Τί εἶνε Τριώδιον
Τὸ ἐκκλησιαστικὸν μας ἔτος περιλαμβάνει ὄχι μόνον ἀκινήτους ἑορτάς, ὡς π.χ. τοῦ Μ. Βασιλείου (τὴν 1ην Ἰανουαρίου) ἢ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου (τὴν 15ην Αὐγούστου) ἢ τῶν Χριστουγέννων (τὴν 25ην Δεκεμβρίου) κ.λπ., ἀλλὰ καὶ κινητάς, δηλαδὴ ἑορτὰς αἱ ὁποῖα δὲν ἑορτάζονται εἰς ὡρισμένην καὶ σταθερὰν ἡμερομηνίαν, ἀλλ᾿ εἰς διαφόρους καθ᾿ ἕκαστον ἔτος ἡμερομηνίας. Τοῦτο γίνεται διότι ὅλος ὁ κύκλος τῶν ἑορτῶν αὐτῶν ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸ Ἅγιον Πάσχα. Ἀλλὰ τὸ Πάσχα εἶνε κινητὴ ἑορτή. Ἡ Ἐκκλησία μας ὥρισε, διὰ τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, νὰ ἑορτάζεται τὴν πρώτην Κυριακὴν μετὰ τὴν πανσέληνον τῆς ἐαρινῆς ἰσημερίας. («Ἰσημερία» λέγεται τὸ χρονικὸν σημεῖον κατὰ τὸ ὁποῖον ἡ ἡμέρα εἶνε ἴση μὲ τὴν νύκτα. Ἰσημερίας ἔχομεν δύο: Μίαν τὴν Ἄνοιξιν -ἑαρινὴ ἰσημερία- καὶ μίαν τὸ Φθινόπωρον -φθινοπωρινὴ ἰσημερία-. Ἡ πρώτη γίνεται τὴν 21ην Μαρτίου καὶ ἡ δευτέρα τὴν 23ην Σεπτεμβρίου). Ἐπειδὴ ἡ πανσέληνος τῆς ἐαρινῆς ἰσημερίας δὲν εἶνε σταθερά, δηλαδὴ δὲν συμπίπτει πάντοτε τὴν αὐτὴν ἡμερομηνίαν, δι᾿ αὐτὸ τὸ Πάσχα ἑορτάζεται εἰς διάφορον κατ᾿ ἔτος ἡμερομηνίαν. Ἀφοῦ λοιπὸν τὸ Πάσχα εἶνε κινητὴ ἑορτή, εἶνε φυσικὸν νὰ εἶνε κινηταὶ καὶ ὅλαι ἐκεῖναι αἱ ἑορταὶ αἱ ὁποῖαι ἐξαρτώνται ἐξ αὐτοῦ. Αἱ ἑορταὶ αὐταὶ ἀπαρτίζουν δύο κύκλους: Τὸν κύκλον τοῦ Τριῳδίου καὶ τὸν κύκλον τοῦ Πεντηκοσταρίου. Διὰ τὸ Πεντηκοστάριον θὰ ὁμιλήσωμεν, Θεοῦ θέλοντος, ἄλλοτε· σήμερον θὰ ὁμιλήσωμεν διὰ τὸ Τριῴδιον.
Τριῴδιον λέγεται τὸ ἐκκλησιαστικὸν βιβλίον ποὺ περιέχει τὰς Ἀκολουθίας τῆς Ἐκκλησίας μας, τὰς τελουμένας εἰδικῶς κατὰ τὴν περίοδον ποὺ ἀρχίζει ἀπὸ τὴν Κυριακὴν τοῦ Τελώνου καὶ τοῦ Φαρισαίου καὶ τελειώνει τὸ Μέγα Σάββατον, δηλαδὴ τὰς Ἀκολουθίας τῶν κινητῶν ἑορτῶν ποὺ προηγοῦνται τοῦ Πάσχα. (Τὸ δὲ Πεντηκοστάριον περιλαμβάνει τὰς ἑορτὰς ποὺ ἕπονται τοῦ Πάσχα). Καλύπτει δηλαδὴ τὸ Τριώδιον: α) τὰς τρεῖς Ἑβδομάδας ποὺ προηγοῦνται τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, β) Ὁλόκληρον τὴν Μεγάλην Τεσσαρακοστήν, ἤτοι τὴν περίοδον ἀπὸ Καθαρᾶς Δευτέρας μέχρι Κυριακῆς τῶν Βαΐων. Και γ) τὴν Μεγάλην Ἑβδομάδα. Ὀνομάζεται Τριώδιον, διότι πολλοὶ ἀπὸ τοὺς ὕμνους του, οἱ λεγόμενοι Κανόνες (καὶ μάλιστα οἱ Κανόνες τοῦ Ὄρθρου τῶν καθημερινῶν), δὲν εἶνε ἄρτιοι, δηλαδὴ δὲν περιέχουν ἐννέα ἢ ὀκτὼ ᾨδάς, ἀλλὰ περιέχουν μόνον τρεῖς ᾨδάς. (Περὶ αὐτῶν τῶν πραγμάτων θὰ ὁμιλήσωμεν εἰς τὴν συνέχειαν). Ὑπάρχουν βεβαίως καὶ Κανόνες ἄρτιοι, ἀλλ᾿ ἐπειδὴ πολλοί, καὶ μάλιστα οἱ περισσότεροι (ἰδίᾳ δὲ οἱ τοῦ Ὄρθρου τῶν καθημερινῶν, ὡς προείπομεν), ἔχουν τρεῖς ᾨδάς, ἐχαρακτηρίσθη ὁλόκληρον τὸ βιβλίον ὡς Τριῴδιον. Ἐπειδὴ δὲ οἱ ὕμνοι του εἶνε γεμᾶτοι ἀπὸ κατάνυξιν, λέγεται καὶ «Κατανυκτικὸν Τριῴδιον».
Τριῴδιον ὅμως δὲν λέγεται μόνον τὸ σχετικὸν βιβλίον, ἀλλὰ καὶ αὐτὴ αὕτη ἡ χρονική περίοδος κατὰ τῆν ὁποίαν χρησιμοποιεῖται τὸ βιβλίον. Τὸ Τριώδιον δηλαδὴ εἶνε καὶ λειτουργικὸν βιβλίον καὶ τμῆμα τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Ἔτους.
Ὁλόκληρος ἡ περίοδος τοῦ Τριωδίου ἔχει σκοπὸν νὰ μᾶς προετοιμάσῃ, διὰ νηστείας, προσευχῆς καὶ μετανοίας, νὰ ὑποδεχθῶμεν τὸν «πρὸς Πάθος εὐτρεπιζόμενον» Σωτῆρα μας καὶ νὰ γίνωμεν κοινωνοὶ τῶν Παθημάτων καὶ τῆς Ἀναστάσεώς Του.
Δυστυχῶς ὅμως! Αὐτὸ ἰσχύει μόνον θεωρητικῶς. Ἐν τῇ πράξει πολλοὶ ἐκ τῶν Χριστιανῶν μας χρησιμοποιοῦν τὴν περίοδον τοῦ Τριῳδίου κατὰ τρόπον ποὺ μόνον τὸν Διάβολον χαροποιεῖ. Χοροί, μεταμφιέσεις (κοινῶς «μασκαρέματα»), ἄσματα ἀνήθικα, καρνάβαλοι, μέθαι, διασκεδάσεις ἁμαρτωλαὶ καὶ ποικίλαι ἄλλαι ἀθλιότητες, αὐταὶ εἶνε αἱ ἐκδηλώσεις μὲ τὰς ὁποίας χιλιάδες ἄνθρωποι ὑποδέχονται τὸ Τριῴδιον!… Καὶ οἱ ἄνθρωποι αὐτοὶ δὲν εἶνε εἰδωλολάτραι, εἶνε Χριστιανοὶ Ὀρθόδοξοι, βαπτισμένοι εἰς τὸ Ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδος! …Ἀδελφοί μου, προσοχή! Αὐτὰ εἶνε ἀνάξια Χριστιανῶν. Οἱ εἰδωλολάτραι ἑὠρταζον τοιουτοτρόπως. Ἡμεῖς ὅμως δὲν εἴμεθα εἰδωλολάτραι. Ὄχι μὲ χοροὺς καὶ καρναβάλους ὄχι μὲ μέθας καὶ «μασκαρέματα», ἀλλὰ μὲ νηστείαν καὶ προσευχήν, μὲ «πένθος χαροποιόν», μὲ κατάνυξιν καὶ εὐφροσύνην πνευματικήν, θὰ ἑορτάσωμεν τὰς ἑορτὰς τοῦ Τριωδίου. Ἂς ἀκούσωμεν τὴν φωνὴν τῆς Μητρός μας, τῆς Ἁγίας μας Ἐκκλησίας, καὶ ἂς ἐκτελέσωμεν τὰς συστάσεις Της:
«Τὸ στάδιον τῶν ἀρετῶν ἠνέῳκται· οἱ βουλόμενοι ἀθλῆσαι εἰσέλθετε, ἀναζωσάμενοι τὸν καλὸν τῆς νηστείας ἀγῶνα· οἱ γὰρ νομίμως ἀθλοῦντες, δικαίως στεφανοῦνται· καὶ ἀναλαβόντες τὴν πανοπλίαν τοῦ Σταυροῦ, τῷ ἐχθρῷ ἀντιμαχησώμεθα· ὡς τεῖχος ἄρρηκτον κατέχοντες τὴν πίστιν, καὶ ὡς θώρακα τὴν προσευχὴν καὶ περικεφαλαίαν τὴν ἐλεημοσύνην ἀντὶ μαχαίρας τὴν νηστείαν, ἥτις ἐκτέμνει ἀπὸ καρδίας πᾶσαν κακίαν. Ὁ ποιῶν ταῦτα, τὸν ἀληθινὸν κομίζεται στέφανον, παρὰ τοῦ Παμβασιλέως Χριστοῦ, ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῆς Κρίσεως».
Δηλαδή: Τὸ στάδιον ὅπου γίνονται οἱ ἀγῶνες τῶν ἀρετῶν ἔχει ἀνοιχθῆ (τὸ στάδιον αὐτὸ εἶνε ἡ περίοδος τοῦ Τριωδίου)· ὅσοι θέλετε νὰ ἀθλήσετε, εἰσέλθετε εἰς αὐτό, ἀφοῦ ἀναλάβετε τὸν καλὸν ἀγῶνα τῆς νηστείας. Διότι ὅσοι ἀγωνίζονται νομίμως (ἤτοι τηροῦντες τοὺς κανονισμοὺς τοῦ ἀγῶνος) αὐτοὶ λαμβάνουν τὸν στέφανον τῆς νίκης των. Ἂς εἰσέλθωμεν λοιπὸν εἰς τὸ στάδιον καί, ἀφοῦ φορέσωμεν τὴν πανοπλίαν τοῦ Σταυροῦ, ἂς πολεμήσωμεν τὸν ἐχθρὸν Διάβολον. Εἰς τὸν πόλεμόν μας αὐτὸν ἂς ἔχωμεν ὡς ἀπόρθητον τεῖχος τὴν πίστιν, ὡς θώρακα τὴν προσευχὴν καὶ ὡς περικεφαλαίαν τὴν ἐλεημοσύνην· ἀντὶ μαχαίρας ἂς ἔχωμεν τὴν νηστείαν, ἡ ὁποία κόπτει ριζικῶς ὅλας τὰς κακίας ἀπὸ τὴν καρδίαν μας. Ὅποιος πράττει αὐτὰ θὰ λάβῃ κατὰ τῆν ἡμέραν τῆς Κρίσεως τὸν ἀληθινὸν στέφανον ἀπὸ τὸν Βασιλέα τοῦ σύμπαντος Χριστόν.
Αρχιμ. Επιφάνιος Ι. Θεοδωρόπουλος, Περίοδος Τριωδίου, Πόρος Τροιζηνίας: Ιερόν Ησυχαστήριον Κεχαριτωμένης Θεοτόκου Τροιζήνος, 2011