15/7/2021

Απλότητα

Δόξαζε το Θεό για όλα, ευχαριστώντας Τον όχι μόνο για τις δωρεές Του, μα και για τις ποινές Του· τόσο για τα χρόνια της δυστυχίας όσο και για τις ώρες της ευτυχίας…

Ο πόθος σου να κάνεις προσευχές για τον άρρωστο κύριό σου είναι θεάρεστος. Αλλά οι φόβοι και οι ενδοιασμοί σου, για το αν τις κάνεις όπως πρέπει, είναι υπερβολικοί και αβάσιμοι. Να προσεύχεσαι απλά: «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησε τον κύριό μου και την οικογένειά του. Αξίωσέ τον να γυρίσει στο σπίτι γερός, υγιής και ειρηνικός».

Πρόσεξε όμως, να προσεύχεσαι ταπεινά. Πολύ ταπεινά. Αν έχεις την υπερήφανη εντύπωση ότι η προσευχή σου είναι ευάρεστη στον Κύριο, και ότι Εκείνος οφείλει γι’ αυτό να εκπληρώσει το αίτημά σου, τότε, σε βεβαιώνω δεν θα εισακουσθείς.

***

Στη διάρκεια της κοινής θείας λατρείας, δεν είναι σωστό να τραβάει κανείς την προσοχή των άλλων, κάνοντας πολυάριθμες μετάνοιες ή άκαιρα και επιδεικτικά σταυροκοπήματα. Το σημείο του σταυρού και οι μετάνοιες πρέπει να γίνονται μόνο στα σημεία εκείνα της ακολουθίας που χρειάζεται. Τότε, εξάλλου, οι περισσότεροι από τους πιστούς που συμπροσεύχονται θα κάνουν το ίδιο, κι έτσι κανείς δεν θα δώσει ιδιαίτερη προσοχή σε σένα.

Σαν γενικό κανόνα πάντως στο θέμα αυτό, σου συνιστώ να ασκείς ένα διακριτικό αυτοέλεγχο στην εξωτερίκευση της ευλάβειας και της κατανύξεώς σου, κάθε φορά που βρίσκεσαι σε δημόσιο λατρευτικό χώρο. Και τον αγώνα σου αυτό για αυτοσυγκράτηση ο Θεός θα τον δεχτεί σαν μία θυσία ταπεινώσεως.

***

Με ρωτάς αν πρέπει, πριν από την εξομολόγηση και τη θεία μετάληψη, να πηγαίνεις και να ζητάς συγχώρηση από τους ανθρώπους που λύπησες, όταν ξέρεις ότι δεν θα πετύχεις τίποτα καλύτερο από την είσπραξη ειρωνειών και… «κοσμητικών επιθέτων». Νομίζω πως δεν πρέπει να εξετάζεις το θέμα τόσο τυπικά, τόσο «νομικά».

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να επιδιώκεις είναι η καθαρή αντίληψη και πεποίθηση της αμαρτωλότητός σου. Όταν αυτή θα την έχεις βιώσει, και όταν η αληθινή μετάνοια θα έχει ωριμάσει μέσα στην ψυχή σου, ίσως και εκείνοι οι άνθρωποι να έχουν υποστεί μία παρόμοια εσωτερική αλλαγή. Αν όμως γνωρίζεις πως αυτό δεν συμβαίνει και πως πράγματι θα σε ειρωνευτούν ή και θα σε βρίσουν, ζήτησε συγχώρηση από το Θεό στις προσευχές σου και από εκείνους μέσα στα μυστικά βάθη της καρδιάς σου. Πήγαινε κατόπιν στον πνευματικό και εξομολογήσου με συντριβή και μεταμέλεια. Μετά απ’ όλ’ αυτά θεώρησε ότι το θέμα έχει κλείσει και ειρήνευε.

***

Εκδηλώνεις μεγάλη ψυχική ταραχή κάθε φορά που πρέπει ν’ αναφερθείς σε σφάλματα των άλλων, προκειμένου να διαφωτιστούν περισσότερο οι δικές σου πράξεις και τα κίνητρά τους. Νιώθεις, απ’ ό,τι διαπιστώνω, τόσο μεγάλη σύγχυση και αμηχανία, όταν βρίσκεσαι μπροστά σ’ αυτή την ανάγκη, ώστε προτιμάς να παραλείπεις εντελώς την αναφορά σε περίπλοκες και δύσκολες καταστάσεις.

Αυτοί οι ενδοιασμοί όμως είναι αρρωστημένοι. Όταν κάνεις την πρέπουσα αυτοεξέταση και βλέπεις ότι, για να μου παραστήσεις κάποια κατάσταση αντικειμενικά και κατανοητά, πρέπει αναπόφευκτα ν’ αναφερθείς και σε παραπτώματα που διέπραξαν άλλοι, μη διστάζεις να το κάνεις. Κάνε το όμως ήρεμα, κατά το δυνατό χωρίς εμπάθεια, και οπωσδήποτε χωρίς διάθεση κατακριτική. Δεν θα καταδικάζεις τους συνανθρώπους σου, ούτε βέβαια θα επιδιώκεις να τους καταδικάσω εγώ, αλλ’ απλά και μόνο θα διευκρινίζεις και θ’ αποσαφηνίζεις τα γεγονότα. Ίσως έτσι θ’ απαλλαγείς από τα διλήμματα και τις φοβίες σου. Αν αντιμετωπίσεις το όλο θέμα με πίστη και ταπείνωση, ο Θεός θα σου στείλει γαλήνη και ανακούφιση.

***

Η δυσκολία που αντιμετωπίζεις στη διατήρηση της ψυχικής ηρεμίας και της πνευματικής διαύγειας πριν από την εξομολόγηση, θα εξαφανιστεί αν δεις το θέμα με ταπείνωση, χωρίς ίχνος εγωιστικής ντροπής και χωρίς την παραμικρή διάθεση αυτοδικαιώσεως. Να συντονίσεις ολόκληρο το είναι σου, νου και καρδιά, σ’ αυτές τις τέσσερις λέξεις: Κύριε αμάρτησα, συγχώρεσέ με! Έπειτα εξομολογήσου στον πνευματικό σου πώς ακριβώς αμάρτησες, και το βαρύ ψυχικό φορτίο σου θα κάνει φτερά!

Όπως και άλλοτε σου είπα, ο όσιος Πέτρος ο Δαμασκηνός μας εξηγεί στον τρίτο τόμο της Φιλοκαλίας το πώς – μετά από επίπονο αγώνα προς την πνευματική τελείωση και μετά από πολύχρονη και συστηματική εξάσκηση των ευαγγελικών αρετών – ο άνθρωπος τελικά φτάνει να δει όλες τις αμαρτίες του απλωμένες μπροστά του, αναρίθμητες, σαν την άμμο της θάλασσας. Αυτή τη θέα ο όσιος την περιγράφει σαν το πρώτο θαμπό φως, την πρώτη αναλαμπή της ταπεινώσεως.

***

Λες ότι, έτσι άσχημα που εξελίσσονται τα πάθη και οι αδυναμίες σου, έχεις δεχτεί ήρεμα και αγόγγυστα και το νέο «σκόλοπα», που, σαν παιδαγωγική τιμωρία, παραχώρησε ο Θεός να σε βρει: τη φυματίωση. Το μόνο πράγμα που σε στεναχωρεί είναι ότι τώρα κουράζεις τους δικούς σου και τους έχεις γίνει φόρτωμα.

Πολύ μεγάλο λάθος! Γιατί κάνεις τέτοιες δυσάρεστες, θα ’λεγα μάλιστα και προσβλητικές σκέψεις για τους άλλους; Γιατί παίρνεις σαν δεδομένο ότι είναι τόσο κακοί; Δεν είναι χριστιανοί; Δεν τολμώ να σκεφτώ πως είναι τόσο άσπλαχνοι, ώστε να βλέπουν έναν άρρωστο άνθρωπο σαν βάρος. Γιατί, αναμφίβολα, αν έστω και μία φορά στη ζωή τους άνοιξαν το Ευαγγέλιο, πρέπει να γνωρίζουν ότι, διακονώντας εσένα, είναι σαν να διακονούν τον ίδιο το Χριστό!…

Έρχομαι τώρα στο θέμα της νηστείας. Αν και αντιμετωπίζω με σεβασμό και συγκατάβαση την εντολή του γιατρού, που σου υποδεικνύει να τρως τα πάντα και να μη νηστεύεις τη σαρακοστή και τις άλλες νηστίσιμες ημέρες, νομίζω πως δεν θα μπορούσα να σου δώσω επίσημα – ας το πω έτσι – την «άδεια» να το κάνεις. Γιατί εμείς δεν έχουμε δικαίωμα να επιτρέπουμε ό,τι η Εκκλησία μας απαγορεύει.

Θα σου δώσω όμως μια συμβουλή: Δέξου και το φαγητό όπως δέχεσαι τα άλλα φάρμακα, που σου έχουν ορίσει να παίρνεις. Και τρώγε ό,τι πρέπει, με διάκριση και μέτρο. Όχι για την απόλαυση, αλλά για την ανάρρωσή σου. Όταν όμως θα πας να εξομολογηθείς, πες το και αυτό σαν μία παρεκτροπή σου από τις προσταγές της Εκκλησίας μας. Από τη στιγμή που εξομολογείσαι ταπεινά μία παράβαση – μικρή ή μεγάλη, εκούσια ή ακούσια, αδικαιολόγητη ή δικαιολογημένη από τις περιστάσεις – ο εξομολόγος μπορεί να σου δώσει την άφεση. Και δεν αμφιβάλλω καθόλου ότι, ειδικά στην προκειμένη περίπτωση, θα σου τη δώσει. Αλλά ούτε εκείνος ούτε εγώ ούτε κανένας άλλος μπορεί να κάνει επιλογή και διάκριση των εκκλησιαστικών κανόνων και διατάξεων, επιβάλλοντας την τήρηση ορισμένων και επιτρέποντας την παράλειψη άλλων. Μ’ άλλα λόγια, όταν δεν νηστεύεις, έστω και για σοβαρούς λόγους υγείας, ή όταν αθετείς κάποια άλλη εντολή, για αιτίες ανεξάρτητες από τη θέλησή σου, έχε πάντως τη συναίσθηση πως είσαι παραβάτης, και ζήτα ταπεινά το έλεος του Θεού γι’ αυτό.

Το πρωταρχικό μέλημά σου οπωσδήποτε πρέπει να είναι η επίτευξη απόλυτης ψυχικής ηρεμίας και υπομονής, ακόμα και κάτω απ’ αυτές τις δύσκολες περιστάσεις. Και δεν χρειάζεται να εξουθενώνεις το ήδη ταλαιπωρημένο και ασθενικό σώμα σου με πνευματικές ασκήσεις. Άνοιξε την καρδιά σου σε μία διαρκή δοξολογία του Θεού, και ευχαρίστησέ Τον για το σταυρό που παραχωρεί να σηκώνεις. Αυτά είναι όλα όσα χρειάζεσαι στην τωρινή κατάστασή σου.

***

Το «τόλμημα» — όπως το αποκαλείς— που έκανες, να αυτοτραυματιστείς δηλαδή και να γράψεις με το αίμα σου(!) μια διακήρυξη αιώνιας πίστεως στο Θεό και την πατρίδα, σου το λέω απερίφραστα πως ήταν άτοπο και γελοίο. Και μην ψάχνεις μάταια να βρεις οποιεσδήποτε δικαιολογίες.

Οι πλανεμένες απόψεις σου γύρω από την υπερηφάνεια και την ταπείνωση, καθώς και οι φλυαρίες που στοχεύουν στην αυτοδικαίωσή σου, σκοτίζουν την υπόθεση και δεν πιάνουν την ουσία της. Το πράγμα είναι απλό. Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος γράφει: Όπου δεις πτώση, να είσαι σίγουρος ότι η περηφάνια προηγήθηκε.

Ούτε ένας απ’ όλους εμάς δεν μπορεί να «καυχηθεί» πως έχει αποκτήσει ταπείνωση. Κάθε πράξη μας, ολόκληρη η ζωή μας, αποδεικνύουν το αντίθετο. Και όπου λείπει η ταπείνωση, εκεί βρίσκεται πάντα παρούσα η έπαρση. Όπου δεν υπάρχει φως, εκεί βασιλεύει το σκοτάδι…

***

Πιστεύεις πράγματι ότι η εσωτερική ειρήνη που αναζητάς, εξαρτάται από την τοποθεσία που θα επιλέξεις τελικά για να ζήσεις; Να είσαι βέβαιος ότι η ειρήνη της ψυχής δεν εξαρτάται από τους τόπους διαβιώσεως. Δεν έχει τόση σημασία αν θα είσαι στο βουνό ή στη θάλασσα, στην πόλη ή στην έρημο, μέσα στους θορύβους των αμαξιών ή μέσα στο θρόισμα των φύλλων του δάσους. Τη γαλήνη της καρδιάς θα την κερδίσεις, όπου κι αν είσαι, μόνο με δύο προϋποθέσεις: Αν αγωνιστείς ν’ αποκτήσεις ταπείνωση, και αν αυτή την ταπείνωση τη συνδυάσεις με την ακριβή τήρηση των εντολών του Χριστού. Σου το λέει ο ίδιος: «Μάθετε ἀπ’ ἐμοῦ, ὅτι πρᾷος εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν» (Ματθ. 11:29).

Αυτό είναι. Τώρα, το πού θα το πραγματοποιήσεις, δεν έχει καμιά σημασία.

Η συνοίκηση και επικοινωνία με άλλους ανθρώπους μας επιτρέπει να αποκτήσουμε πολύ πιο σύντομα την ικανότητα διαγνώσεως των ελαττωμάτων μας, ενώ η καταμόνας διαβίωση μας αφαιρεί αυτό το πλεονέκτημα. Όταν, ταπεινωμένοι από τη διαπίστωση της ψυχικής μας ρυπαρότητος, προσευχόμαστε στο Θεό να μας ελεήσει, Εκείνος ποτέ δεν μας αφήνει να περιμένουμε για πολύ. «Αὐτὸς γὰρ ἐστιν ἡ εἰρήνη ἡμῶν» (Εφεσ. 2:14). Μην ξεγελιέσαι, λοιπόν. Κανένας τόπος, κανένας άνθρωπος και καμιά μέθοδος δεν μπορούν να σου εξασφαλίσουν με σιγουριά την αληθινή ειρήνη. Τίποτα άλλο, εκτός από τη χάρη του Θεού, δεν μπορεί να καταστήσει την ανθρώπινη καρδιά μόνιμο και ασφαλές καταφύγιο αυτής της ουράνιας ειρήνης, που προεκτείνεται μέχρι την αιωνιότητα.

***

Δείχνεις υπερβολικά και αδικαιολόγητα πικραμένος, επειδή οι δικοί σου αποδοκιμάζουν τις ενέργειές σου. Γιατί τόση ταραχή; Αφού, σύμφωνα με τη μαρτυρία της συνειδήσεως σου, δεν ευθύνεσαι για την εχθρική τους στάση, αφού δεν έχεις κάνει τίποτα που να δικαιολογεί τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους, πρέπει να είσαι ειρηνικός. Να είσαι ειρηνικός και να προσεύχεσαι γι’ αυτούς. Εκ των πραγμάτων, δεν μπορούμε πάντοτε να πείθουμε τους άλλους για την ορθότητα των πράξεών μας ή για την αγνότητα των ελατηρίων μας. Κάθε άνθρωπος έχει το δικό του τρόπο σκέψεως, τις δικές του αντιλήψεις για τη ζωή, τις δικές του απόψεις για τα μικρά ή τα μεγάλα ζητήματα της καθημερινότητος.

Εσύ πάντως, ό,τι κάνεις, να το προσφέρεις ως «θυσίαν δεκτήν, εὐάρεστον τῷ Θεῷ» (Φιλιππ. 4:18). Και όταν παίρνεις μέρος σε συζητήσεις που αφορούν την πίστη μας, να μιλάς με ταπείνωση, με πραότητα, με σεβασμό στο πρόσωπο των συνομιλητών σου, όποιοι και αν είναι αυτοί. Μην τους αντιμετωπίζεις όπως ο δάσκαλος τα παιδιά του δημοτικού σχολείου. Μην ξεχνάς πως κι ο πιο σκληρός άθεος είναι εικόνα του Θεού!

Αν όμως διακρίνεις στον άπιστο ή τον πλανεμένο συζητητή σου κακοπιστία και παράλογη ισχυρογνωμοσύνη, μη χάνεις τον καιρό σου. Ένα τέτοιον άνθρωπο «μετὰ μίαν καὶ δευτέραν νουθεσία παραιτοῦ, εἰδὼς ὅτι ἐξεστράπται ὁ τοιοῦτος καὶ ἀμαρτάνει ὢν αὐτοκατάκριτος (Τίτ. 3:10-11).

***

Μην επιχειρήσεις ποτέ να εκτιμήσεις την ποιότητα και την αξία της προσευχής σου. Μόνο ο Θεός μπορεί να το κάνει. Εμείς πρέπει πάντα να θεωρούμε την προσευχή μας τόσο ανεπαρκή σαν προσπάθεια και τόσο φτωχή σε αποτελεσματικότητα, ώστε αυθόρμητα ν’ ανεβαίνει στα χείλη μας η θρηνητική ικεσία του τελώνη: «Ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ» (Λουκ. 18:13). Τίποτε άλλο…

Όσιος Μακάριος της Όπτινα, Πνευματικές νουθεσίες, Ιερά Μονή Παρακλήτου, Ωρωπός, 1995