Εικόνες φορητές και τοιχογραφίες
Ο χριστιανικός Ναός κοσμείται από πλήθος εικόνων του Χριστού, της Παναγίας και των Αγίων. Σκοπός των εικόνων είναι να μεταφέρουν τον πιστό στην πνευματική ατμόσφαιρα της Βασιλείας του Θεού, να τον διδάξουν, να τον βοηθήσουν στην προσευχή. Οι άγιες εικόνες φέρνουν στον νου μας ολόκληρο το μυστήριο της θείας Οικονομάς. Επειδή, «ό,τι είναι η Αγία Γραφή για τους εγγραμμάτους, είναι η εικόνα για τους αγραμμάτους. Και ό,τι είναι για την ακοή ο λόγος, είναι για την όραση η εικόνα».[1]
Οι άγιες εικόνες είναι φορητές ή τοιχογραφίες. Οι φορητές εικόνες βρίσκονται κυρίως στο τέμπλο και στα προσκυνητάρια. Οι τοιχογραφίες είναι διατεταγμένες σύμφωνα με τρεις εικονογραφικούς κύκλους: τον δογματικό, τον λειτουργικό και τον ιστορικό.
Ο δογματικός κύκλος αποτυπώνεται στον τρούλο και στην κεντρική κόγχη του αγίου Βήματος. Στον τρούλο βλέπουμε τον Παντοκράτορα περιστοιχισμένο από Αγγέλους ή Προφήτες, και πιο κάτω τους τέσσερις Ευαγγελιστές. Στην κόγχη του Ιερού εικονίζεται η Πλατυτέρα, δηλαδή η Παναγία ένθρονη κρατώντας τον Χριστό.
Ο λειτουργικός κύκλος αποτυπώνεται στο Ιερό, κάτω από την Πλατυτέρα, με θέματα λειτουργικά. Στην πάνω ζώνη είναι ο Χριστός ως Αρχιερεύς ιερουργών με Αγγέλους και Αποστόλους. Στην κάτω ζώνη εικονίζονται οι μεγάλοι Ιεράρχες, και κατ’ εξοχήν εκείνοι που συνέγραψαν τις θείες Λειτουργίες.
Ο ιστορικός κύκλος, στον κυρίως Ναό, χωρίζεται σε δύο ζώνες. Στην επάνω ζώνη εικονίζονται οι δεσποτικές και θεομητορικές εορτές, και σκηνές από την ζωή και τα άχραντα Πάθη του Χριστού. Στην κάτω ζώνη ιστορούνται οι Άγιοι: Όσιοι, Μάρτυρες, Ιεράρχες κλπ.
Με τις άγιες εικόνες βλέπουμε τον Κύριο και τους Αγίους και συνομιλούμε μαζί τους: «Οι άγιοι Απόστολοι είδαν τον Κύριο με τους σωματικούς οφθαλμούς, και τους Αποστόλους τους είδαν άλλοι, και τους αγίους Μάρτυρες άλλοι. Όμως ποθώ κι εγώ να τους βλέπω, με την ψυχή και με το σώμα… Επειδή είμαι άνθρωπος και έχω σώμα, ποθώ και σωματικά να επικοινωνώ και να βλέπω τα άγια». Οι άγιες εικόνες μάς παρακινούν στην δοξολογία του Θεού: «Το κάλλος της αγιογραφίας προσελκύει τα μάτια μου, και σαν χλοερό λιβάδι μου τέρπει την όραση, και χωρίς να το καταλάβω γεννά στην ψυχή μου την δοξολογία του Θεού. Είδα την καρτερία του Μάρτυρος, την ανταπόδοση των στεφάνων, και η προθυμία σαν φωτιά με καίει για να τον μιμηθώ με ζήλο. Προσπίπτω και προσκυνώ τον Θεό δια μέσου του Μάρτυρος, και κερδίζω την σωτηρία».[2]
Οι άγιες εικόνες βοηθούν να βιώσουμε το μυστήριο της θείας Οικονομίας: «Ενώ ο οφθαλμός του σώματος ατενίζει στην εικόνα, ο νοερός οφθαλμός της καρδιάς και ο νους προσηλώνονται στο μυστήριο της ενσάρκου Οικονομίας».[3]
[1] Όσιος Ιωάννης Δαμασκηνός, Υπέρ των αγίων εικόνων 1, 17, PG 94, 1248C.
[2] Όσιος Ιωάννης Δαμασκηνός, Υπέρ των αγίων εικόνων 1, 17, PG 94, 1264BC και 1268ΑΒ.
[3] Όσιος Ιωάννης Δαμασκηνός, Κατά εικονοκλαστών, 13, PG 96, 1360Β.
Ιερομόναχος Γρηγόριος, Η Ορθόδοξη Πίστη, Λατρεία και Ζωή, Σχεδίασμα ορθοδόξου κατηχήσεως, Ιερόν Κουτλουμουσιανόν Κελλίον Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, Άγιος Όρος, 2012