Παραδοσιακά κάλαντα και τραγούδια των Χριστουγέννων
Άναρχος Θεός
Βυζαντινά κάλαντα από τα Κοτύωρα του Πόντου
Άναρχος Θεός καταβέβηκε και εν τη Παρθένω κατώκησε.
Ερρουρέμ, ερρουρέμ, ερρουρερουρέμ, χαίρε Δέσποινα.
Βασιλεύς των όλων και Κύριος, ήλθε τον Αδάμ αναπλάσασθαι.
Άγιος, άγιος, άγιος υπάρχεις και Κύριος.
Γηγενείς σκιρτάτε και χαίρετε, τάξεις των Αγγέλων ευφραίνονται
Χερουβείμ, Χερουβείμ, χαίρε, χαίρε Παναγία Δέσποινα.
Δεύτε εν σπηλαίω κατίδωμεν, κείμενον εν φάτνη τον Κύριον.
Ερρουρέμ, ερρουρέμ, ερρουρερουρέμ, χαίρε Δέσποινα.
Εξ Ανατολών Μάγοι έρχονται, δώρα προσκομίζουσιν άξια
Χερουβείμ, Χερουβείμ, χαίρε, χαίρε Παναγία Δέσποινα.
Ήκουσεν Ηρώδης το μήνυμα κι όλος εταράχθη ο δόλιος.
Άγιος, άγιος, άγιος υπάρχεις και Κύριος.
Πύλαι ουρανών ηνεώχθησαν, άγγελοι αυτόν ανυμνήτωσαν.
Άγιος, άγιος, άγιος υπάρχεις και Κύριος.
Χαίρουσα η κτίσις αγάλλεται και πανηγυρίζει, ευφραίνεται
Ερρουρέμ, ερρουρέμ, ερρουρερουρέμ, χαίρε Δέσποινα.
Ψάλλοντες Χριστόν τον Θεόν ημών, τον εν τω σπηλαίω τικτόμενον
Άγιος, άγιος, άγιος υπάρχεις και Κύριος.
Ω Παρθενομήτωρ και Δέσποινα, σώζε τους εις Σε καταφεύγοντας
Χερουβείμ, Χερουβείμ, χαίρε, χαίρε Παναγία Δέσποινα.
Δεν ακούς περιστερούδα μου
Τραγούδι Χριστουγέννων Θράκης
Δεν ακούς περιστερούδα μου ήρθα στο μαχαλά σου
νερ κι μαχαλά σου ξύπνησι και συ βαρειά κοιμάσι.
Ξύπνα να πας στην εκκλησιά βαρούνε οι καμπάνες
νερ Χριστός γεννιέται σήμερα κι’ είναι γιορτή μεγάλη.
Χριστούγεννα Πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου
νερ όλος ο κόσμος χαίρεται και λένε στον αφέντη.
Αφέντη μου στην τάβλα σου χρυσή καντήλα καίει
νερ αν βάλεις λάδι και νερό φέγγει την αφεντιά σου.
Κι αν βάλεις λάδι μοναχό φέγγει τη γειτονιά σου
νερ κυρά μ’ καλή, κυρά μ’ χρυσή, κυρά μαλαματένια.
Η μέρα η σημερινή
Χριστουγεννιάτικη μαντινάδα Κρήτης
Η μέρα η σημερινή δεν είναι σαν τις άλλες
γιατί γεννήθηκε ο Χριστός και είναι χαρές μεγάλες.
Χριστουγεννιάτικο δεντρί να ’μουνα χιονισμένο
να μ’ έχουνε στο σπίτι σας σε μια γωνιά στεμμένο.
Kι τι τραγούδι νά ’βρουμι. Ευχές και παινέματα
Θράκης
Kι τι τραγούδι νά ’βρουμι ν’ αρέσ’ στου παλικάρι.
Η μάνα που ’χει τουν ιγιό τουν πουλυουκανακάρη,
τουν έλουζι, τουν χτένιζι κι στου σκουλειό τουν στέλνει
για να μαθαίνει γράμματα να γένει γραμματέας,
κι ου δάσκαλους τουν έδειρνι μι μια χρυσή βιργίτσα.
Πααίν’ στου σπίτι τ’ κλαίγουντας κι η μάνα του του λέει:
– Πού είνι γιε μ’ τα γράμματα σ’, σ’ απού είνι γιε μ’ ου νους σου;
– Tα γράμματα είνι στου χαρτί κι ου νους μου πέρα διάβη,
πέρα στις ρούσις, στις ξανθιές, πέρα στις μαυρουμάτις,
πο ’χουν του μάτι σαν ιλιά, του φρύδι σαν γαϊτάνι
κι έχουν τα ματουτσίνουρα σαν της ιλιάς τα φύλλα
κι έχουν και τα μαλλιά τ’ς μακριά σαράντα πέντι πήχις.
Ήρθαμι στουν αφέντη μας τουν πουλυχρουνιμένου,
μας έδουσι ένα φούρνου ψουμιά κι άλλα τόσα φλουριά.
Όσ’ άστρα ’π’ τουν ουρανό κι φύλλα απ’ τα δέντρα,
τόσα καλά να τ’ δώσ’ Θιός ιδώ που τραγουδούμι.
Xέρ’ να μη τουν πουνάει,
πουδάρ’ να μη τουν πουνάει,
κιφάλ’ να μη τουν πουνάει,
καρδιά τ’ να μη τουν πουνάει.
Πέτε παλικάρια μ’ αμήν…
Aμήν
Καλήν εσπέραν άρχοντες
Από την Ιερισσό Χαλκιδικής
Καλήν εσπέραν άρχοντες αν είναι ορισμός σας
Χριστού τη Θεία γέννηση να (μ)πω στ’αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλη
οι ουρανοί αγάλλονται χαίρε η φύσις όλη.
Εν τω σπηλαίω τίκτεται, εν φάτνη των αλόγων
κι ο Βασιλεύς των ουρανών κι ο Ποιητής των όλων.
Πλήθος αγγέλων ψάλλουσι το «Δόξα εν Υψίστοις»
και τούτο άξιον εστί η των ποιμένων πίστις.
Εκ της Περσίας έρχονται τρεις Μάγοι με τα δώρα
άστρον λαμπρόν τους οδηγεί χωρίς να λείψει η ώρα.
Φθάσαντες εις Ιερουσαλήμ με πόθον ερωτώσι
πού εγεννήθη ο Χριστός να πα’ να τον ευρώσι.
Δια Χριστόν ως ήκουσε ο βασιλεύς Ηρώδης
αμέσως εταράχτηκε κι έγινε θηριώδης,
ότι πολύ φοβήθηκε διά την βασιλείαν
μη του την πάρει ο Χριστός και χάσει την αξίαν.
Κράζει τους μάγους και ρωτά που ο Χριστός γεννάται
στης Βηθλεέμ ηκούσθηκε ως η γραφή διηγάται.
Τους είπε να υπάγουσι και όπου τον ευρώσι
αφού τον προσκυνήσουσι να πα’ να τον ειπώσι
όπως υπάγει και αυτός για να τον προσκυνήσει.
Καλήν ημέραν άρχοντες
Από το Πουρί Πηλίου
. . .
Βγαίνουν οι Μάγοι τρέχοντας και τον αστέρα βλέπουν
φθάνοντες εις το σπήλαιον βλέπουν την Θεοτόκον
που βάστα στας αγκάλας της τον ακριβόν της τόκον.
Γονατιστοί τον προσκυνούν και δώρα του χαρίζουν
σμύρνα, χρυσόν και λίβανον, Θεόν τον ευφημίζουν.
Την σμύρναν δε ως άνθρωπον, χρυσόν ως βασιλέα,
τον λίβανον-ε ως Θεόν εις όλην την αυλαίαν.
Αφού τον προσεκύνησαν ιδού πάλι μισεύουν
και τον Ηρώδη μελετούν να παν για να τον εύρουν.
Πλην άγγελος εξ ουρανού βγαίνει τους εμποδίζει
άλλην οδόν να πορευτούν όπου Θεός ορίζει.
Και άλλος πάλι άγγελος τον Ιωσήφ προστάζει
να πάρει και την Μαριάμ εις Αίγυπτον να πάει.
Καλώς τα τα Χριστούγεννα
Από τους Φούρνους Ικαρίας
Καλώς τα τα Χριστούγεννα καλώς και τις σχολάδες
όπου γεννήθηκε ο Χριστός και λούζονται οι κυράδες.
Καλώς τα τα Χριστούγεννα θα ρθεί και ο Αης Βασίλης
όπου απόσπειρε ο ζευγάς ψάλλει το πετραχείλι.
Για πλάστε τα χριστόψωμα Χριστός μας εγεννήθη
για αυτό και μεις τα πλάσαμε για του Χριστού τη νίκη.
Τα άγια Χριστούγεννα της φαμελιάς τραπέζι
όπου το βλόησε ο Χριστός με το δεξί του χέρι.
Ανοίχτε τα κουτάκια σας τα κλειδαμπαρωμένα
και δώστε μας τον κόπο μας κι ας είναι ευλοημένα.
Δώστε κι εμάς τον κόπο μας ποιος είναι ο ορισμός σας
Χριστού η θεία γέννηση να μπει στ’ αρχοντικό σας.
Κι από χρόνου.
Κόλιαντα μπάμπω, κόλιαντα
Από την Κοζάνη
Κόλιαντα μπάμπω κόλιαντα, δώσ’ μας μια κολιαντίνα1
και σαν δεν έχεις κόλιαντα δώσ’ μας κι ένα κορίτσι.
Και τι το θέλεις το κορίτσ’ κι τι να μολογήσεις.
Να το φιλώ, να το τσιμπώ, να μι ζησταίν’ το βράδυ.
Παινέματα για ανύπαντρη κόρη
Μέσα σε τούτην την αυλή στο μάρμαρο στρωμένη
ν-εδώ έχουν κόρη για παντρειά, πάσχουν να την παντρέψουν.
Την τάζουν γιο(ν) του βασιλιά, την τάζουν γιο(ν) του ρήγα
Δεν θέλω γιο(ν) του βασιλιά, δεν θέλω γιο(ν) του ρήγα
μον’ θέλω τ’ αρχοντό(ϊ)πουλο μι τις πουλλές παράδες
να δερμονίζει2 το φλουριά, να κοσκινίζ’ τα γρόσια
κι αυτά τα δερμονίσματα τα λεν τα ρογκατσάρια.
Παινέματα για αρραβωνιασμένη κόρη
Δυό πιριστέρια μάλωναν κι πάλι αυτά αγαπιώνταν
θαμάζωνταν, λογίζονταν το (ι)πώς να πιάσ’ ν-αγάπη.
Ρίχνουν τον ήλιου στα ιβουνά, κι τ’ς πέρδικες στα πλάγια
ρίχνουν ψιλόν βασιλικόν, σπυρί μαργαριτάρι.
1 κολιαντίνα: είδος κουλουριού
2 δερμονίζω: αλέθω (από το τουρκικό değirmen= μύλος)
Κόλιντα τσέλιγκα
Από το Μέτσοβο
Κόλιντα τσέλιγκα, γεια χαρά και του πασά
τζι-τζι κάκα, δώσ’ μου τα κουλάκα μη σ’πάρω τα τσουβάλκα.
Χριστούγεννα Πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου
για ιδέστε, βγείτε, μάθετε πως ο Χριστός γεννιέται
γεννιέται κι ανατρέφεται με μέλι και με γάλα
το μέλι τρων οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες
και το μελισσοβότανο το λούζονται οι κυράδες.
Για κάνετε τον κόπο σας κι ανοίξτε το πουγκί σας
κι αν είστ’ από τους πλούσιους φλουριά μην τα λυπάστε
κι αν είστ’ από τους δεύτερους τάληρα και δραχμούλες
κι αν είστ’ από τους πάμφτωχους, ένα ζευγάρι κότες.
Και του χρόνου
Πιδιά μ’ ήρθαν τα κόλιαντα
Από τη Σιάτιστα
Πιδιά μ’ ήρθαν τα κόλιαντα κι όλοι να ’τοιμαστείτι
πάρτε και τις τζιομάκες1 σας και στουν αϊ-Λιά να βγείτι
κι απ’ τον αϊ-Λιά στον Πρόδρομο, στα τρία τα πηγάδια
εκεί θα γεν’ το σύν(τ)αγμα, θα γεν’ το συναγώγι,
εκεί θ’ ανάψ’ τις κλαδάρες, θα πούμε κι από χρόνου.
Παινέματα σε τσέλιγκα
Εδώ ’χουν χίλια πρόβατα και πεντακόσια γίδια
λύκους να φάει τα πρόβατα και τσάκαλος τα γίδια.
Εσένα πρέπ’ Κωστάκη μου τσέλιγκας για να ίσι
μα κάτ’ στους κάμπους μην τα πας, στα πράσινα λιβάδια
ικεί βόσκουν τα πρόβατα κι αστοχούν2 τ’ αρνιά τους.
1 τζιομάκα ή τζιουμάκα: ξύλο με το οποίο τα παιδιά χτυπούν τις πόρτες των σπιτιών.
2 αστοχούν: ξεχνάνε
‘Πόψα Χριστός γεννήθηκε
Μακεδονίας
‘Πόψα Χριστός γεννήθηκε κι ο κόσμος δεν το νιώθει
κι ο κόσμος και τα οικούμενα κι ο βασιλιάς Ηρώδης.
Κι’ εκεί που ακούμπησε ο Χριστός χρυσό δενδράκι βγήκε
χρυσό κλωνί χρυσό δεντρί χρυσό μαργαριτάρι.
Το δέντρο ήταν ο Χριστός τα κλώνια οι αποστόλοι
και τα γαρουφαλάκια του ήταν οι προφητάδες.
Που προφητούσαν κι έλεγαν για του Χριστού τα πάθη
κι εμείς Χριστό τραγ’δήσαμε Χριστός να μας φυλάει.
Όσα άστρα έχει ο ουρανός και φύλλα από τα δέντρα
τόσα καλά να δώσ’ Θεός σ’αυτό το νοικοκύρη.
Χριστός γεννάται σήμερο
Κρήτης
Xριστός γεννάται σήμερο εν Bηθλεέμ τη πόλει
οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρει η κτίσις όλη.
Eν τω σπηλαίω τίκτεται, εν φάτνη των αλόγων
ο Bασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων.
Kερά καμαροτράχηλη και φεγγαρομαγούλα
και κρουσταλίδα του γιαλού και πάχνη απού τα δέντρα,
απού τον έχεις τον ιγιό το μοσχοκανακάρη,
λούεις τον και χτενίζεις τον και στο σχολειό τον πέμπεις,
κι ο δάσκαλος τον έδειρε μ’ ένα χρυσό βεργάλι
και η κερά δασκάλισσα με το μαργαριτάρι.
Kι αν είναι με το θέλημα χρυσή μου περιστέρα,
ανοίξετε την πόρτα σας να πούμε καλησπέρα.
Χριστός γιννιέται, χαρά στουν κόσμου
Θράκης
Xριστός γιννιέτι, χαρά στουν κόσμου,
χαρά στουν κόσμου, στα παλικάρια.
Σαράντα μέρις, σαράντα νύχτις
η Παναγιά μας κοιλουπουνούσι,
κοιλουπουνούσι, παρακαλούσι
τους αϊπουστόλους, τους αρχαγγέλους.
Kι οι αϊπουστόλοι μαμές γυρεύουν
κι οι αρχαγγέλοι για μύρου τρέχουν
κι ώσπου να πάνι κι ώσπου να έρτουν
η Παναγιά μας ξιλιφθιρώθκι.
Mέσα στις πάχνις, μες στα λουλούδια
μέσα στις δάφνις, στα κυπαρίσσια
σαν ήλιους λάμπει, σα νιο φιγγάρι,
φέγγει σ’ αυτόναν τουν νοικουκύρη
μι τα καλά του, μι τα πιδιά του,
μι τη χρυσή τη νοικουκυρά του.
Χριστούγεννα Πρωτούγεννα
Από τη Σκιάθο
Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου
κι η Παναγιά η Δέσποινα καθόταν επί πώλου.
Στη Βηθλεέμ εφτάσανε για να απογραφούνε,
Αυγούστου τη διαταγή να μην την παραβούνε
και πανδοχείον ψάχνανε να βρουν να κοιμηθούνε.
Γυρίσαν δω, γυρίσαν κει, δεν βρήκανε κανένα
και πήγανε στο σπήλαιο που ήταν παραπέρα.
Κι απάνω στα μεσάνυχτα ο ουρανός αστράφτει
κι η Παναγιά κοιλοπονά και για τη φάτνη ψάχνει.
Ποιμένες αγρυπνούσανε, φυλάγανε τη στάνη
ο άγγελος τους πρόσταξε να παν να δουν τη φάτνη.
Χαράν ευαγγελίζομεν, χαράν μεγάλην σφόδρα
ότι γεννήθηκε ο Χριστός στης Βηθλεέμ τη χώρα.
Ήλθαν και προσεκύνησαν Χριστόν ως Βασιλέα
κι επάνω στο κεφάλι του είδανε τον αστέρα.
Κι οι Μάγοι εξ Ανατολών ήλθαν να προσκυνήσουν,
σμύρνα, χρυσόν και λίβανο, δια να του χαρίσουν.
Στη Βηθλεέμ εφτάσανε, τον βρήκαν στην οικίαν,
καθόταν με τη μάνα του, την Παναγιά Μαρίαν.
Γονατιστοί τον προσκυνούν και δώρα του χαρίζουν
και Οικουμένης Βασιλιά τον αποθανατίζουν.
Χρόνους πολλούς να χαίρεστε, πάντα ευτυχισμένοι
και όλοι μεσ’ στο κάστρο μας, να ’μαστε αγαπημένοι.
Χρόνια πολλά.
Χριστούγεννα Πρωτούγεννα
Από την Αστυπάλαια
Xριστούγεννα Πρωτούγεννα, πρώτη αρχή του χρόνου,
εβγάτε, δείτε, μάθετε που ο Xριστός γεννάται,
γεννάται κι ανατρέφεται με μέλι και με γάλα,
το μέλι τρων οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες
και το μελισσοβότανο το λούζονται οι κυράδες.
Kι ανοίξτε τα κουτάκια σας τα κατακλειδωμένα
και δώστε μας απ’ το χρυσό που ’χουνε τα πουγγιά σας.
Αν είστ’ από τους πλούσιους, φλουριά μη λυπηθείτε
κι αν είστ’ από τους δεύτερους, ένα ζευγάρι κότες.
Kαι σας καληνυχτίζομεν, πέσετε κοιμηθείτε,
ολίγον ύπνον πάρετε κι ευθύς να σηκωθείτε,
στην εκκλησία τρέξετε με όλη προθυμία
και του Θεού ν’ ακούσετε τη θεία λειτουργία.
Kι από χρόνου σας
Χριστούγεννα Πρωτούγεννα
Από την Ήπειρο
Χριστούγεννα Πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου
αρχή και δόξα του Χριστού και στη πομπή του Γιούδα.
Σήμερα αγγέλοι χαίρουνται κι άγιοι δοξολογιούνται
και τα δαιμόνια θλίβονται τ’ ότι ο Χριστός γεννιέται.
Χριστός γεννιέται σήμερα εν Βηθλεέμ την πόλη
οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρετ’ η φύσις όλη.
Κυρά καλή, κυρά χρυσή, κυρά μ’ ευτυχισμένη
κυρά μου τον ‘ι γιόκα σου και τον μονάκριβό σου
με μόσχο και βασιλικό έλουζες τα μαλλιά του
και στο σκολειό τον έστελνες γράμματα για να μάθει.
Σε τούτ’ το σπίτι που ’ρθαμε πέτρα να μη ραγίσει
ο νοικοκύρης του σπιτιού χίλια χρόνια να ζήσει.
Χριστούγεννα Πρωτούγεννα
Από τον Μαρμαρά Προποντίδας
Στέλνει, λαλεί τσι άρχοντες και τσι γραμματισμένοι
πού ο Χριστός θα γεννηθεί και η γραφή τι λέγει.
Κι οι άρχοντες ερεύνησαν και είπαν στον Ηρώδη
πως έμελλε να γεννηθεί στην Βηθλεέμ την πόλη.
Χιλιάδες δεκατέσσερις βρέφη μικρά φονεύει
μεγάλος θρήνος έγινε μέσα στη Βηθλεέμη.
Ηρώδη κακοκέφαλε και κακομοιριασμένε
με του Θεού τη δύναμη πολέμησες καημένε.
Και από καιρού να ’στε καλά, να ’ρθούμε να σας δούμε
και τα γενέθλια Χριστού πάλε να σας τα πούμε.
Και βάλτε τα χεράκια σας μεσ’ στα βαλάντιά σας
και χαρίστε μας χάρισμα, ό,τι βαστά η καρδιά σας.
Χρόνια πολλά.
Χριστούγεννα Πρωτούγεννα
Πελοποννήσου
Χριστούγεννα Πρωτούγεννα πρώτη γιορτή του χρόνου
για βγάτε ιδέστε μάθετε το που ο Χριστός γεννιέται.
Γεννιέται κι αναθρέφεται με μέλι και με γάλα
το μέλι τρων οι άρχοντες το γάλα οι αφεντάδες
και το μελισσοχόρταρο το λούζουντ’ οι κυράδες.
Κυρά ψηλή κυρά λιγνή κυρά γαϊτανοφρύδα
κυρά μ’ όντας στολίζεσαι να πας στην εκκλησιά σου.
Βάνεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι αγκάλη
και τον καθάριο αυγέρινο τον βάνεις δαχτυλίδι.
Εδώ που τραγουδήσαμε πέτρα να μη ραΐσει
και ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνους πολλούς να ζήσει.
Δώστε μας και τον κόκορα δώστε μας και την κότα
δώστε μας και πέντε – έξι αυγά να πάμε σ’ άλλη πόρτα.
Περιέχονται στα cd: Κάλαντα, ευχές και παινέματα Χριστουγέννων (2011),
Κάλαντα, ευχές και παινέματα Πρωτοχρονιάς και Φώτων (2011)
και το LP Ελληνικά Κάλαντα (1974)