Τα Επιφάνεια του Κυρίου στον Ιορδάνη

Όπως και ο λειτουργικός εορτασμός της του Κυρίου Γεννήσεως, έτσι και η εορτή της Επιφανείας Του στον Ιορδάνη κατά τον καιρό του βαπτίσματός Του εγκαινιάζεται με έναν προεόρτιο εορτασμό πέντε ημερών. Και όπως επίσης οι ακολουθίες της Γεννήσεως, έτσι και πολλοί ύμνοι της περιόδου των Θεοφανείων είναι φτιαγμένοι σύμφωνα με εκείνους του ανοιξιάτικου Πάσχα του θανάτου και της Αναστάσεως του Κυρίου. Για άλλη μια φορά λίγες μόνο λέξεις σε πολλά από τα άσματα αλλάζουν σε σχέση με εκείνα που ψάλλονται κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας με σκοπό να δοξολογήσουν το παρόν μυστήριο.

Ξενίας δεσποτικῆς καὶ ἀθανάτου τραπέζης, ἐν πενιχρῷ Σπηλαίῳ πρὶν ἀπολαύσαντες· νῦν πρὸς Ἰορδάνην δράμωμεν, μυστήριον ὁψόμενοι ξένον, τὸ τῆς ἄνω λαμπρότητος πρόξενον.[1]

Αφού απολαύσαμε πριν φιλοξενίας δεσποτικής και αθάνατης Τράπεζας μέσα στο φτωχό Σπήλαιο, ας σπεύσουμε τώρα προς τον Ιορδάνη για να δούμε παράδοξο μυστήριο, που θα μας προξενήσει την άνω λαμπρότητα.

Φαιδροτέρα ἡλίου γέγονεν, ἡ παρελθοῦσα ἑορτὴ τῶν Γενεθλίων Χριστοῦ· λαμπρὰ καὶ ἐπίφωτος δείκνυται ἡ ἐπερχομένη τῆς θείας Ἐπιφανείας αὐτοῦ. Ἐν ἐκείνῃ Ποιμένες, μετ᾿ Ἀγγέλων δοξολογοῦντες, προσεκύνησαν Θεὸν ἐνανθρωπήσαντα· ἐν ταύτῃ δὲ τοῦ Δεσπότου ὁ Ἰωάννης ἁψάμενος τῇ δεξιᾷ χειρί, σὺν τρόμῳ ἔλεγεν· Ἁγίασον ἐμὲ καὶ τὰ ὕδατα, ὁ μόνος ἔχων τὸ μέγα ἔλεος.[2]

Πιο λαμπρή και από τον Ήλιο ήταν η γιορτή που πέρασε των γενεθλίων του Χριστού· λαμπρή και ακτινοβόλα φαίνεται τούτη η γιορτή που έρχεται της θείας Του Επιφανείας. Σε εκείνη οι ποιμένες μαζί με τους Αγγέλους δοξάζοντας προσκύνησαν τον Ενανθρωπήσαντα Θεό, σε τούτη δε ο Ιωάννης αγγίζοντας με το δεξί του χέρι το Δεσπότη, έλεγε γεμάτος τρόμο: αγίασε εμένα και τα ύδατα, Συ που μόνος παρέχεις το μέγα έλεος.

Φαιδρὰ μὲν ἡ παρελθοῦσα ἑορτή, ἔνδοξος δὲ ἡ παροῦσα Ἡμέρα. Ἐν ἐκείνῃ τῷ Σωτῆρι Μάγοι προσεκύνησαν· ἐν ταύτῃ δὲ τὸν Δεσπότην, δοῦλος κλητὸς ἐβάπτισεν. Ἐκεῖ Ποιμένες ἀγραυλοῦντες, εἶδον καὶ ἐθαύμασαν· ὧδε φωνὴ τοῦ Πατρὸς τὸν μονογενῆ Υἱὸν ἐκήρυξε.[3]

Λαμπρή μεν η γιορτή που πέρασε, γεμάτη δόξα όμως είναι και η παρούσα ημέρα. Σε εκείνη οι Μάγοι προσκύνησαν το Σωτήρα, σε τούτη δε βάπτισε το Δεσπότη δούλος για τούτο προορισμένος. Εκεί οι ποιμένες, που στους αγρούς ξενυχτούσαν είδαν και θαύμασαν. Εδώ η φωνή του Πατέρα κήρυξε το μονογενή Υιό.

Όπως έχουμε δει, η λέξη «επιφάνεια» σημαίνει «αποκάλυψη» ή «εμφάνιση». Χρησιμοποιείται για το γεγονός της βαπτίσεως του Χριστού γιατί στον Ιορδάνη ήταν που, βαπτισμένος από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο, ο Ιησούς εμφανίστηκε στον κόσμο και αποκάλυψε τον εαυτό Του ως Μεσσία, Υιό Θεού και έναν της Αγίας Τριάδας.

Η πρώτη δημόσια εμφάνιση του Κυρίου λαμβάνει χώρα κατά τη βάπτισή Του για έναν πολύ εύλογο λόγο. το βάπτισμα είναι το σύμβολο του θανάτου και της Αναστάσεως. Ο Χριστός ήλθε στη γη με σκοπό να πεθάνει και να αναστηθεί. Το βάπτισμα είναι σύμβολο της μετάνοιας για τις αμαρτίες μας και η συγχώρεσή τους. Ο Χριστός ήλθε ως ο Αμνός του Θεού που παίρνει επάνω Του την αμαρτία του κόσμου με σκοπό να την εξαλείψει. Το βάπτισμα είναι σύμβολο εξαγιασμού. Ο Χριστός ήλθε για να εξαγιάσει όλη τη δημιουργία. Το βάπτισμα είναι τελικά σύμβολο της ριζικής ανακαινίσεως. Όταν κάποιος βαπτίζεται, το παλαιό παύει και το καινούριο εισέρχεται. Και ο Χριστός εμφανίστηκε στη γη για να φέρει όλα τα πράγματα σε ένα τέλος και να τα ανακαινίσει. Η πράξη του βαπτίσματος, συνεπώς, περιέχει συμβολικά ολόκληρο το μυστήριο του Χριστού, τον πλήρη σκοπό της ελεύσεώς Του.

Ο Χριστός δε χρειαζόταν ο ίδιος να βαπτιστεί. Αυτό φαίνεται καθαρότατα στα Ευαγγέλια. Έπρεπε να βαπτιστεί για χάρη μας, με σκοπό να εκπληρώσει «πᾶσαν δικαιοσύνην» (Ματθ. 3:15).

Τότε παραγίνεται ὁ Ἰησοῦς ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας ἐπὶ τὸν Ἰορδάνην πρὸς τὸν Ἰωάννην τοῦ βαπτισθῆναι ὑπ᾿ αὐτοῦ. Ὁ δὲ Ἰωάννης διεκώλυεν αὐτὸν λέγων· ἐγὼ χρείαν ἔχω ὑπὸ σοῦ βαπτισθῆναι, καὶ σὺ ἔρχῃ πρός με; ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπε πρὸς αὐτόν· ἄφες ἄρτι· οὕτω γὰρ πρέπον ἐστὶν ἡμῖν πληρῶσαι πᾶσαν δικαιοσύνην. Τότε ἀφίησιν αὐτόν· καὶ βαπτισθεὶς ὁ Ἰησοῦς ἀνέβη εὐθὺς ἀπὸ τοῦ ὕδατος· καὶ ἰδοὺ ἀνεῴχθησαν αὐτῷ οἱ οὐρανοί, καὶ εἶδε τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ καταβαῖνον ὡσεὶ περιστερὰν καὶ ἐρχόμενον ἐπ᾿ αὐτόν· καὶ ἰδοὺ φωνὴ ἐκ τῶν οὐρανῶν λέγουσα· οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα (Ματθ. 3:13-17).

Το βάπτισμα του Ιωάννη ήταν «βάπτισμα μετανοίας εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν». Οι άνθρωποι έρχονταν στον Ιωάννη για να βαπτισθούν «ἐξομολογούμενοι τὰς ἁμαρτίας αὑτῶν». Ο Κύριος Ιησούς δεν είχε ανάγκη μετάνοιας. Ως Υιός του Θεού εν σαρκί δεν είχε διαπράξει καμία αμαρτία. Η βάπτισή Του, συνεπώς, εκδηλώνει την απόλυτη ταύτισή Του με τα αμαρτωλά Του δημιουργήματα. Γίνεται στην κυριολεξία ένας από εμάς, όχι μόνο στην ανθρώπινη φύση μας, μα και στην αμαρτωλότητά μας· όχι μόνο στην επί γης ζωής μας, αλλά και στο θάνατό μας. Γιατί καθώς έγραψε ο Απόστολος παύλος, «τὸν γὰρ μὴ γνόντα ἁμαρτίαν ὑπὲρ ἡμῶν ἁμαρτίαν ἐποίησεν, ἵνα ἡμεῖς γενώμεθα δικαιοσύνη Θεοῦ ἐν αὐτῷ» (Β΄ Κορ. 5:21).

τὸν δὲ βραχύ τι παρ᾿ ἀγγέλους ἠλαττωμένον βλέπομεν Ἰησοῦν διὰ τὸ πάθημα τοῦ θανάτου δόξῃ καὶ τιμῇ ἐστεφανωμένον, ὅπως χάριτι Θεοῦ ὑπὲρ παντὸς γεύσηται θανάτου.

…ἐπεὶ οὖν τὰ παιδία κεκοινώνηκε σαρκὸς καὶ αἵματος, καὶ αὐτὸς παραπλησίως μετέσχε τῶν αὐτῶν, ἵνα διὰ τοῦ θανάτου καταργήσῃ τὸν τὸ κράτος ἔχοντα τοῦ θανάτου, τοῦτ᾿ ἔστι τὸν διάβολον, καὶ ἀπαλλάξῃ τούτους, ὅσοι φόβῳ θανάτου διὰ παντὸς τοῦ ζῆν ἔνοχοι ἦσαν δουλείας…, ὅθεν ὤφειλε κατὰ πάντα τοῖς ἀδελφοῖς ὁμοιωθῆναι, ἵνα ἐλεήμων γένηται καὶ πιστὸς ἀρχιερεὺς τὰ πρὸς τὸν Θεόν, εἰς τὸ ἱλάσκεσθαι τὰς ἁμαρτίας τοῦ λαοῦ (Εβρ. 2:9, 14-15, 17).

Στον εορτασμό της Εκκλησίας για τα Επιφάνεια του Κυρίου στον Ιορδάνη, οι πιστοί έχουν τη δυνατότητα να δουν τον Ιησού να γίνεται από κάθε άποψη ίδιος με αυτούς, να μπαίνει στα ύδατα για να ταυτισθεί με την πεπτωκυία κατάστασή τους με σκοπό να της δώσει ένα τέλος και να τους αναπλάσει εκ νέου για τη ζωή στη Βασιλεία του Θεού. Πείθονται μέσω αυτής της λειτουργικής εμπειρίας ότι Αυτός είναι πράγματι ο Χριστός, ο Υιός του Ζώντος Θεού, που ήλθε για να σώσει τον κόσμο.

Συνέλθωμεν πιστοὶ νοητῶς, πρὸς τὰς τοῦ Ἰορδάνου ῥοάς, θαῦμα μέγα, ὅπως ἴδωμεν σαφῶς· ὁ Κτίστης γὰρ τῶν ὅλων, ἐπιφανεὶς ὡράθη, καὶ βαπτισθῆναι παραγέγονε.[4]

Ας συνταχθούμε, πιστοί, νοερά στον Ιορδάνη για να δούμε σαφέστατα θαύμα μέγα. Διότι ο Κτίστης των όλων φανερώθηκε πλήρως και ήλθε για να βαπτισθεί.

Ἀπὸ τῆς Βηθλεέμ, ἐπὶ τὸν Ἰορδάνην, μεταβῶμεν· ἐκεῖ γὰρ τὸ φῶς τοῖς ἐν σκότει, αὐγάζειν ἤδη ἄρχεται.[5]

Από τη Βηθλεέμ ας μεταβούμε στον Ιορδάνη· διότι εκεί το φως έρχεται ήδη να φωτίσει εκείνους που βρίσκονται στο σκοτάδι.

Οἱ δαιτυμόνες τῆς Θεοῦ τροφῆς, τῆς Βηθλεὲμ τῷ λόγῳ κατατρυφήσαντες, σὺν Ἀγγέλοις τε δοξάσαντες, καὶ Ποιμέσι καὶ Μάγοις, τὸν σαρκωθέντα, νῦν πρὸς Ἰορδάνην μυστικῶς, πορευθῶμεν ὀψόμενοι, μυστήριον τὸ μέγα, ὅπερ ἥκει Χριστὸς ἐκτελέσων· ὃν ὑπερυψοῦμεν, εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας.[6]

Οι καλεσμένοι στο Τραπέζι του Θεού που στη Βηθλεέμ απολαύσαμε τον Θείο Λόγο και που μαζί με τους Αγγέλους, τους ποιμένες και τους Μάγους δοξάσαμε Αυτόν που σαρκώθηκε, τώρα μυστικά προς τον Ιορδάνη ας πορευθούμε για να δούμε μυστήριο μέγα το οποίο ήλθε ο Χριστός για να πράξει· τον οποίο υπερυψώνουμε σε όλους τους αιώνες.

Νόμου πληρωτὴς κατὰ σάρκα χρηματίσας, ἦλθεν ὁ Χριστός, ἀπαρχὴν τῆς σωτηρίας, ἐπὶ τὸν Ἰορδάνην, ἐκτελέσαι ὡς εὔσπλαγχνος· καὶ τῷ Βαπτιστῇ καθυποκλίνει τὴν κορυφὴν πιστῶς βοῶντι· Λαοὶ κράξωμεν· Εὐλογημένος ὁ φανείς, Θεὸς ἡμῶν δόξα σοι.[7]

Ήλθε ο Χριστός κατά τη σάρκα εκπληρώνοντας το Νόμο και πραγματοποιώντας την πρώτη πράξη της σωτηρίας τώρα ως εύσπλαχνος έρχεται στον Ιορδάνη και υποκλίνει την κεφαλή Του στον Ιωάννη που με πίστη ανακράζει: Λαοί ας κραυγάσουμε. Ευλογημένος Αυτός που φανερώθηκε, ο Θεός μας, δόξα σε Σένα.

[1] Απόδειπνο της τρίτης προεόρτιας ημέρας των Θεοφανείων, 4 Ιανουαρίου.

[2] Όρθρος της πρώτης προεόρτιας ημέρας των Θεοφανείων, 2 Ιανουαρίου.

[3] Εσπερινός της τρίτης προεόρτιας ημέρας των Θεοφανείων, 4 Ιανουαρίου.

[4] Εσπερινός της δεύτερης προεόρτιας ημέρας των Θεοφανείων, 3 Ιανουαρίου.

[5] Όρθρος της δεύτερης προεόρτιας ημέρας των Θεοφανείων, 3 Ιανουαρίου.

[6] Απόδειπνο της τρίτης προεόρτιας ημέρας των Θεοφανείων, 4 Ιανουαρίου.

[7] Όρθρος της δεύτερης προεόρτιας ημέρας των Θεοφανείων, 3 Ιανουαρίου.

π. Θωμάς Χόπκο, Χειμωνιάτικη Πασχαλιά, Αθήνα, εκδ. Ακρίτας, 1994