Τῷ ἁγίῳ καὶ μεγάλῳ Σαββάτῳ
«Τῷ ἁγίῳ καὶ μεγάλῳ Σαββάτῳ τὴν θεόσωμον ταφὴν τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ τὴν εἰς Ἅδου κάθοδον ἑορτάζομεν, δι᾿ ὧν τῆς φθορᾶς τὸ ἡμέτερον γένος ἀνακληθὲν πρὸς αἰωνίαν ζωὴν μεταβέβηκε».
Η οικονομία του Υιού ακολουθεί ως τα έσχατά της την περιπέτεια των υιών. Ο Χριστός αγκαλιάζει και αναπλάττει όλη τη διεφθαρμένη από την αμαρτία φύση μας, κενώνεται και κατέρχεται ως τον Άδη της διαφθοράς, της αθλιότητας και της θνητότητάς μας. Ο Χριστός δεν ήρθε να εξωραΐσει τον κόσμο αλλά να τον θεραπεύσει, δεν ήρθε να τον κάνει καλύτερο αλλά να τον αγιάσει, δεν ήρθε να τον κατακτήσει αλλά να τον ανακτίσει στην άβυσσο της οδύνης του Σταυρού και της χαράς της Αναστάσεως. Ο Χριστός δεν είναι ένας ιερός ιδεολόγος που φέρνει υψηλές και μεγάλες ιδέες ή ένας μοναδικός ηθικολόγος που δίνει ορισμένους άτεγκτους και απαραβίαστους κανόνες πειθαρχίας και συμπεριφοράς. Είναι ο σταυρωθείς και αναστάς Κύριος και Θεός μας, η ζωή και η ανάστασή μας. Το έργο του δεν είναι ένας μεγάλος πολιτισμός αλλά μια νέα κοσμογονία, δεν είναι μια τέλεια θρησκεία αλλά η όντως ζωή. Έκτοτε η χριστιανική πίστη και ζωή δε λειτουργείται ανάμεσα στο ρομαντισμό και το συναισθηματισμό, αλλά ανάμεσα στο θάνατο και τη ζωή μας εν Χριστώ. Είναι μάλλον πορεία από το θάνατο στη ζωή, μετάβαση από τη φθορά στην αφθαρσία, μετάσταση από τη ζωική ζωή στην αιώνια ζωή.
Ο Χριστός με τη θεόσωμη ταφή και την κάθοδό Του στον Άδη εγγίζει και θεραπεύει τα έσχατα όρια της παραφροσύνης και της ασχήμιας μας, που είναι ο θάνατος και η κυριαρχία του. Ο Χριστός νικώντας την αμαρτία, νικά το θάνατο, αυτή την παραμόρφωση και την αποσύνθεσή μας. Ή ο θάνατος του Χριστού θανατώνει το θάνατο, θανατώνοντας την αμαρτία, που είναι η πηγή του θανάτου. Κατά τον Άγιο Μάξιμο «ὥσπερ ἐν τῷ Ἀδὰμ ὁ θάνατος τῆς φύσεως ὑπῆρχε κατάκρισις, ἀρχὴν ἐχούσης τὴν ἡδονὴν τῆς ἰδίας γενέσεως˙ οὕτως ὁ θάνατος ἐν Χριστῷ τῆς ἁμαρτίας κατάκρισις γέγονεν, ἡδονῆς καθαρὰν ἐν Χριστῷ πάλιν τῆς φύσεως ἀπολαβόντες τὴν γένεσιν». Η ελευθερία του Χριστού είναι ελευθερία από το θάνατο, που η αμαρτία εισάγει ως παράσιτο ή παραφυσιτικό γεγονός στη δημιουργία. Ο Χριστός ήρθε να νικήσει στη σάρκα Του το θάνατο, να καταποθεί το θνητό από τη ζωή και να γίνει έτσι ο πρόδρομος και η οδός της ζωής και της αναστάσεώς μας. Γιατί ο Θεός μας είναι Θεός ζώντων και όχι νεκρών και ήρθε να παράσχει ζωή και όχι θάνατο. Αν ο Κύριος έχει νικήσει το θάνατο, τότε έχει νικήσει κάθε κακό, αμαρτία και αδικία, αποτυχία και φθορά, απελπισία και απόγνωση. Και ο θάνατος νικάται όταν καταλύεται ο χωρισμός μας από το Θεό στο μυστήριο της θεανθρωπότητας του Χριστού, στην κοινωνία του Θεού και του ανθρώπου στο Χριστό, στο μυστήριο της φιλίας και της αγάπης εν Χριστώ. Ας το επαναλάβουμε: η δύναμή της θεότητας του Χριστού είναι το θαύμα που θανατώνει το φοβερό θάνατο και γυμνώνει τον ακόμα τρομερότερο Άδη.
Η ταφή είναι σημείο συγκαταβάσεως και καταβάσεως του Χριστού μέχρι των εσχάτων της φθοράς, και η κάθοδος στον Άδη σημείο της αβυσσαλέας συγκαταβάσεως και καταβάσεως του Κυρίου μέχρι των εσχάτων της δουλείας μας: «Ὅτε ἐν τῷ τάφῳ τῷ καινῷ, ὑπὲρ τοῦ παντὸς κατετέθης, ὁ Λυτρωτής τοῦ παντός, Ἅδης ὁ παγγέλαστος, ἰδών σε ἔπτηξεν˙ οἱ μοχλοὶ συνετρίβησαν, ἐθλάσθησαν πύλαι, μνήματα ἠνοίχθησαν, νεκροὶ ἀνίσταντο. Τότε ὁ Ἀδάμ, εὐχαρίστως, χαίρων ἀνεβόα σοι˙ Δόξα, τῇ συγκαταβάσει σου, Φιλάνθρωπε» (Απόστιχο Εσπερινού Μεγ. Παρασκευής). Ο τάφος είναι το δεσμωτήριο του θανάτου και ο Άδης το βασίλειό του. Ο Χριστός με το θάνατό Του θανατώνει το θάνατο, με την ταφή Του κενώνει τα μνήματα των νεκρών, με την κάθοδό Του στον Άδη συντρίβει την καταχθόνια εξουσία του σατανά. Και όλα αυτά για να χαρίσει στον κόσμο τη ζωή, για να ενδύσει και πάλι τον άνθρωπο με το αρχέγονο, προπτωτικό και άφθαρτο κάλλος του. Ο τάφος του Χριστού είναι η πηγή της ζωής και της αναστάσεως και η κάθοδός Του στον Άδη η κατάλυση της εξουσίας του θανάτου και η απελευθέρωση των νεκρών, για να πληρωθούν τα πάντα, «οὐρανός τε καὶ γῆ καὶ τὰ καταχθόνια», από τη δόξα και το φως του σταυρωθέντος και αναστάντος Κυρίου.
Πώς λοιπόν η Εκκλησία να μη χαίρεται και να μην ψάλλει τη χαρά της, όταν ο τάφος, που δέχτηξε «ὡς ὑπνοῦντα τὸν δημιουργόν», αναδεικνύεται θείος θησαυρός ζωής και σωτηρίας; Όταν ο Άδης, που δέχτηκε «τὸν τρωθέντα λόγχῃ τὴν πλευράν», πληγώνεται και στενάζει, τρέμει και παραλύει, χωρίς εξουσία και αιωνιότητα πάνω στο θάνατο και το σκοτάδι; «Σήμερον ὁ Ἅδης στένων βοᾷ˙ Κατεπόθη μου τὸ κράτος˙ ὁ ποιμὴν ἐσταυρώθη, καὶ τὸν Ἀδὰμ ἀνέστησεν˙ ὧνπερ ἐβασίλευον ἐστέρημαι˙ καὶ οὓς κατέπιον ἰσχύσας, πάντας ἐξήμεσα˙ ἐκένωσε τούς τάφους ὁ σταυρωθείς˙ οὐκ ἰσχύει τοῦ θανάτου τὸ κράτος. Δόξα, Κύριε, τῷ σταυρῷ σου, καὶ τῇ ἀναστάσει σου» (Στιχηρό Εσπερινού Μεγ. Σαββάτου). Ο Άδης, το σημειώσαμε ήδη, είναι πιο σκοτεινός και πιο τρομερός από το θάνατο. Ο Χριστός, δια του σταυρού και της αναστάσεώς Του, κλόνισε, πίκρανε, κένωσε, καθήρεσε, νέκρωσε τον Άδη. Και προσδοκούμε μιαν ελευθερία των νεκρών όχι απλώς από το θάνατο, αλλά από τον Άδη, το κράτος της δαιμονικής κυριαρχίας, της βίας και της καταδυναστεύσεως, του φόβου, του τρόμου και του σκότους. Μιαν ελευθερία «ἐκ τῆς δουλείας τοῦ ἀλλοτρίου», «ἐκ τῆς τυραννίδος τοῦ Ἅδου». Ήδη εορτάζουμε τη συντριβή των πυλών του Άδη και τη διάνοιξη των θυρών του Παράδεισου.
Η ταφή είναι η θριαμβευτική είσοδος του Ιησού στην περιοχή του κράτους του θανάτου, δηλαδή στον Άδη, το κέντρο της απάνθρωπης εξουσίας του πατέρα του σκότους, που ζητά να ματαιώσει το σκοπό της ανθρώπινης ζωής, να καταλύσει την ίδια τη ζωή. Ο Χριστός «μετέβαλε τοῦ θανάτου εἰς ὕπνον τό ἐπίπονον ἐν τάφῳ ὑπνώσας, καί τοῖς νεκροῖς τήν ζωήν ἐδωρήσατο», καθώς ψάλλει η Εκκλησία μας. Η ένσαρκη παρουσία Του καταλαμβάνει ολόκληρη τη δημιουργία, περιλαμβάνει όλο το πρόβλημα του ανθρώπου, όχι μόνο τη ζωή αλλά και το θάνατό του, που είναι πάντοτε το κατεξοχήν ερώτημά του. Έτσι ο θάνατος και ο Άδης θα παραμείνουν η μοναξιά και ο τρόμος μόνο του σατανά. Εμείς μπορούμε να εορτάζουμε τη νίκη πάνω στο θάνατο και τη λεηλασία του Άδη, δια του θανάτου και της καθόδου στον Άδη του Χριστού, των φρικτών γεγονότων της σωτηρίας μας και της αναπαύσεως του Κυρίου μας στη δόξα των έργων Του, εγκαινιάζοντας μια νέα ευλογία του Σαββάτου, μια νέα έβδομη ημέρα της δημιουργίας. Η κατάθεση στο μνήμα και ιδιαίτερα η κάθοδος του Χριστού στον Άδη είναι το αιώνιο και ελπιδοφόρο μήνυμα για μας: δεν υπάρχει Άδης της ανθρώπινης καρδιάς, στον οποίο να μην μπορεί ή να μη θέλει να κατέβει ο Χριστός. «Ἐπὶ γῆς κατῆλθες, ἵνα σώσῃς Ἀδὰμ καὶ ἐν γῇ μὴ εὑρηκὼς τοῦτον δέσποτα, μέχρις Ἅδου κατελήλυθας ζητῶν». Έτσι μπορούμε να ομολογούμε: «Ἐπέστης Σωτήρ μου, βοῶν τοῖς ἐν Ἅδῃ˙ εἰσάγεσθε πάλιν εἰς τὸν παράδεισον». Και έτσι μπορούμε να περιμένουμε την ανάστασή μας, εορτάζοντας την ανάσταση του Χριστού.
Καρδαμάκης Μιχαήλ, Κεφάλαια Κατανυκτικά, Ακρίτας, Αθήνα, 1988.