Η Σύλληψις της Αγίας Άννης
Την ενάτη του Δεκεμβρίου η Ορθόδοξος Εκκλησία τελεί την εορτή της Συλλήψεως της Παρθένου Μαρίας από τους γονείς της, τον Ιωακείμ και την Άννα.[1] Σ’ αυτήν τη μεγάλη εορτή η οποία έχει τη θέση της στην προετοιμασία της Εκκλησίας για τα Χριστούγεννα, οι πιστοί πανηγυρίζουν το γεγονός μέσω του οποίου συλλαμβάνεται η Μαρία εις εκπλήρωση των προσευχών των γονιών της με το σκοπό να μορφωθεί στη μήτρα, να γεννηθεί στη γη, να αφιερωθεί στον Κύριο και να ανατραφεί εν αγιότητι για να γίνει με τη χάρη του Θεού η μητέρα του Υιού Του, του Μεσσία.
Εκτός από τα άσματα των ακολουθιών, υπάρχουν εικόνες και τοιχογραφίες της εορτής τις οποίες οι πιστοί προσκυνούν και ασπάζονται, που αναπαριστούν το ιερό ζεύγος, σε ένα τρυφερό αγκάλιασμα μέσα στο συζυγικό τους δωμάτιο.
Ἀπόσεσθε, Ἀδὰμ καὶ Εὔα, πᾶσαν λύπην· μήτηρ τῆς χαρᾶς γάρ, ἐν στείρᾳ παραδόξως, καρπογονεῖται σήμερον.
Αδάμ και Εύα, παραμερίστε κάθε λύπη, διότι η Μητέρα της χαράς βλαστάνει από τη στείρα με τρόπο παράδοξο σήμερα.
Προπάτωρ Ἀβραὰμ καὶ πάντες Πατριάρχαι, εὐφραίνεσθε ὁρῶντες τοῦ Θεοῦ τὴν Μητέρα, ὡς ἐκ ρίζης ὑμῶν φύουσαν.
Προπάτωρ Αβραάμ και όλοι εσείς οι πατριάρχες ευφρανθείτε βλέποντες να ανθίζει από την ρίζα σας η Μητέρα του Θεού.
Χαῖρε Ἰωακεὶμ καὶ Ἄννα χαῖρε· ὄτι χαρᾶς καὶ σωτηρίας τὴν πρόξενον τῷ κόσμῳ καρπογονεῖτε σήμερον.
Χαίρε Ιωακείμ και συ Άννα, χαίρε, ότι φέρνετε ως καρπό σήμερα την πρόξενο της χαράς και της σωτηρίας στον κόσμο.
Χορὸς τῶν Προφητῶν, ἀγάλλεσθε· ἰδοὺ γὰρ Ἄννα καρπὸν ἐκφύει, δι᾿ οὗ αἱ προφητεῖαι, ὑμῶν περαιωθήσονται.
Αγαλλιάσθε ο χορός των προφητών. Διότι να, η Άννα σήμερα βλαστάνει τον καρπό δια του οποίου θα λάβουν πέρας οι προφητείες σας.
Συγχάρητε φυλαὶ πᾶσαι τῇ στείρᾳ Ἄννῃ· ὅτι καρπὸν κοιλίας ἐκφύει παρ᾿ ἐλπίδα, ζωής ἡμῖν τὴν πρόξενον.
Χαρείτε μαζί με την Άννα τη στείρα όλες οι φυλές. Διότι παρ’ ελπίδα φέρνει καρπό της κοιλίας της την πρόξενο της ζωής μας.
Τὰ πέρατα τῆς γῆς, εὐφραίνεσθε· ἰδοὺ γὰρ, τοῦ Κτίστου τῶν ἁπάντων ἡ Μήτηρ ἐξ ἀκάρπου γαστρὸς φύεται σήμερον.
Τα πέρατα της γης ευφρανθείτε. Διότι, να, η Μητέρα του Δημιουργού όλων βλαστάνει σήμερα από άκαρπη κοιλιά.
Σήμερον ἐκ ῥίζης τοῦ Δαυΐδ, βασιλικὴ πορφυρὶς ἐκβλαστήσασα, τοῦ Ἰωακεὶμ βλαστάνειν ἀπάρχεται, τὸ ἄνθος τὸ μυστικόν, ἐν ᾧ Χριστὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν ἐξήνθησεν, ὁ σῴζων τὰς ψυχὰς ἡμῶν.[2]
Σήμερα βλάστησε από τη ρίζα του Δαυΐδ βασιλική πορφύρα και του Ιωακείμ αρχίζει να βλαστάνει το άνθος το μυστικό, μέσα από το οποίο άνθισε ο Χριστός ο Θεός μας, Αυτός που σώζει τις ψυχές μας.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία, ιδιαίτερα στις μέρες μας, δεν αποκαλεί της εορτή της αρχής της Μαρίας «Άσπιλο Σύλληψη» αν και ίσως στους αρχαίους χρόνους αυτός ο χαρακτηρισμός θα ήταν απολύτως αποδεκτός.[3] Αυτό δεν συμβαίνει γιατί οι Ορθόδοξοι θεωρούν πως η σύλληψη της Μαρίας υπήρξε κάπως «μολυσμένη» ή «σπιλωμένη» (macula στα λατινικά σημαίνει «κηλίδα»). Απλά σημαίνει πως οι Ορθόδοξοι δεν επιθυμούν να ενισχύσουν την πεποίθηση πως ο Θεός έπρεπε κατά κάποιο τρόπο να παρέμβει κατά τη στιγμή της Συλλήψεως της Παρθένου και με μια ξεχωριστή ενέργεια να αφαιρέσει την «κηλίδα» του προπατορικού αμαρτήματος που μεταδίδεται δια της πράξεως της ανθρωπίνης αναπαραγωγής, γιατί, για να το θέσουμε απλά, οι Ορθόδοξοι δε θεωρούν πως υπάρχει μια τέτοια «κηλίδα».
Η Ορθόδοξη Εκκλησία επιβεβαιώνει το προπατορικό αμάρτημα. Η Ορθόδοξη Θεολογία διδάσκει πως όλα τα ανθρώπινα όντα, συμπεριλαμβανομένης και της Παρθένου Μαρίας η οποία είναι ένα «απλό» ανθρώπινο όν, όπως και όλοι μας -αντίθετα από τον Υιό της τον Ιησού που είναι «πραγματικός άνθρωπος», όμως όχι και «απλός άνθρωπος» γιατί είναι ο Ενσαρκωμένος Υιός και Λόγος του Θεού- γεννιούνται σε έναν πεσμένο, δεμένο, στο θάνατο και κοσκινισμένο από τους δαίμονες κόσμο, του οποίου «παράγει το σχήμα» (Α΄ Κορ. 7:31). Γεννιόμαστε όλοι θνητοί και ρέποντες προς την αμαρτία. Όμως δε γεννιόμαστε ένοχοι οποιουδήποτε προσωπικού αμαρτήματος, και σίγουρα όχι εκείνου της σαρκικής επαφής που διατεινόμαστε εσφαλμένα και κατά τρόπο αφελή πως διαπράχθηκε «ἐν Ἀδάμ». Ούτε πάλι γεννιόμαστε στιγματισμένοι εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο μας συνέλαβαν δια της σωματικής ενώσεως οι γονείς μας. Αν η ερωτική συνάφεια μέσα στο γάμο είναι με οποιαδήποτε έννοια αμαρτωλή, ή αφ’ εαυτής η αιτία κάθε αμαρτωλότητας ή μολυσμού, ακόμα και στις συνθήκες του «πεπτωκότος κόσμου», τότε, όπως ακόμη και ο αυστηρός Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος δίδαξε, ο Θεός είναι αμαρτωλός γιατί μας έπλασε κατ’ αυτόν τον τρόπο, θηλυκό και αρσενικό, από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας.[4]
Η Ορθόδοξη Εκκλησία διδάσκει πως είναι δυνατόν με τη Χάρη του Θεού, δια του οποίου τα πάντα είναι δυνατά, η ερωτική ένωση στο γάμο, ακόμα και στην παρούσα κατάσταση των πραγμάτων, να είναι αγαθή, αγία, όμορφη, τρυφερή και αγνή. Η απόδειξη αυτού του πράγματος είναι η εορτή της Συλλήψεως της Αγίας Άννης, της Μητρός της Θεοτόκου (και της Συλλήψεως της Ελισάβετ της Μητρός του Προδρόμου) στην οποία δε γίνεται καμία αναφορά οποιουδήποτε «μολυσμού» που πρέπει να εξαλειφθεί με μια ιδιαίτερη ενέργεια του Θεού, και σίγουρα όχι εκείνου που συνδέεται με τον τρόπο με τον οποίο συμβαίνει η σύλληψη.[5]
Η Παρθένος συλλαμβάνεται από τους γονείς της όπως και εμείς όλοι έχουμε συλληφθεί. Αλλά στην περίπτωσή της αυτό είναι μια καθαρή πράξη πίστεως και αγάπης, εν υπακοή στο θέλημα του Θεού, είναι μια απάντηση στην προσευχή. Με την έννοια αυτή, η Σύλληψή της είναι αληθινά «Άσπιλος». Και ο καρπός της είναι η γυναίκα εκείνη που παραμένει για πάντα η Αειπάρθενος και Θεοτόκος.
Πάλαι προσευχομένη πιστῶς, Ἄννα ἡ σώφρων, καὶ Θεῷ ἱκετεύουσα, Ἀγγέλου φωνῆς ἀκούει, προσβεβαιοῦντος αὐτῇ, τὴν τῶν αἰτουμένων θείαν ἔκβασιν. Ἡ δέησίς σου, πρὸς τὸν Κύριον ἤγγισε· μὴ σκυθρώπαζε, τῶν δακρύων ἀπόστηθι· εὔκαρπος χρηματίσεις γάρ, ἐλαία βλαστάνουσα, κλάδον ὡραῖον Παρθένον, πάγκαλον ἄνθος ἀνθήσουσαν, Χριστὸν κατὰ σάρκα, παρεχόμενον τῷ κόσμῳ τὸ μέγα ἔλεος.
Η Άννα η σώφρων σ’ αλλοτινούς καιρούς προσεύχεται με πίστη και το Θεό ικετεύει, ακούει δε και τη φωνή του Αγγέλου που της βεβαιώνει τη θεία έκβαση αυτών που ζητούσε, προς την οποία ο ασώματος συνομιλούσε φανερά. Η δέησή σου έφτασε στον Κύριο, μην είσαι σκυθρωπή και σταμάτα τα δάκρυα. Διότι θα γίνεις ελιά εύκαρπη που θα βλαστήσεις κλαδί εύκαρπο, την παρθένο που θα ανθοβολήσει πάγκαλο άνθος το Χριστό κατά τη σάρκα, που παρέχει στον κόσμο το μέγα έλεος.
Πνευματικὴν νῦν χορείαν, δεῦτε κροτήσωμεν, καὶ τὸν Χριστὸν ὑμνοῦντες, Προεόρτια δῶρα, προσάξωμεν ἐκ πόθου, αἶνον δεκτόν, τῷ τοῦ γένους καυχήματι, τῇ Θεοτόκῳ, γεραίροντες τὴν αὐτῆς, παρ᾿ ἐλπίδα, θείαν Σύλληψιν.[6]
Ας συγκροτήσουμε πνευματικό χορό και υμνώντας το Χριστό ας προσφέρουμε προεόρτια δώρα με πόθο και αίνεση αποδεκτή στη Θεοτόκο, στο καύχημα του γένους μας, υμνολογώντας τη θεία της παρ’ ελπίδα Σύλληψη.
Τὸ ἀπόρρητον τοῖς Ἀγγέλοις καὶ ἀνθρώποις μεγαλεῖον, καὶ ἀπ᾿ αἰῶνος χρησμοδοτούμενον, μυστήριον παράδοξον, ἐν τοῖς λαγόσιν τῆς σώφρονος Ἄννης βρεφουργεῖται Μαρία ἡ Θεόπαις, ἑτοιμαζομένη εἰς κατοικίαν τοῦ παμβασιλέως τῶν αἰώνων, καὶ εἰς ἀνάπλασιν τοῦ γένους ἡμῶν· ἣν ἐν καθαρῷ συνειδότι καθικετεύσωμεν, ἀναβοῶντες πρὸς αὐτήν· Πρέσβευε τῷ σῷ Υἱῷ καὶ Θεῷ ὡς προστασία ὑπάρχουσα ἡμῶν τῶν Χριστιανῶν, τοῦ σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.[7]
Το απόρρητο μεγαλείο και στους Αγγέλους και στους ανθρώπους που προκηρύχτηκε από την αιωνιότητα, το παράδοξο μυστήριο, σήμερα βρεφουργείται στα λαγόνια της σώφρονος Άννας, η Μαρία η Θεόπαιδα, που ετοιμάζεται να γίνει κατοικία του παμβασιλέως των αιώνων, που θα ανακαινίσει το είδος μας. Την οποία ας ικετεύσουμε με καθαρή συνείδηση κραυγάζοντας προς αυτήν· πρέσβευε στον Υιό σου και Θεό, αφού υπάρχεις σαν προστασία σε εμάς τους Χριστιανούς, να σωθούν οι ψυχές μας.
[1] Η εορτή ονομάζεται επίσημα «Η Σύλληψις της Αγίας Άννης της Μητρός της Θεοτόκου». Το Γενέθλιον της Θεοτόκου εορτάζεται στις 8 Σεπτεμβρίου. Μια δημοφιλής παράδοση μεταξύ των Ορθοδόξων λέει ότι η περίοδος των εννέα μηνών είναι σκόπιμα ελαττωμένη κατά μία ημέρα για να καταδείξει την «απλή ανθρωπότητα» της Παρθένου, αντίθετα με τη «θεία ανθρωπότητα» του υιού της, η σύλληψη του οποίου κατά την εορτή του Ευαγγελισμού εορτάζεται στις 25 Μαρτίου, ακριβώς εννέα μήνες πριν τη Γέννησή Του.
[2] Όρθρος της εορτής της συλλήψεως της Αγίας Άννης.
[3] Οι Ρωμαιοκαθολικοί τελούν την εορτή της Ασπίλου Συλλήψεως της Παρθένου Μαρίας στις 8 Δεκεμβρίου. Η «άσπιλος σύλληψις» είναι ένα επισήμως διατυπωμένο δόγμα της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, το οποίο διδάσκει ότι ο Θεός έδωσε τα «ιδιώματα του Χριστού» στη Μαρία τη στιγμή ακριβώς της συλλήψεώς της έτσι, ώστε να μπορεί να ελευθερωθεί από την «κηλίδα» του προπατορικού αμαρτήματος και να μπορέσει ως εκ τούτου να γίνει η Πάναγνος Μητέρα του Σωτήρα, του ενσαρκωμένου Υιού και Λόγου του Θεού. Μερικές Θεολογικές σχολές διδάσκουν ότι όλα τα ανθρώπινα όντα είναι ένοχα του προπατορικού αμαρτήματος γιατί κατά κάποιο τρόπο προϋπήρξαν «ἐν τῷ Ἀδάμ». Μερικές επίσης θεωρούν ότι η μετάδοση του ρύπου του προπατορικού αμαρτήματος γίνεται δια του τρόπου της ανθρώπινης αναπαραγωγής δια της σωματικής συνάφειας.
[4] Δες την ομιλία 2 για την προς Τίτον επιστολή, του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου.
[5] Η Ορθόδοξη Εκκλησία τελεί την εορτή της Συλλήψεως του Αγίου Προφήτου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου στις 23 Σεπτεμβρίου. Η γέννησή του εορτάζεται στις 24 Ιουνίου· ξανά η περίοδος των εννέα μηνών ελαττώνεται κατά μία ημέρα (δες παραπάνω σημ. 1). Υπήρξε μία κίνηση ανάμεσα σε μερικούς Ρωμαιοκαθολικούς στην αρχή αυτού του αιώνα, η οποία ανεπιτυχώς υποστήριζε ότι η Εκκλησία θα έπρεπε να διδάσκει την «άσπιλο σύλληψη» του Αγίου Ιωάννη.
[6] Προεόρτιος ύμνος του εσπερινού στις 8 Δεκεμβρίου, της παραμονής της Συλλήψεως της Αγίας Άννης.
[7] Εσπερινός της εορτής της Συλλήψεως της Αγίας Άννης.
π. Θωμάς Χόπκο, Χειμωνιάτικη Πασχαλιά, Αθήνα, εκδ. Ακρίτας, 1994