Χριστουγεννιάτικα σημειώματα
Η εορτή της Γεννήσεως του Θεανθρώπου, στις 25 Δεκεμβρίου, γιορταζόταν ανέκαθεν από τον ελληνικό λαό με σεβασμό, ευλάβεια και πίστη, αλλά και ως ορόσημο της ελληνικής παραδοσιακής ζωής, στο σύνολό της. Είναι γνωστό ότι στην καρδιά του χειμώνα, μετά την σπορά και την ελαιοσυγκομιδή, ο Έλληνας φρόντιζε να αναδομεί τους οικογενειακούς και τους συγγενικούς δεσμούς του, γιορτάζοντας τα Χριστούγεννα σε μια ευλογημένη οικογενειακή ατμόσφαιρα, με τα έθιμα των προγόνων του και με συνήθειες καθαγιασμένες από την ευσέβεια πολλών γενεών. Με το πέρασμα του χρόνου, οι συνθήκες αυτές διαφοροποιήθηκαν. Νέα ήθη και έθιμα εισήλθαν στην ελληνική κοινωνία, και εν μέρει εκτόπισαν ή διαφοροποίησαν τα πατροπαράδοτα. Η τηλεόραση άρχισε ραγδαία να αποδομεί τον λαϊκό πολιτισμό, εισάγοντας νέα στοιχεία και δεδομένα από άλλους, ξένους πολιτισμούς. Εν μέρει επίσης τα έθιμά μας εξευρωπαΐστηκαν, δηλαδή αποϊεροποιήθηκαν, καθώς διεράγη η ενότητα μεταξύ εκκλησιαστικού και κοινωνικού γεγονότος, που για το Γένος μας ήταν αυτονόητα και προαπαιτούμενη.
Οι εξελίξεις αυτές επέδρασαν και στα χριστουγεννιάτικα έθιμα: λαμπεροί στολισμοί και κοσμικές συγκεντρώσεις, χριστουγεννιάτικα δένδρα και δυτικόφερτοι «Αϊ-Βασίληδες», που πολλοί τους στολίζουν στα σπίτια τους, αλλά κανείς, φυσικά, δεν τους βάζει στο εικονοστάσι του, κυριαρχούν στις ιδιωτικές και δημόσιες εκφάνσεις των γιορτών. Μαζί καταλύθηκε και η νηστεία των παραμονών, και κάποιοι γεύονται κρέας πριν ακούσουν το «Χριστὸς γεννᾶται, δοξάσατε», πράγμα αδιανόητο για τις προηγούμενες γενιές. Ο κόσμος αλλάζει, και φαίνεται να συμπαρασύρει στην δίνη των μεταβολών και τα θρησκευτικά μας έθιμα. Κι όμως, αυτό συμβαίνει μόνο στην επιφάνεια. Ο λαός μας, ευσεβής και πιστός, συνεχίζει να προσβλέπει στις μεγάλες γιορτές του Δωδεκαημέρου με την πίστη και την ευλαβή προσδοκία που τόσο εύστοχα περιγράφει ο Αλ. Παπαδιαμάντης στα εορταστικά διηγήματά του. Συνεχίζουμε να ελπίζουμε στο θείο βρέφος, να οδηγούμαστε από το αστέρι των Χριστουγέννων και να σκύβουμε ευλαβικά, προσκυνώντας μαζί με τους Μάγους. Κι αν άλλαξαν οι εξωτερικές εκδηλώσεις, η πίστη που θερμαίνει την ψυχή παραμένει πάντοτε θερμουργός, και με το πέρασμα του χρόνου γιγαντώνεται.
Μέσα στον ορυμαγδό των παγκοσμίων εξελίξεων, ο λαός μας στρέφεται ξανά στην μόνη σταθερή και αδιαμφισβήτητη πραγματικότητά του, την ορθόδοξη παράδοσή μας. Επανακάμπτει στην πίστη και τα έθιμα των πατέρων του, για να βρει άγκυρα και λιμάνι εύδιο, μέσα στο τρικυμισμένο πέλαγος της καθημερινότητάς του. Γι’ αυτό και παρατηρείται, τα τελευταία χρόνια, μια γενικότερη στροφή προς τα παραδεδομένα και μια αναζωογόνηση της λαϊκής θρησκευτικής πίστης.
Στην διαδικασία αυτή, τα χριστουγεννιάτικα έθιμα κρατούν πρωταγωνιστικό ρόλο. Γύρω από την οικογενειακή εστία και το εορταστικό τραπέζι, μετά την ευφροσύνη της χριστουγεννιάτικης λειτουργίας, οι Έλληνες ανακαλύπτουν ξανά την αξία των εθίμων τους, ανακαλούν παλαιές μορφές ζωής και βιώνουν ολόφρεσκη την παράδοσή τους. Γεύσεις και οσμές, ακούσματα και ευχές, αντιλήψεις και εθιμικές πρακτικές αποτελούν τον ασφαλή μίτο που δένει το παρελθόν με το παρόν, και οδηγεί σταθερά και σίγουρα προς το μέλλον. Ένα μέλλον που, υπό το πρίσμα αυτό, φαίνεται λιγότερο απεχθές ή ζοφερό, αφού φωτίζεται από την λάμψη του ανατείλαντος «ἡλίου τῆς δικαιοσύνης».
Αυτή τη σιγουριά, την τόσο απαραίτητη για όλους, τη σιγουριά που δίνει η πίστη και η παράδοση, δεν έχουμε το δικαίωμα να στερούμε από τα παιδιά μας. Οφείλουμε να τα γαλουχήσουμε με τέτοιο τρόπο, ώστε να τους δείξουμε το μεγαλείο της ορθοδοξίας και το εσώτατο, μυστικό και πνευματικό μήνυμα των Χριστουγέννων, όπως σχηματοποιείται και αποκρυσταλλώνεται στα σχετικά λαϊκά εορταστικά έθιμα. Καθώς μάλιστα αυτά έχουν ως επίκεντρο την ορθόδοξη ζωή και την ενορία, θα προσφέρουμε την σπουδαιότερη υπηρεσία στη νέα γενιά αν της ανοίξουμε τον δρόμο της ορθόδοξης παράδοσης, φανερώνοντάς της έμπρακτα την αξία και την πολυποικιλότητά της.
Η εορτή των Χριστουγέννων αποτελεί σίγουρα την καλλίτερη δυνατή ευκαιρία για μια τέτοια αποκάλυψη, που δεν μπορεί παρά να δομήσει μια ουσιαστική σχέση ζωής των νέων μας με την ελληνορθόδοξη, ζωντανή και ενεργή, παράδοσή μας.
Βαρβούνης, Μ., Γ., Χριστουγεννιάτικα σημειώματα, Εφημέριος, τεύχος 11, Δεκέμβριος 2007