28/1/2020

Δεήσεις για την Ειρήνη

Ἐν εἰρήνῃ, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.

Με ειρήνη, ας παρακαλέσουμε τον Κύριο.

Αμέσως μετά το «Εὐλογημένη…» και το «Ἀμήν», γίνεται μια σειρά από δεήσεις, που όλες μαζί λέγονται «Μεγάλη Συναπτή». Λέγονται έτσι, επειδή σ’ αυτές τις δεήσεις συνάπτεται, δηλαδή περιμαζώνεται όλος ο βίος και η ζωή των πιστών. Είναι σαν μια πρώτη εμφάνιση και παρουσία της Εκκλησίας ενώπιον του Θεού, με όλες τις επίγειες ανάγκες και περιστάσεις του βίου. Η Εκκλησία μέσα στο ναό είναι σαν ένα καράβι, που πλέει και ταξιδεύει προς την ανατολή, εκεί που ήταν ο αρχαίος παράδεισος, «κατὰ ἀνατολάς», καθώς λέει η θεία Γραφή. Προς τον παράδεισο πλέει η Εκκλησία και κουβαλάει μέσα στο πλοίο της εξαγνισμένο όλο τον επίγειο βίο των ανθρώπων. Όλες αυτές οι δεήσεις της Μεγάλης Συναπτής λέγονται και «Ειρηνικά», επειδή οι τρεις πρώτες δεήσεις είναι για την ειρήνη. Η ειρήνη είναι ο καθαρός αέρας, μέσα στον οποίο μπορεί να ζήσει η θεία κοινωνία, που είναι η Εκκλησία. Η ειρήνη, που είναι πρώτα καρπός του Αγίου Πνεύματος μέσα στους πιστούς κι ύστερα ειρηνική κατάσταση στο θεσμό της Εκκλησίας και σ’ όλο τον κόσμο.

*

Μετά τη δοξολογία του τριαδικού Θεού, η πρώτη λέξη, που ακούεται στη σύναξη της Εκκλησίας, είναι η ειρήνη. Ο διάκονος σαν σάλπιγγα, που δίνει το σύνθημα και το παράγγελμα, φωνάζει δυνατά, για να τον ακούσουν όλοι· «Ἐν εἰρήνῃ, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν»· με ειρήνη μέσα μας και μεταξύ μας, ας παρακαλέσουμε τον Κύριο. Γιατί δεν γίνεται αλλιώς· το πρώτο που μας χρειάζεται, για να σταθούμε μπροστά στο Θεό, είναι η ειρήνη. Να είμαστε ειρηνευμένοι πρώτα μέσα μας κι ύστερα μεταξύ μας. Γιατί μόνο, αν έχουμε ειρήνη μέσα μας, μπορούμε να έχουμε και μεταξύ μας ειρήνη. Σ’ όλη τη θεία Λειτουργία, πολλές φορές θα ακούσουμε το λειτουργό ιερέα να δίνει την ειρήνη και να λέει· «Εἰρήνη πᾶσι». Χωρίς ειρήνη, «οὐδὲν ἔνι οὔτε εἰπεῖν· οὔτε πρᾶξαι»· μέσα στην Εκκλησία τίποτε δεν μπορούμε να πούμε ούτε να κάνουμε χωρίς ειρήνη. Γι’ αυτό ο επίσκοπος δεν ανεβαίνει στο θρόνο, αν πρώτα δεν ευλογήσει και δεν ευχηθεί σε όλους ειρήνη· «οὐ πρότερον ἐπὶ τὸν θρόνον ἀναβαίνει τοῦτον, ἕως ἂν ἅπασιν ἡμῖν εἰρήνην ἐπεύξηται». Και τα πρώτα και τα δεύτερα είναι λόγια του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου.

Μετά την πρώτη δέηση για ειρήνη, ο λειτουργός προχωρεί σε μια δεύτερη, στην οποία φαίνεται αμέσως ο σκοπός της εκκλησιαστικής λειτουργικής σύναξης. «Ὑπὲρ τῆς ἄνωθεν εἰρήνης καὶ τῆς σωτηρίας τῶν ψυχῶν ἡμῶν, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν»· για την ειρήνη από το Θεό και για τη σωτηρία των ψυχών μας, ας παρακαλέσουμε τον Κύριο. Η ειρήνη, το πρώτο και μεγάλο αγαθό, είναι καρπός μέσα μας του Αγίου Πνεύματος. Κι αυτή η ειρήνη, σαν τέλειο δώρημα «ἄνωθεν καταβαῖνον», είναι κάτι άλλο από την ειρήνη, για την οποία πολιτικά και διπλωματικά μιλάνε οι άνθρωποι. Γι’ αυτή την ειρήνη του Θεού ο Ιησούς Χριστός έλεγε στους μαθητές του· «Εἰρήνην τὴν ἐμὴν δίδωμι ὑμῖν» και «Οὐ καθὼς ὁ κόσμος δίδωσιν ἐγὼ δίδωμι ὑμίν». Καθώς λοιπόν γράφει ο Απόστολος, ότι κάθε δωρεά του Θεού δίδεται «πρὸς τὸ συμφέρον», έτσι και στην αρχή της θείας Λειτουργίας ζητούμε την ειρήνη για τη σωτηρία των ψυχών μας. Γιατί αυτό πρώτα και μόνο μας συμφέρει, η σωτηρία· «κομιζόμενοι τὸ τέλος τῆς πίστεως ἡμῶν σωτηρίαν ψυχῶν», γράφει ο απόστολος Πέτρος. Δηλαδή· να κερδίσουμε το σκοπό για τον οποίο πιστεύουμε, κι αυτός είναι η σωτηρία των ψυχών μας.

Μα οι χριστιανοί δεν είμαστε έξω από τον κόσμο. Η Εκκλησία είναι και στη γη, πορεύεται μαζί με τον κόσμο και παλεύει να τον μεταμορφώσει και να τον οδηγήσει στη ζωή του «μέλλοντος αἰῶνος». Γι’ αυτό ο διάκονος σ’ ένα τρίτο αίτημα δέεται· «Ὑπέρ τῆς εἰρήνης τοῦ σύμπαντος κόσμου, εὐσταθείας τῶν ἁγίων τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησιών καὶ τῆς τῶν πάντων ἐνώσεως, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν»· για την ειρήνη όλου του κόσμου, για τη στερέωση των αγίων Εκκλησιών του Θεού και για την ένωση όλων των ανθρώπων, ας παρακαλέσουμε τον Κύριο. Όρια τοπικά δεν υπάρχουν για την Εκκλησία, γι’ αυτό και στα αρχαία λειτουργικά κείμενα χαρακτηρίζεται «ἀπὸ περάτων ἕως περάτων» τῆς οἰκουμένης. Την ενδιαφέρει λοιπόν η ειρήνη του κόσμου, από την οποία εξαρτάται και η δική της ειρήνη. Η ευστάθεια των τοπικών Εκκλησιών, δηλαδή η σταθερή ειρηνική τους κατάσταση εξαρτάται και από την ειρήνη του κόσμου. Οι πολιτικές και κοινωνικές αναταραχές και επαναστάσεις δεν είναι ποτέ για το καλό της Εκκλησίας. Στο σημείο αυτό η Εκκλησία πλήρωσε πολλές ξένες αμαρτίες, γιατί οι άνθρωποι την έμπλεξαν στις διαφορές τους και στις μεταξύ τους διαμάχες. Γι’ αυτό, σύμφωνα και με την προφητεία του Ιησού Χριστού, η δέηση είναι όλοι οι άνθρωποι να ενωθούν και να γίνουν μία ποίμνη.

*

Αλλ’ ας ξαναγυρίσουμε κι ας μιλήσουμε πλατύτερα επάνω σ’ αυτές τις δεήσεις για την ειρήνη, που ακούμε στην αρχή της θείας Λειτουργίας. Είναι δεήσεις από την πολύ παλιά εποχή. Γι’ αυτό κι αισθανόμαστε ιερή συγκίνηση, όταν διαπιστώνουμε ότι με τον ίδιο τρόπο η Εκκλησία και με τις ίδιες λέξεις τελούσε από την αρχή τη θεία Λειτουργία. Αυτή η συνέχεια, που είναι μια ζωντανή παράδοση, μας βεβαιώνει για την ενότητα της Εκκλησίας και για την γνησιότητα της πίστεως. Τίποτ’ άλλο δεν μας πείθει πως η Εκκλησία μας παραδίδει πιστά και γνήσια το Ευαγγέλιο της σωτηρίας παρά η ομοιόμορφη και πατροπαράδοτη λατρεία της και μάλιστα η θεία Λειτουργία. Είκοσι αιώνες οι γενεές των πιστών με τον ίδιο τρόπο και σχεδόν με τις ίδιες λέξεις τελούν τη θεία Λειτουργία. Όλα τα αρχαία λειτουργικά κείμενα μας δίνουν το ίδιο διάγραμμα, τον ίδιο τύπο και τις ίδιες δεήσεις της θείας Λειτουργίας.

Είναι ένα βιβλίο της αρχαίας Εκκλησίας με τον τίτλο «Διαταγαί των Αποστόλων». Σ’ αυτό λοιπόν το βιβλίο υπάρχει το κείμενο της αρχαίας Λειτουργίας, όπου σχετικά με την ειρήνη του κόσμου και της Εκκλησίας διαβάζουμε την εξής δέηση· «Ὑπὲρ τῆς εἰρήνης καὶ τῆς εὐσταθείας τοῦ κόσμου καὶ τῶν ἁγίων Ἐκκλησιών δεηθῶμεν, ὅπως ὁ τῶν ὅλων Θεὸς ἀΐδιον καὶ ἀναφαίρετον τὴν ἑαυτοῦ εἰρήνην ἡμῖν παράσχοιτο, ἵνα ἐν πληροφορίᾳ τῆς κατ’ εὐσέβειαν ἀρετῆς διατελοῦντας ἡμᾶς συντηρήσῃ». Δηλαδή· ας παρακαλέσουμε για μια σταθερή ειρήνη στον κόσμο και στις άγιες Εκκλησίες του κάθε τόπου, για να μας δώσει ο Θεός την παντοτεινή και αναφαίρετη ειρήνη του και να μας φυλάξει, ώστε να μπορούμε να εκτελούμε τα χρέη της πίστεώς μας. Απ’ ό,τι ξέρουμε πως γίνεται και σήμερα σε πολλούς τόπους, μπορούμε να καταλάβουμε τη σημασία αυτής της δέησης, σ’ εκείνο τον καιρό των διωγμών, που οι χριστιανοί έφευγαν από τόπο σε τόπο.

Στο ίδιο βιβλίο μια δεύτερη δέηση στη συνέχεια γίνεται ειδικά και μόνο για την Εκκλησία και για την ειρήνη της Εκκλησίας. «Ὑπὲρ τῆς ἁγίας καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας τῆς ἀπὸ περάτων ἕως περάτων δεηθῶμεν, ὅπως ὁ Κύριος ἄσειστον αὐτὴν καὶ ἀκλυδώνιστον διαφυλάξῃ καὶ διατηρήςῃ μέχρι τῆς συντελείας τῶν αἰώνων τεθεμελιωμένην ἐπὶ τὴν πέτραν». Δηλαδή· ας παρακαλέσουμε για την καθολική και αποστολική Εκκλησία, που βρίσκεται από τη μια στην άλλη άκρη της γης, για να την φυλάξει και να την κρατήσει ο Κύριος άσειστη και γαληνεμένη μέχρι τη συντέλεια του κόσμου, θεμελιωμένη επάνω στην πέτρα της πίστεως. Αυτή η δέηση αφορά ειδικά στην εσωτερική ειρήνη της Εκκλησίας, που πάντα και τότε και τώρα πολλές αιρέσεις και σχίσματα την αναστάτωσαν και την ταλαιπωρούν.

Αυτή λοιπόν η πολυπόθητη ειρήνη, και για την Εκκλησία και για τον κόσμο, πρώτ’ απ’ όλα είναι η άνωθεν ειρήνη των ψυχών μας. Μια κατάσταση δηλαδή μέσα μας, καθώς το βλέπουμε σε μια Ευχή της Εκκλησίας, που την λέει ο επίσκοπος σε όποιον μπαίνει σε διακονία εκκλησιαστική· «Ἡμῶν δὲ τὰς ψυχὰς ῥύθμισον πρὸς πάσαν εὐταξίαν καὶ κατάστασιν εἰρηνικήν, εἰς τὸ ἀνέχεσθαι ἀλλήλων ἐν ταπεινώσει ἀληθινῇ καὶ ἀνυποκρίτῳ». Η αληθινή και ανυπόκριτη ταπεινοσύνη, που μας κάνει να ανεχόμαστε ο ένας τον άλλον, αυτή γεννάει μέσα μας την ειρήνη, που είναι καρπός του Αγίου Πνεύματος· «πρὸς πάσαν εὐταξίαν καὶ κατάστασιν εἰρηνική» λέει η Ευχή, που θα πει πως αυτή η ευταξία και η νοικοκυροσύνη, που τόσο λείπει στη ζωή μας, είναι γιατί δεν έχουμε μέσα μας ειρήνη. Ας μη ξεγελιέται κανένας μας· ούτε η Εκκλησία ούτε ο κόσμος θα ειρηνέψουν, αν δεν ειρηνέψουμε ο καθένας μέσα του. Αν δεν ζητήσουμε την ειρήνη του Θεού, που «ὑπερέχει πάντα νοῦν», ξεπερνάει κάθε ανθρώπινο λογισμό. Οι άνθρωποι πάνε ανάποδα· θέλουν να φτιάξουν πρώτα τον κόσμο κι ύστερα τον εαυτό τους. Μα όσοι στ’ αλήθεια θέλουν το καλό του κόσμου ξεκινάνε από το Θεό κι από τον εαυτό τους, Η Εκκλησία αρχίζει τη θεία Λειτουργία και ζητάει πρώτα την ειρήνη του Θεού. «Ὑπὲρ τῆς ἄνωθεν εἰρήνης…». Αμήν.

Διονύσιος Λ. Ψαριανός, Μητροπολίτης Σερβίων και Κοζάνης, Η Θεία Λειτουργία, 5η έκδ., Αθήνα, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, 2011