Τελώνης και Φαρισαίος
Ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά των ευαγγελίων, αρκετά μοναδικό στο είδος του, είναι οι μικρές ιστορίες, γνωστές ως παραβολές, που χρησιμοποιούσε ο Ιησούς στις διδαχές Του όταν συναντούσε τους ανθρώπους. Το καταπληκτικό είναι πως αυτές οι παραβολές, που ειπώθηκαν δυο χιλιάδες χρόνια πριν, σε συνθήκες τελείως διαφορετικές από τις δικές μας, σ’ ένα διαφορετικό πολιτισμό, και σε μια εντελώς διαφορετική γλώσσα, παραμένουν σύγχρονες και ευθύβολες, σκοπεύοντας κατευθείαν στην καρδιά. Άλλα βιβλία και λόγια που γράφτηκαν πρόσφατα, πιθανώς χθες ή προχθές, έχουν ήδη ξεπεραστεί, ξεχαστεί, εξαφανιστεί μέσα στη λήθη. Δε μας λένε πλέον τίποτε, είναι πεθαμένα. Οι παραβολές όμως αυτές, οι τόσο φαινομενικά απλές και άδολες, συνεχίζουν γεμάτες ζωή. Τις ακούμε και κάτι συμβαίνει μέσα μας, ωσάν κάποιος να κοιτάζει κατευθείαν στο βαθύτερο κομμάτι της ζωής μας και να λέει κάτι για μας τους ίδιους.
Σ’ αυτή την παραβολή του Τελώνη και του Φαρισαίου έχουμε την ιστορία δύο ανθρώπων. Ο Τελώνης ήταν φοροεισπράκτορας, που σήμαινε πως εξασκούσε ένα επάγγελμα που ήταν γενικά περιφρονημένο στον αρχαίο κόσμο. Ο Φαρισαίος ανήκε στο κυβερνόν κόμμα, στην ελίτ της κοινωνίας και της διοίκησης εκείνης της εποχής. Στη σύγχρονη γλώσσα θα μπορούσαμε να πούμε πως η παραβολή του Τελώνη και Φαρισαίου είναι μια συμβολική ιστορία αφενός για έναν αξιότιμο εκπρόσωπο της κυρίαρχης τάξης, και αφετέρου για ένα μικρόψυχο, ανυπόληπτο «γραφειοκράτη». Ο Χριστός λέει:
Ἄνθρωποι δύο ἀνέβησαν εἰς τὸ ἱερὸν προσεύξασθαι, ὁ εἷς Φαρισαῖος καὶ ὁ ἕτερος τελώνης. ὁ Φαρισαῖος σταθεὶς πρὸς ἑαυτὸν ταῦτα προσηύχετο· ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώνης· νηστεύω δὶς τοῦ σαββάτου, ἀποδεκατῶ πάντα ὅσα κτῶμαι. καὶ ὁ τελώνης μακρόθεν ἑστὼς οὐκ ἤθελεν οὐδὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς τὸν οὐρανὸν ἐπᾶραι, ἀλλ᾿ ἔτυπτεν εἰς τὸ στῆθος αὐτοῦ λέγων· ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ. λέγω ὑμῖν, κατέβη οὗτος δεδικαιωμένος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ ἢ ἐκεῖνος· ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται. (Λουκ. 18, 10-14).
Παρ’ όλο που η ιστορία καταλαμβάνει μόνο πέντε στίχους στο ευαγγέλιο, ωστόσο περιλαμβάνει κάτι το αιώνιο που αφορά κάθε εποχή και κατάσταση. Ας δούμε όμως τώρα την παραβολή κάτω από το φως της εποχής μας και των ανθρώπων της. Αν υπάρχει κάτι στη βάση του συστήματος, της κοινωνία, ακόμη και ημών των ίδιων, είναι η συνεχής αυτοδιαφήμιση και αυτοπροβολή του Φαρισαίου, ή για να χρησιμοποιήσω μια πιο σεβαστή και αιώνια λέξη, η περηφάνια. Ακούγοντας τους κτύπους της καρδιάς της εποχής μας, δεν μπορούμε παρά να εκπλαγούμε από τη φοβερή αυτοδιαφήμιση, τον κομπασμό, και την αδιάντροπη αυτοεξύμνηση που έχει τόσο ολοκληρωτικά μπει στη ζωή μας, ώστε σχεδόν να μην την προσέχουμε. Κάθε αυτοκριτική, αυτοεξέταση, αυτοανάλυση και κάθε υποψία ταπείνωσης έχουν καταντήσει όχι απλώς αδυναμία, αλλά ακόμη χειρότερα, κοινωνικό, αλλά και δημόσιο έγκλημα. Το να αγαπάς τη χώρα σου σημαίνει σήμερα να την εξυμνείς ασταμάτητα ενώ ταυτόχρονα να μειώνεις τα άλλα έθνη. Νομιμοφροσύνη σήμερα σημαίνει η συνεχής διακήρυξη της αναμαρτησίας των αρχών. Το να είσαι άνθρωπος σήμερα σημαίνει να εξευτελίζεις τους άλλους και να τους ποδοπατείς, να ανεβαίνεις εσύ ενώ υποβιβάζεις τους άλλους. Αναλύοντας τη ζωή σου, τη ζωή της κοινωνίας σου και τη βασική της δομή, είναι σίγουρο πως θα παραδεχθείς πως η περιγραφή είναι ακριβής. Ο κόσμος στον οποίο ζούμε διαρρέεται από έναν τόσο εκκωφαντικό κομπασμό, που έχει γίνει πλέον τόσο φυσικό κομμάτι της ζωής μας, που ούτε τον προσέχουμε. Σχετική είναι και η παρατήρηση του Μπόρις Πάστερνακ, ενός από τους μεγαλύτερους και οξυδερκέστερους ποιητές της εποχής μας: « … τα πάντα βυθίζονται στο φαρισαϊσμό…». Το πιο φοβερό βέβαια είναι πως ο φαρισαϊσμός είναι πλέον αποδεκτός ως αρετή. Εδώ και πολύ καιρό έχουμε κατακλυσθεί από τη δόξα, τα κατορθώματα, τους θριάμβους· για πολύ καιρό ήμασταν αιχμάλωτοι μιας ατμόσφαιρας απατηλής ψευδομεγαλοσύνης, πράγμα που σήμερα φαίνεται δίκαιο και σωστό. Στην ψυχή πολλών γενεών έχει εντυπωθεί η εικόνα ενός κόσμου στον οποίο η εξουσία αποτελεί τον κανόνα, μαζί με την υπερηφάνεια και την αδιάντροπη αυτοεξύμνηση. Είναι καιρός να μας τρομοκρατήσουν όλα αυτά και να θυμηθούμε τα λόγια του ευαγγελίου: «ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται».
Προς το παρόν αυτοί οι λίγοι που μόλις αρχίζουν να το συζητούν ψιθυριστά, που λίγο λίγο το υπενθυμίζουν στον κόσμο, οδηγούνται στα δικαστήρια ή κλείνονται σε ψυχιατρικές κλινικές. Καταδιώκονται χωρίς έλεος: «Δείτε αυτούς τους προδότες! Πολεμούν τη μεγαλοσύνη και τη δύναμη της πατρίδας τους! Αντιτίθενται στα κατορθώματά της! Αμφιβάλλουν πως είμαστε η καλύτερη, η πιο δυνατή, η πιο ελεύθερη και ευτυχισμένη χώρα. Να λέτε ευχαριστώ που δεν είσαστε σαν αυτούς τους άτυχους αποστάτες». Και τα παρόμοια… Καταλάβετε όμως πως η διαμάχη, ο πόλεμος που διεξάγεται από αυτήν την ετοιμοπόλεμη μειοψηφία, είναι μάχη για τα πνευματικά θεμέλια της ίδιας της ζωής μας, επειδή ο κομπασμός του Φαρισαίου δεν είναι απλώς λόγια. Αργά ή γρήγορα η υπεροψία του γεμίζει με μίσος και στρέφεται εναντίον αυτών που αρνούνται να ομολογήσουν τη μεγαλοσύνη του, την τελειότητά του. Στρέφεται καταπάνω τους με το διωγμό και την τρομοκρατία. Οδηγεί στο θάνατο. Η παραβολή του Χριστού είναι σαν το νυστέρι που εκτέμνει το χειρότερο έμπυο σπυρί του σύγχρονου κόσμου: την υπερηφάνεια του Φαρισαίου. Όσο μεγαλώνει αυτό το σπυρί, ο κόσμος θα κυριαρχείται από μίσος, φόβο και αίμα. Αυτή είναι η σημερινή κατάσταση.
Μόνο αν επιστρέψουμε στην ξεχασμένη, δυσφημισμένη και εγκαταλελειμμένη δύναμη της ταπείνωσης, θα γίνει ο κόσμος καθαρότερος. Επειδή ταπείνωση σημαίνει αποδοχή και σεβασμός του άλλου, κουράγιο για να αποδεχθείς την ατέλεια του άλλου, να μετανοήσεις και να πάρεις το δρόμο προς τη διόρθωση. Να εγκαταλειφθεί ο κομπασμός, τα ψέματα και η σκοτεινιά του Φαρισαίου, και να υπάρξει επιστροφή στο φως και στην ακεραιότητα της γνήσιας ανθρωπιάς. Στροφή προς την αλήθεια, την ταπείνωση, και την αγάπη. Αυτή είναι η κλήση της παραβολής του Χριστού, και αυτή είναι η πρόσκληση, η πρώτη πρόσκληση της σαρακοστιανής άνοιξης…
π. Αλέξανδρος Σμέμαν, Εορτολόγιο – Ετήσιος εκκλησιαστικός κύκλος, Ακρίτας, Αθήνα 2005