Ελευθερία και Μνήμη: Σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω

Εορτάζουμε την Ελευθερία μας. Και ενισχύουμε τη μνήμη του λαού μας. Αυτή τη μνήμη, την οποία ο Ελύτης στο Άξιον Εστί, το ποίημα που αφιερώνει στην Αντίσταση και στην Κατοχή του 1941-44, την βλέπει ριζωμένη στην Πίνδο και στον Άθωνα, στο Άγιον Όρος. Ξαναδιαβάζω τους στίχους του σπουδαίου Νομπελίστα μας: «Μνήμη του λαού μου, σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω». Η Ελευθερία δεν αποκτάται όταν δεν έχεις ιστορική μνήμη. Η Ελευθερία δεν κερδίζεται όταν χάνεις την ταυτότητά σου και καταντάς άμορφος χυλός. Οι αγωνιστές που πολέμησαν πάνω στην Πίνδο το 1940-41 είχαν συνείδηση, είχαν ταυτότητα, είχαν μνήμη. Ο Άθως συμβολίζει την Ορθόδοξη παράδοσή μας. Η Πίνδος το αγωνιστικό, το αντιστασιακό πνεύμα του Ελληνισμού. Η Παναγία, η Αρχόντισσα του Άθω, ενέπνεε τους μαχητές της Πίνδου. Ο εύζωνος της Πίνδου και ο μοναχός του Αγίου Όρους έχουν την ίδια αναφορά: Στην Παναγία, την Υπέρμαχο Στρατηγό.

Ελευθερία και μνήμη του λαού μου, σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω. Ο ποιητής διδάσκει και διδάσκεται. Μελετά την Ιστορία του Γένους και διαπιστώνει ότι το αγωνιστικό και αντιστασιακό πνεύμα του αρχαίου Ελληνισμού ενισχύθηκε και αναβαπτίσθηκε όταν διαδόθηκε σ’ αυτόν τον τόπο το Ευαγγέλιο της Αληθείας, το μήνυμα της Σωτηρίας. «Εὔδαιμον τὸ ἐλεύθερον, ἐλεύθερον δὲ τὸ εὔψυχον» επισημαίνει ο Θουκυδίδης. Είναι ευτυχισμένοι όσοι είναι ελεύθεροι, αλλά για να αποκτήσουν την ελευθερία τους απαιτείται γενναιότητα, ευψυχία, θάρρος. Συμφωνεί με τον δικό του τρόπο ο Ανδρέας Κάλβος: «Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερία». Πρόδρομος του Ελύτη αναδεικνύεται ο Διονύσιος Σολωμός. Συνδέει την Ορθόδοξη Πίστη με τους αγώνες για την Ελευθερία. Χαρακτηριστικοί είναι μερικοί στίχοι του από τον Ύμνον εις την Ελευθερίαν:

Σοὖρθε ἐμπρὸς λαμποκοπῶντας
ἡ θρησκεία μὲ τὸν Σταυρὸ
καὶ τὸ δάχτυλο κινῶντας
ποὺ ἀνεῖ (ἀνοίγει) τὸν οὐρανό…

Ο Έλληνας σήμερα χρειάζεται αυτή τη μνήμη, την ριζωμένη στην Πίνδο και στον Άθω. Χρειάζεται πνευματικά εφόδια για να ξεπεράσει τη σύγχρονη κρίση, που δεν είναι μόνον οικονομική, είναι πρωτίστως πνευματική. Στα δύσκολα χρόνια, στις ζοφερές περιόδους της Ιστορίας μας, μας κράτησαν όρθιους οι αειθαλείς και αειφόροι ρίζες της ελληνορθόδοξης ιδιοπροσωπίας μας. Με την Πίστη μας, τη γλώσσα μας, τον κοινοτικό μας βίο, τις παραδόσεις μας, την αλληλεγγύη και το φιλότιμο, τον υγιή και αφανάτιστο πατριωτισμό, με την αγάπη στα γράμματα, με όλα αυτά αντέξαμε. Πέρασε αυτός ο λαός καταιγίδες, ταλαιπωρίες, δουλείες, εισβολές και επιβουλές. Αλλά άντεξε και έμεινε με το κεφάλι ψηλά. Έβγαλε Νεομάρτυρες, ήρωες και αγωνιστές. Έδωσε μάχες σε όλα τα πεδία. Με αίμα και με δάκρυα ξανακέρδιζε την Ελευθερία του, έστω και αν την έχανε για μικρό ή μεγάλο διάστημα.

Το ΟΧΙ του 1940 συμβολίζει και αποδεικνύει τη συνέχεια του Ελληνισμού. Η μαγιά του Ελληνισμού, η διαχρονική του πνευματική πανοπλία, αποκρυσταλλώνεται στο αγωνιστικό πνεύμα, στην αγάπη για την Ελευθερία, στην αντίθεση σε πάσης φύσεως υποδουλώσεις. Το ΟΧΙ του 1940 δεν είναι αποκομμένο από τα συνεχή ΟΧΙ της Ελληνικής Διάρκειας. Το ΟΧΙ του 1940 πηγάζει από τον παιάνα των Σαλαμινομάχων που μας διέσωσε ο Αισχύλος. Τότε που οι Έλληνες έσωζαν τον τόπο τους, αλλά και την Ευρώπη, από την ασιατική πλημμυρίδα αγωνιζόμενοι υπέρ της πατρίδος, υπέρ των θρησκευτικών καθιδρυμάτων, υπέρ των συγγενών, υπέρ των τάφων των προγόνων. Το ΟΧΙ του 1940 εμπνέεται από τον όρκο των Αθηναίων εφήβων, οι οποίοι εδεσμεύοντο ότι θα αγωνισθούν είτε μόνοι είτε μαζί με πολλούς άλλους για να μην παραδώσουν την πατρίδα μικρότερη απ’ ο,τι την παρέλαβαν. Αρδεύεται από το Μολὼν Λαβὲ του Λεωνίδα και των τριακοσίων Σπαρτιατών που έμειναν όρθιοι αν και ήξεραν πως οι Μήδοι θα διαβούν. Εμβαπτίζεται στην Χριστιανική πίστη και στα κείμενα των Πατέρων της Ορθοδοξίας, οι οποίοι διά στόματος Μεγάλου Βασιλείου μας διδάσκουν την φιλοπατρία: «Τὴν ἐνεγκοῦσαν καὶ θρέψασαν πατρίδα ἴσα γονεῦσι τιμᾶν». Το ΟΧΙ του 1940 τροφοδοτείται πνευματικά από τα τελευταία λόγια του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου προς τους ολιγάριθμους υπερασπιστές της Βασιλεύουσας και από την απάντησή του προς τον Μωάμεθ τον Πορθητή: «Πάντες αὐτοπροαιρέτως ἀποθανοῦμεν καὶ οὐ φεισόμεθα τῆς ζωῆς ἡμῶν». Παίρνει φωτεινά παραδείγματα από τους κλεφταρματολούς της Τουρκοκρατίας, από την πνευματική αντίσταση των κληρικών και των λογάδων του Γένους και αποκτά οσμήν ευωδίας πνευματικής από την στολή αφθαρσίας των Νεομαρτύρων.

Το ΟΧΙ του 1940 τρέφεται από την αυτοθυσία των Μακεδονομάχων και δυναμώνει ακόμη περισσότερο γονατίζοντας μπροστά στην λάρνακα του Γρηγορίου του Ε΄ και στο άταφο λείψανο του κατακρεουργηθέντος Χρυσοστόμου Σμύρνης. Αυτή η θαυμαστή σειρά των ΟΧΙ δεν σταμάτησε το 1940. Το ακούσαμε να βγαίνει μέσα από την Πανεθνική Αντίσταση κατά των κατακτητών του 1941-44. Το ξανακούσαμε από τους αδελφούς μας της Κύπρου το 1955, όταν οι έφηβοι και οι μαθήτριες πρωτοστάτησαν στον αγώνα κατά της αποικιοκρατίας και υπέρ της Αυτοδιαθέσεως. Η συνέχεια, η διαχρονία, η ιστορική πορεία του Ελληνισμού μαρτυρείται από τα ΟΧΙ του Γένους. Αυτή τη μνήμη συμβολίζει η Πίνδος.

Και ο Άθως με τη σειρά του συμβολίζει αγώνες για Ελευθερία. Μας θυμίζει την Βυζαντινή μας Ρωμανία, με τον Ακάθιστο Ύμνο, τους Ακρίτες της και την Κωνσταντινούπολη, την Βασιλεύουσα του Γένους. Συμβολίζει την συμβολή του κλήρου μας και του μοναχισμού σε κάθε εθνική αγωνιστική προσπάθεια. Συμβολίζει, όμως, και κάτι άλλο: Μία διαφορετική μορφή αγώνος: Την καθημερινή μάχη του μοναχού για την απελευθέρωση από τα πάθη. Την αναζήτηση της πραγματικής, της ολοκληρωμένης Ελευθερίας.

Τι θα κερδίσει ο σύγχρονος Έλληνας αν αποκοπεί από την ιστορική μνήμη; Αν λησμονήσει την Πίνδο και τον Άθω, αν αδιαφορήσει για τους Αγίους, τους ήρωες, τους αγωνιστές, τους δασκάλους του Γένους; Τίποτε. Απλώς θα χάσει τα μόνα πρότυπα που μπορούν να του χαρίσουν ελπίδα μέσα στις δυσκολίες της καθημερινότητας, αχτίδα φωτός μέσα στην καταχνιά των οικονομικών, προσωπικών και κοινωνικών προβλημάτων. Όποιος θέλει να στερήσει από τον Έλληνα την Ελευθερία και την ελπίδα, θα τον οδηγήσει στη λήθη, στην αμνησία, θα τον μεταμορφώσει σε μάζα χωρίς ταυτότητα. Όποιος θέλει να δώσει στον Έλληνα λιμάνι υπήνεμο για να αντιμετωπίσει τη θαλασσοταραχή της πολύμορφης κρίσης, θα του ξαναμιλήσει για την Πίνδο και τον Άθωνα. Για την ελληνορθόδοξη αυτοσυνειδησία μας. Για τον Άθωνα του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, του Αγίου Νικοδήμου με το περίφημο Νέον Μαρτυρολόγιόν του, για το Άγιον Όρος όπου υμνείται από φυλακής πρωίας μέχρι νυκτός η Υπέρμαχος Στρατηγός. Και για την Πίνδο όπου το Έθνος ενωμένο, έδινε τον υπέρ πάντων αγώνα και νικούσε τις πολυάριθμες στρατιές του Φασισμού. Όταν μικροί και μεγάλοι έχυναν το αίμα τους πιστοί στην προτροπή του Κωστή Παλαμά: «Μεθύστε με τ’ αθάνατο κρασί του Εικοσιένα»!

Δεν είναι εθνικισμός ή τοπικισμός το να θέλουμε να διατηρήσουμε την ιστορική μας μνήμη και την ταυτότητά μας. Οι αγώνες των Ελλήνων για την Ελευθερία πάντα ενέπνεαν και βοηθούσαν άλλους λαούς. Ο Σολωμός στον Ύμνον εις την Ελευθερίαν μας πληροφορεί ότι από την Ελληνική Επανάσταση «ἐχαροποιήθη καὶ τοῦ Βάσιγκτον ἡ γῆ», η Αμερική.

Το 1940 και η Πίνδος έδωσαν θάρρος στην Ανθρωπότητα που ανήσυχη παρακολουθούσε την επεκτατική μανία του Χίτλερ και του Μουσσολίνι. Θα διατηρήσουμε την Ελληνορθόδοξη ταυτότητά μας ως άθλημα Ελευθερίας, ως οικουμενικό αγαθό, ως παναθρώπινη αξία, ως έρεισμα αγώνων για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Με τον νου στραμμένο στην Πίνδο και στον Άθωνα θα αντιμετωπίζουμε κάθε μορφή υποδουλώσεως, ανελευθερίας και ολοκληρωτισμού. Η Υπέρμαχος Στρατηγός είθε να ευλογεί τον αγώνα μας!

Κωνσταντίνος Χολέβας, Ελευθερία και Μνήμη: Σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω, Ο ΕΦΗΜΕΡΙΟΣ, τευχ. 9, Οκτώβριος 2013