Κυριακή του Ασώτου
Λουκ. 15, 11-32
Η ευαγγελική περικοπή που ακούσαμε σήμερα -η παραβολή του Ασώτου υιού- μας υποδέχεται κάθε χρόνο την περίοδο αυτή της προετοιμασίας μας για τη Μ. Σαρακοστή. Είναι μια υπέροχη παραβολή, που όπως και όλες οι άλλες, εφιστά την προσοχή μας ταυτόχρονα και στο μηδαμινό και στο μεγαλειώδες, και σ’ αυτό που είναι εγγύς και σ’ αυτό που είναι μακράν. Ταυτόχρονα, μας δίνει την ευκαιρία να επικεντρώσουμε την προσοχή μας τόσο σε ό,τι αφορά σ’ εμάς τους ίδιους, όσο και σε ό,τι αφορά στη Δημιουργία ολόκληρη.
Θα ήθελα σήμερα να πω δυο λόγια για τους απώτερους συσχετισμούς της παραβολής του Ασώτου· για όσα η παραβολή μας λέει σχετικά με την Αγία Τριάδα και τον έσχατο προορισμό του ανθρώπου. Διότι αν δούμε προσεκτικά την παραβολή, θα παρατηρήσουμε ότι εδώ δεν έχουμε τίποτα λιγότερο από μια αναφορά στη δημιουργία του ανθρώπου και μια περιγραφή του έσχατου προορισμού του, συμπυκνωμένες σε μία και μόνο διήγηση.
Ας ξεκινήσουμε με τον πατέρα της παραβολής. Είναι το κεντρικό πρόσωπο της διήγησης και καθορίζει την εξέλιξη όλης της ιστορίας. Πατέρας δύο γιων καθώς είναι, εμφανίζεται ως ο δημιουργός, ως ποιητής της ζωής. Κι ακόμα, είναι ένας άνθρωπος ισχύος: η περιουσία της οικογένειας, τα υλικά της αγαθά, είναι ολοκληρωτικά στη δική του ιδιοκτησία, είναι όλα στα χέρια του. Κι όμως, η παραβολή, από την αρχή κιόλας της διήγησης, μας φανερώνει, με την απάντηση του πατέρα στις απαιτήσεις του νεότερου γιου, μία από τις πιο γενναιόδωρες πράξεις θυσίας του Ευαγγελίου. Στην πραγματικότητα, η πράξη αυτή μπορεί να συγκριθεί μονάχα με τη Σταύρωση, καθότι έχει τον ίδιο κενωτικό χαρακτήρα, σημαίνει το ίδιο «αυτό-άδειασμα». Κι αυτό, διότι ο πατέρας της παραβολής δέχεται να του συμπεριφέρεται ο γιος του σαν σε νεκρό. Δεν έχει πεθάνει, αλλά η βαθύτερη δομή της σχέσης τους υπονοεί από την πλευρά του γιου, αυτή την αντίληψη του θανάτου.
Και τι σημαίνει αυτό για το γιο; Σημαίνει ότι του έχει δοθεί τέλεια και απόλυτη ελευθερία: ελευθερία να δρα σαν να μην υπήρχε πλέον ο πατέρας του· ελευθερία να συμπεριφέρεται στο γεννήτορά του σαν να είναι αυτός ένα τίποτα. Αυτή την ελευθερία έδωσε και ο Θεός στον άνθρωπο, κατά τη δημιουργία του. Τον άφησε ελεύθερο να Του συμπεριφέρεται σαν Εκείνος να μην υπήρχε, σαν Εκείνος, ο Δημιουργός, να ήταν νεκρός. Κι ακόμα παραπέρα, τον άφησε ελεύθερο ακόμα και να Τον θανατώσει, αν θέλει.
Κατά τούτο, η δημιουργία του ανθρώπου περιέχει εντός της το Σταυρό. Η κτίση του ανθρώπου από το Θεό, ως πράξη κένωσης και αυτοπροσφοράς, περιλαμβάνει το θάνατο του Θεού στο Σταυρό. Γι’ αυτό και ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος μιλά στην Αποκάλυψη για το «ἀρνίο τὸ ἐσφαγμένο ἀπὸ καταβολῆς κόσμου» (Αποκ. 13, 8). Κατά μία έννοια, η Σταύρωση δεν προσφέρει κάτι καινούργιο στη Δημιουργία.
Συνεπώς, η παραβολή του Ασώτου μας γυρίζει πίσω στην αρχή των πάντων και σκιαγραφεί μια εικόνα του Θεού που έκτισε τον κόσμο. Όμως την ίδια ώρα, κοιτά μπροστά, στο πλήρωμα των πάντων, και μας αποκαλύπτει το σκοπό αυτής της Δημιουργίας· μας αποκαλύπτει το γιατί ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο.
Το τέλος της ιστορίας της παραβολής, το επίκεντρο του νοήματός της δεν βρίσκεται στην επιστροφή του γιου, αλλά είναι πέρα απ’ αυτή. Το βασικό νόημα της παραβολής βρίσκεται στη γιορτή που ο πατέρας προσφέρει στον γιο, όταν εκείνος επιστρέφει τελικά στο σπίτι. Αυτή η γιορτή, που έγινε η αφορμή να σφαχτεί ο μόσχος ο σιτευτός, δεν μπορεί να ιδωθεί ξέχωρα από την πράξη του πατέρα να παραχωρήσει στο γιο «το μερίδιο της περιουσίας που του αναλογούσε», το μερτικό της κληρονομιάς· ούτε μπορεί να ιδωθεί ξέχωρα από τη δημιουργία του ανθρώπου από το Θεό. Περιέχεται και στις δύο περιπτώσεις με τη μορφή της ελπίδας, της προσδοκίας· με τη μορφή της λαχτάρας για την επιστροφή του γιου, και της προσδοκίας ότι ο άνθρωπος, μέσα από το ταξίδι της ελευθερίας του, θα επιστρέψει για να μοιραστεί τη ζωή του με το Δημιουργό.
Κι είναι σ’ αυτό ακριβώς το σημείο που διαβλέπω τον τριαδικό χαρακτήρα της παραβολής. Γιατί η γιορτή της επιστροφής, δεν είναι μια πρόσκληση σ’ ένα δείπνο με τον πατέρα μόνο. Στη γιορτή υπάρχει τόπος και για το μεγάλο αδελφό. Και το γεγονός ότι ο μεγαλύτερος γιος της παραβολής αδυνατεί να εισέλθει στη χαρά της γιορτής, εξυπηρετεί μονάχα στην εμφατική κατάδειξη του διαπροσωπικού, τριαδικού χαρακτήρα αυτής της ίδιας της γιορτής. Η Τριάδα είναι το μοντέλο μέσα από το οποίο, και κατέναντι του οποίου, πρέπει η συμπεριφορά του μεγάλου γιου να κατανοηθεί και να κατακριθεί.
Κι εδώ πάλι επιστρέφουμε στην αρχή. Η δημιουργία του κόσμου από τον Πατέρα περιέχει εντός της, κατά κάποιο τρόπο, τη σταύρωση του Υιού και την ανάστασή Του με τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος. Μα τότε η προσδοκία του Πατέρα για το έσχατο πλήρωμα της δημιουργίας με την επιστροφή των δημιουργημάτων του, των ανθρώπων, σημαίνει την προσδοκία Του, τη λαχτάρα Του, ότι ο άνθρωπος θα επιστρέψει κάποια μέρα όχι μόνο για να Τον συντροφεύσει, ή να γιορτάσει μαζί Του, αλλά για να μοιραστεί τη χαρά και τη ζωή που Εκείνος μοιράζεται με τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα.
Κι αυτό είναι το τελευταίο σημείο που θα ήθελα να υπογραμμίσω. Η σημερινή παραβολή σχετίζεται με τη μετάνοια. Με μια επιφανειακή θεώρηση ίσως φαίνεται ότι σχετίζεται μόνο με τον άσωτο γιο και τον πατέρα, κι ότι η μετάνοια καθεαυτή αφορά μονάχα στον γιο. Όμως, αν καταστήσουμε την παραβολή οδηγό μας για την κατανόηση της Δημιουργίας και των Εσχάτων, θα συναντήσουμε πάνω της χνάρια τριαδικών συσχετισμών. Και ο πιο σημαντικός από αυτούς τους συσχετισμούς είναι, γι’ αυτή την περίοδο του Εκκλησιαστικού έτους, εκείνος που αφορά στην μετάνοια. Διότι διδάσκει πως ο απώτατος σκοπός της μετανοίας δεν είναι η ατομική σωτηρία -ούτε καν η συμφιλίωση με κάποιον άλλο- αλλά η κοινωνία της ζωής· η ζωή κατά το πρότυπο της Αγίας Τριάδας, η ζωή εκείνη που κάνει τον άνθρωπο όχι να προσκολλάται στα υπάρχοντά του, αλλά να τα μοιράζεται.
Μακάρι ο Θεός να μας αξιώσει της χάριτος της μετανοίας, η οποία μας στρέφει από τν εγωκεντρισμό, στην κοινωνία με τη ζωή της Αγίας Τριάδας, με τη ζωή του Πατέρα, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος· με τη ζωή δηλαδή που είναι ανοιχτή στους άλλους, όπως κάθε πρόσωπο της Τριάδας είναι ανοιχτό στην κοινωνία με τα άλλα πρόσωπα και μ’ εμάς.
Βασίλειος Όσμπορν Επίσκοπος Σεργκίεβο, Φως Χριστού: Στο μονοπάτι της Μ. Σαρακοστής, επιμέλεια-μετάφραση Βασίλης Αργυριάδης, 3η έκδ., Αθήνα, Εν πλω, 2006.