας. Ο Θεός δίνει, από την αρχή κιόλας, την υπόσχεση της σωτηρίας, η οποία αρχίζει σταδιακά να εκπληρώνεται μέσα στην ιστορία στο πρόσωπο του Αβραάμ, του γενάρχη του Ισραήλ και προπάτορα του Χριστού.
«Καὶ εἶπε Κύριος τῷ Ἄβραμ·… ποιήσω σε εἰς ἔθνος μέγα… καὶ ἐνευλογηθήσονται ἐν σοῖ πᾶσαι αἱ φυλαὶ τῆς γῆς» (Γέν. 12.1-3· βλ. επίσης 22,15).
Ο Αβραάμ έδειξε εμπιστοσύνη στον Θεό και απ’ αυτόν προήλθε ο λαός του Ισραήλ μέσα στον οποίο γεννήθηκε, κατά, σάρκα, ο Ιησούς Χριστός. ο Σωτήρας και Κύριος της Κτίσης (βλ. Λουκ. 1,55 και 73· Ρωμ. 4· Γαλ. 3).
Ολόκληρη η ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης βρίσκει το πλήρωμά της στον Ιησού. Όλα όσα συνέβησαν στον εκλεκτό λαό του Θεού, στα παιδιά του Αβραάμ, συνέβησαν εν όψει της επερχόμενης και ολοκληρωτικής καταστροφής της αμαρτίας και του θανάτου από τον Χριστό: Οι διαθήκες, οι συμφωνίες δηλαδή του Θεού με τον Αβραάμ, τον Ισαάκ και τον Ιακώβ (του οποίου το όνομα μετατράπηκε σε Ισραήλ, που σημαίνει «αυτόν που παλεύει με τον Θεό»)· οι δώδεκα φυλές του Ισραήλ· η ιστορία του Ιωσήφ· το πέρασμα, η έξοδος από την Αίγυπτο και η αποκάλυψη του Νόμου του Θεού στον Μωυσή· η είσοδος στη Γη της Επαγγελίας με επικεφαλής τον Ιησού του Ναυή· η ίδρυση της Ιερουσαλήμ και η ανοικοδόμηση του Ναού από τον Δαυίδ και τον Σολομώντα· οι κριτές, οι βασιλείς, οι προφήτες και οι ιερείς· καθετί στην ιστορία του εκλεκτού λαού του Θεού, όπως εμφανίζεται στην Παλαιά Διαθήκη, βρίσκει τον έσχατο σκοπό και νόημα στη γέννηση, τη ζωή, τον θάνατο, την ανάσταση, την ανάληψη και την εκ δεξιών καθέδρα του Μεσσία ιησού Χριστού, του μόνου και αληθινού Υιού του Θεού. Αυτός είναι ο Ένας που απέστειλε ο Πατέρας για να σώσει τον άνθρωπο από την αμαρτία, να διανοίξει τα μνήματα και να χορηγήσει αιώνια ζωή σε όλη την κρίση.
π. Θωμάς Χόπκο, Δόγμα και λατρεία Βασικό εγχειρίδιο για την ορθόδοξη πίστη, Τόμος: 1ος, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα, 2014