Η Περιτομή του Κυρίου
Την όγδοη ημέρα από την εορτή της Γεννήσεως, η οποία συμβαίνει επίσης να είναι η πρώτη του πολιτικού έτους, η Εκκλησία εορτάζει την Περιτομή του Κυρίου κατά την οποία έλαβε το όνομα Ιησούς, το οποίο σημαίνει σωτήρας, πράγμα που επίσης εορτάζει η Εκκλησία.
Καὶ ὅτε ἐπλήσθησαν αἱ ἡμέραι ὀκτὼ τοῦ περιτεμεῖν τὸ παιδίον, καὶ ἐκλήθη τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦς, τὸ κληθὲν ὑπὸ τοῦ ἀγγέλου πρὸ τοῦ συλληφθῆναι αὐτὸν ἐν τῇ κοιλίᾳ (Λουκ. 2:21)
Την ημέρα αυτή είναι επίσης η επέτειος του θανάτου του Αγίου Βασιλείου του Μεγάλου, του οποίου η μνήμη αποτελεί μέρος της ακολουθίας της εορτής.
Ὁ τῶν ὅλων Κύριος, περιτομὴν ὑπομένει, καὶ βροτῶν τὰ πταίσματα, ὡς ἀγαθὸς περιτέμνει· δίδωσι τὴν σωτηρίαν σήμερον τῷ κόσμῳ, χαίρει δὲ ἐν τοῖς ὑψίστοις καὶ ὁ τοῦ Κτίστου ἱεράρχης καὶ φωσφόρος, ὁ θεῖος μύστης Χριστοῦ Βασίλειος.[1]
Ο Κύριος των όλων υπομένει περιτομή και τα αμαρτήματα των θνητών περιτέμνει ως αγαθός. Παρέχει τη σωτηρία σήμερα στον κόσμο, χαίρεται δε στα ουράνια και του Κτίστου ο ιεράρχης, το φεγγοβόλο αστέρι και θείος Μύστης του Χριστού, ο Βασίλειος.
Σύμφωνα με την ακολουθία της Εκκλησίας, ο Κύριος υπέστη περιτομή με το σκοπό να εκπληρώσει το νόμο του Μωυσή, τον οποίο κανείς δεν ήταν ικανός να εκπληρώσει πριν. Εκτελώντας «ἅπαντα κατὰ τὸν νόμον» (Λουκ. 2:39), ο Μεσσίας θεωρεί πρέπον «πληρῶσαι πᾶσαν δικαιοσύνην» (Ματθ. 3:15). Υπ’ αυτή την έννοια Αυτός είναι η εκπλήρωση του Νόμου και των προφητών˙ όχι μόνο εκτελώντας ό,τι είναι γραμμένο περί Αυτού, αλλά ακόμη πράττοντας όλα εκείνα τα πράγματα που θα έπρεπε να κάνουν όλοι αν αληθινά εκπλήρωναν το λόγο του Θεού.
Οὐκ ἐπῃσχύνθη ὁ πανάγαθος Θεός, τῆς σαρκὸς τὴν περιτομὴν ἀποτμηθῆναι, ἀλλ᾿ ἔδωκεν ἑαυτόν, τύπον καὶ ὑπογραμμόν, πᾶσι πρὸς σωτηρίαν˙ ὁ γὰρ τοῦ Νόμου ποιητής, τὰ τοῦ Νόμου ἐκπληροῖ, καὶ τῶν προφητῶν τὰ κηρυχθέντα περὶ αὐτοῦ. Ὁ πάντα περιέχων δρακί, καὶ ἐν σπαργάνοις εἱληθείς, Κύριε δόξα σοι.[2]
Δεν ντράπηκε ο Πανάγαθος Θεός να περιτμηθεί σαρκικά, αλλά πρόσφερε τον εαυτό Του ως τύπο και παράδειγμα σε όλους μας να σωθούμε. Διότι ο δημιουργός του Νόμου εκπληρώνει τα προστάγματα του Νόμου και αυτά που κηρύχθηκαν από τους προφήτες γι’ αυτόν. Εσύ που τα πάντα περιέχεις μέσα στη χούφτα Σου και που τυλίχθηκες με σπάργανα, Κύριε δόξα σε Σένα.
Εκτελώντας ο Κύριος τα πάντα ακριβώς σύμφωνα με το Νόμο, δείχνει ότι έχει έλθει για να υπηρετήσει και να ταυτίσει τον εαυτό Του απόλυτα με τα αμαρτωλά δημιουργήματά Του. Αυτή είναι η θεία ταπείνωση του Θεού, η υπερβολικά μεγάλη Του στοργή και συμπάθεια, η άρρητη και ανείπωτη ταπείνωση και συγκατάβασή Του σ’ εμάς που είμαστε χαμένοι. Γιατί όχι μόνο βρέθηκε «ἐν σχήματι ὡς ἄνθρωπος» αλλά και εκένωσε Εαυτόν από τη θεϊκή Του δόξα, παίρνοντας «μορφή δούλου» (Φιλ. 2:7-8), παραδίδεται στο μαχαίρι του αρχιερέα, υπομένοντας το σημείο αυτό της απόλυτης υποταγής στο Θεό, την πράξη η οποία εκφράζει την ολοκληρωτική αδυναμία των ανόσιων δημιουργημάτων ενώπιον του Αγίου τους Δημιουργού. Οι λέξεις δεν μπορούν να αποδώσουν την συγκατάβαση του Κυρίου και την προθυμία Του να περιτμηθεί. Είναι μια πράξη κενωτικής ταπεινώσεως, η οποία είναι τελείως άρρητη.
Μορφὴν ἀναλλοιώτως ἀνθρωπίνην προσέλαβες, Θεὸς ὢν κατ᾿ οὐσίαν πολυεύσπλαγχνε Κύριε˙ καὶ νόμον ἐκπληρῶν, περιτομήν, θελήσει καταδέχῃ σαρκικήν, ἵνα παύσῃς τὰ σκιώδη καὶ περιέλῃς τὸ κάλυμμα τῶν παθῶν ἡμῶν. Δόξα τῇ ἀγαθότητι τῇ σῇ, δόξα τῇ εὐσπλαγχνία σου, δόξα τῇ ἀνεκφράστῳ Λόγε συγκαταβάσει Σου.[3]
Μορφή αναλλοίωτα έλαβες ανθρώπινη όντας ουσιαστικά Θεός, πολυεύσπλαχνε Κύριε˙ και εκπληρώνοντας το Νόμο θεληματικά, καταδέχεσαι σαρκική περιτομή για να σταματήσεις τα σκιώδη και να αφαιρέσεις τα καλύμματα των παθών μας. Δόξα στην αγαθότητά Σου, δόξα στην ευσπλαχνία Σου, δόξα στην ανέκφραστή Σου συγκατάβαση, Λόγε.
Επιτρέποντας να περιτμηθεί ο ίδιος, λυτρώνει το λαό Του ο Κύριος από την κατάρα του Νόμου και τον απελευθερώνει από τα τελετουργικά σύμβολα της βασισμένης στο Νόμο διαθήκης. Ο Νόμος του Θεού δεν είναι αφ’ εαυτού κατάρα, παρόλο που κάποιες Χριστιανικές θεολογίες εμφανίζονται να διδάσκουν κάτι τέτοιο. Ο Απόστολος Παύλος λέει ότι «ὁ μὲν νόμος ἅγιος, καὶ ἡ ἐντολὴ ἁγία καὶ δικαία καὶ ἀγαθή» (Ρωμ. 7:12). Το πρόβλημα είναι ότι κανείς δεν μπορεί να τηρήσει το Νόμο. Αν έμελλε να κριθούμε από τα έργα του Νόμου, θα χανόμασταν όλοι. Για τον λόγο αυτό έρχεται ο Μεσσίας, να κάνει μέσα από τη θνητή σάρκα εκείνα τα οποία κανένας άλλος δε θα μπορούσε να κάνει έτσι, ώστε διά της πίστεως σε Αυτόν όλοι εκείνοι που πιστεύουν να μπορούν να δικαιωθούν ενώπιον του Θεού.
Η ίδια η περιτομή δόθηκε ως απάντηση της πίστεως. Ήταν η ένδειξη ότι ανήκεις πιστά στον Κύριο. Ακόμα και στο αρχικό νόημα και μορφή της, δεν ήταν κάτι απλά σωματικό, αλλά κάτι πνευματικό˙ ένα θέμα όχι μόνο της σάρκας, αλλά και της καρδιάς.
Περιτομὴ μὲν γὰρ ὠφελεῖ, ἐὰν νόμον πράσσῃς· ἐὰν δὲ παραβάτης νόμου ᾖς, ἡ περιτομή σου ἀκροβυστία γέγονεν. Ἐὰν οὖν ἡ ἀκροβυστία τὰ δικαιώματα τοῦ νόμου φυλάσσῃ, οὐχὶ ἡ ἀκροβυστία αὐτοῦ εἰς περιτομὴν λογισθήσεται; καὶ κρινεῖ ἡ ἐκ φύσεως ἀκροβυστία, τὸν νόμον τελοῦσα, σὲ τὸν διὰ γράμματος καὶ περιτομῆς παραβάτην νόμου. Οὐ γὰρ ὁ ἐν τῷ φανερῷ ᾿Ιουδαῖός ἐστιν, οὐδὲ ἡ ἐν τῷ φανερῷ ἐν σαρκὶ περιτομή˙ ἀλλ᾿ ὁ ἐν τῷ κρυπτῷ ᾿Ιουδαῖος, καὶ περιτομὴ καρδίας ἐν πνεύματι, οὐ γράμματι, οὗ ὁ ἔπαινος οὐκ ἐξ ἀνθρώπων, ἀλλ᾿ ἐκ τοῦ Θεοῦ (Ρωμ. 2:25-29).
Εξαιτίας της ολικής του δικαιοσύνης, τελετουργικής και ηθικής, σωματικής και πνευματικής, νομικής και ηθικής, ο Ιησούς ο Μεσσίας ελευθερώνει το λαό Του από οτιδήποτε ανήκει σ’ αυτόν τον κόσμο και φανερώνει σ’ αυτούς τη ζωή του μέλλοντος αιώνος της Βασιλείας του Θεού. «Ἐν γὰρ Χριστῷ Ιησού οὔτε περιτομή τι ἰσχύει οὔτε ἀκροβυστία, ἀλλά πίστις δι᾿ ἀγάπης ἐνεργουμένη» (Γαλ. 5:6).
Περιτετμημένος τις ἐκλήθη; μὴ ἐπισπάσθω. Ἐν ἀκροβυστίᾳ τις ἐκλήθη; μὴ περιτεμνέσθω. Ἡ περιτομὴ οὐδέν ἐστι, καὶ ἡ ἀκροβυστία οὐδέν ἐστιν, ἀλλὰ τήρησις ἐντολῶν Θεοῦ (Α΄ Κορ. 7:18-19).
Ὅσοι θέλουσιν εὐπροσωπῆσαι ἐν σαρκί, οὗτοι ἀναγκάζουσιν ὑμᾶς περιτέμνεσθαι, μόνον ἵνα μὴ τῷ σταυρῷ τοῦ Χριστοῦ διώκωνται. Οὐδὲ γὰρ οἱ περιτετμημένοι αὐτοὶ νόμον φυλάσσουσιν˙ ἀλλὰ θέλουσιν ὑμᾶς περιτέμνεσθαι, ἵνα ἐν τῇ ὑμετέρᾳ σαρκὶ καυχήσωνται. Ἐμοὶ δὲ μὴ γένοιτο καυχᾶσθαι εἰ μὴ ἐν τῷ σταυρῷ τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, δι᾿ οὗ ἐμοὶ κόσμος ἐσταύρωται κἀγὼ τῷ κόσμῳ. Ἐν γὰρ Χριστῷ ᾿Ιησοῦ οὔτε περιτομή τι ἰσχύει οὔτε ἀκροβυστία, ἀλλὰ καινὴ κτίσις (Γαλ. 6:12-15).
Εορτάζοντας το Πάσχα του χειμώνα, οι πιστοί φτάνουν από μόνοι τους να γνωρίσουν ότι στ’ αλήθεια «εἴ τις ἐν Χριστῷ καινὴ κτίσις· τὰ ἀρχαῖα παρῆλθεν, ἰδοὺ γέγονε καινὰ τὰ πάντα» (Β’ Κορ. 5:17).
Περιτέμνεσθαι πέπαυται˙ ἀφ᾽ οὗ Χριστὸς ἑκὼν περιετμήθη, τῶν ἐθνῶν τὰ πλήθη σῴζων τῇ χάριτι.
Το να περιτεμνόμαστε έληξε αφ’ ότου ο Χριστός θεληματικά περιτμήθηκε, σώζοντας τα πλήθη των εθνών διά της χάριτος.
Ἡ ὀγδόας, φέρουσα τύπον τοῦ μέλλοντος, τῇ σῇ Χριστὲ λαμπρύνεται καὶ ἁγιάζεται, ἑκουσίῳ πτωχείᾳ· ἐν ταύτῃ γὰρ νομίμως, περιετμήθης σαρκί.
Η όγδοη ημέρα, εικονίζουσα την αιώνια ζωή, από τη δική Σου Χριστέ λαμπρύνεται και αγιάζεται με θεληματική φτώχεια. Διότι κατ’ αυτήν περιτμήθηκες κατά το Νόμο σαρκικά.
Φέρει Περιτομὴν ἐν σαρκί, ὁ ἐκ Πατρὸς ἄνευ τομῆς τε καὶ ῥεύσεως, ἀφράστως τεχθεὶς ὡς Λόγος. Καὶ ὡς Θεὸς ἐκ Θεοῦ, ἐν ἀτρέπτῳ μένων τῇ Θεότητι˙ διὸ κατὰ Νόμον, ὁ ὑπὲρ Νόμον γενόμενος, κατάρας Νόμου, ἐκλυτροῦται τοὺς ἅπαντας, καὶ τὴν ἄνωθεν, εὐλογίαν δεδώρηται. Ὅθεν τὴν ὑπεράγαθον, αὐτοῦ συγκατάβασιν, ἀνευφημοῦντες ὑμνοῦμεν, καὶ εὐχαρίστως δοξάζομεν, αὐτὸν δυσωποῦντες, ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν δοθῆναι, τὸ μέγα ἔλεος.[4]
Περιτέμνεται σαρκικά Αυτός που από τον Πατέρα χωρίς διαχωρισμό και απώλεια ύλης γεννήθηκε κατά τρόπο θαυμαστό ως Λόγος Του. Και που έμεινε χωρίς αλλοίωση της Θεότητάς Του ως Θεός από το Θεό. Αυτός που είναι πάνω από το Νόμο, νομίμως ελευθερώνει όλους από την κατάρα του Νόμου και δωρίζει την άνωθεν ευλογία. Έτσι λοιπόν την υπεράγαθή Του συγκατάβαση εγκωμιάζοντας υμνούμε και γεμάτοι ευχαρίστηση δοξάζουμε ικετεύοντας Αυτόν να δώσει στις ψυχές μας το μέγα έλεος.
[1] Κοντάκιο της εορτής της Περιτομής του Κυρίου και του Αγίου Βασιλείου του Μεγάλου.
[2] Εσπερινός της εορτής της Περιτομής του Κυρίου.
[3] Απολυτίκιο της εορτής της Περιτομής του Κυρίου.
[4] Όρθρος της εορτής της Περιτομής του Κυρίου.
π. Θωμάς Χόπκο, Χειμωνιάτικη Πασχαλιά, Αθήνα, εκδ. Ακρίτας, 1994