Το Γενέσιον της Θεοτόκου
Εκτός από την εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, υπάρχουν και άλλες τρεις μεγάλες εορτές της Εκκλησίας προς τιμήν της Υπεραγίας Θεοτόκου. Η πρώτη από αυτές είναι η εορτή των Γενεθλίων της Θεοτόκου, που τιμάται στις 8 Σεπτεμβρίου.
Το περιστατικό της γέννησης της Παναγίας δεν υπάρχει στη Βίβλο. Η παραδοσιακή περιγραφή του γεγονότος βρίσκεται στα απόκρυφα ευαγγέλια, που δεν αποτελούν τμήμα της Καινής Διαθήκης. Η διδασκαλία της Παράδοσης της Εκκλησίας, η οποία υπάρχει στους ύμνους της θείας Λειτουργίας, είναι ότι ο Ιωακείμ και η Άννα ήταν ένα ευσεβές ζευγάρι Ιουδαίων, που ανήκε στη μικρή και πιστή μερίδα «τῶν πτωχῶν καὶ τῶν ἐξαπορουμένων», οι οποίοι περίμεναν τον επαγγελθέντα Μεσσία. Το ζευγάρι ήταν ηλικιωμένο και άτεκνο. Προσευχόταν διακαώς στον Κύριο για ένα παιδί, αφού για τους Ιουδαίους η στειρότητα ήταν σημάδι της δυσμένειας του Κυρίου. Ως απάντηση στις προσευχές τους και ως επιβράβευση της ακλόνητης αφοσίωσής τους στον Θεό, το ηλικιωμένο ζευγάρι ευλογήθηκε με ένα παιδί, που ήταν προορισμένο, εξαιτίας της δικής της προσωπικής καλοσύνης και αγιότητας, να γίνει Μητέρα του Χριστού.
«Ἡ γέννησίς σου Θεοτόκε χαρὰν ἐμήνυσε πάσῃ τῇ οικουμένῃ· ἐκ σοῦ γὰρ ἀνέτειλεν ὁ Ἥλιος τῆς δικαιοσύνης Χριστὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν, καὶ λύσας τὴν κατάραν ἔδωκε τὴν εὐλογίαν· καὶ καταργήσας θάνατον, ἐδωρήσατο ἡμῖν ζωὴν τὴν αἰώνιον» (Απολυτίκιον).
«Ἰωακεὶμ καὶ Ἄννα ὀνειδισμοῦ ἀτεκνίας καὶ Ἀδὰμ καὶ Εὔα, ἐκ τῆς φθορᾶς τοῦ θανάτου, ἠλευθερώθησαν Ἄχραντε, ἐν τῇ ἁγίᾳ γεννήσει σου· αὐτὴν ἑορτάζει καὶ ὁ λαός σου, ἐνοχῆς τῶν πταισμάτων λυτρωθεὶς ἐν τῷ κράζειν σοι. Ἡ Στεῖρα τίκτει τὴν Θεοτόκον καὶ τροφὸν τῆς ζωῆς ἡμῶν» (Κοντάκιον).
Το γεγονός ότι δεν υπάρχει βιβλική επαλήθευση των περιστατικών της γέννησης της Παναγίας είναι δευτερεύον μπροστά στο νόημα της εορτής. Ακόμα κι αν οι λεπτομέρειες του περιστατικού, όπως εορτάζεται από την Εκκλησία, είναι ιστορικώς αμφισβητούμενες, είναι προφανές το νόημα της εορτής «δι᾿ ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους καὶ διᾶ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν». Έπρεπε να γεννηθεί κάποια με ανθρώπινο σώμα και αίμα, που να είναι πνευματικά ικανή να γίνει η Μητέρα του Χριστού, και έπρεπε και αυτή η ίδια να έρθει στον κόσμο από ανθρώπους, πνευματικά ικανούς να γίνουν γονείς της.
Η εορτή της Γέννησης της Θεοτόκου λοιπόν, είναι μια δοξολογία της γέννησής της, της γέννησης της ίδιας της Θεοτόκου, και των δίκαιων γονέων της. Είναι επίσης μια εορτή της πρώτης προετοιμασίας για τη σωτηρία του κόσμου. Αφού το «δοχεῖον τοῦ φωτός», η «βίβλος τῆς ζωῆς», η «Πύλη τῆς Ἀνατολῆς», ο «Θρόνος τῆς Σοφίας» προετοιμάζεται στη γη από τον ίδιο τον Θεό με τη γέννηση της αγίας κόρης, της Μαρίας.
Τα χωρία της εορτής είναι γεμάτα με τίτλους προς τη Θεοτόκο, όπως αυτά που αναφέρονται παραπάνω. Είναι εμπνευσμένοι από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη και προκύπτουν και από τα αναγνώσματα της ημέρας.
Στον Εσπερινό τα τρία αναγνώσματα από την Παλαιά Διαθήκη είναι, σύμφωνα με την καινοδιαθηκική ερμηνεία, «μαριολογικά». Έτσι η σκάλα του Ιακώβ, που ενώνει τον ουρανό με τη γη, και ο τόπος που ονομάστηκε «οἶκος Κυρίου» και «πύλη τοῦ οὐρανοῦ» (Γεν. 28, 10-17) συμβολίζουν την ένωση του Θεού με τους ανθρώπους, που έγινε ολοκληρωτική και τέλεια πραγματικότητα -τόσο πνευματικά όσο και φυσικά- με τη Θεοτόκο Μαρία. Επίσης το όραμα του ναού, του «οἴκου τοῦ Κυρίου» και «τῆς πύλης τῶν ἁγίων τῆς ἐξωτέρας, τῆς βλεπούσης κατὰ ἀνατολάς», που ήταν συνεχώς κλεισμένη και «πλήρης δόξης Κυρίου», (Ιεζ. 43,27 – 44,4), συμβολίζει τη Μαρία, που, όπως αποκαλείται στους ύμνους της εορτής, είναι ο «ζωναντὸς ναὸς τοῦ Θεοῦ πλήρης θεϊκῆς δόξης». Η Παναγία επίσης αποκαλύπτεται ως ο «οἶκος», τον οποίο έχτισε η Σοφία για τον εαυτό της, σύμφωνα με το ανάγνωσμα από το βιβλίο των Παροιμιών (9,1-11).
Το εωθινό Ευαγγέλιο, που αναγιγνώσκεται στον Όρθρο, είναι αυτό που αναγιγνώσκεται σε όλες της Θεομητορικές εορτές, το περίφημο ευαγγέλιο από το κατά Λουκά στο οποίο η Παναγία λέει αυτά τα λόγια «Μεγαλύνει ἡ ψυχή μου τὸν Κύριον καὶ ἠγαλλίασε τὸ πνεῦμά μου ἐπὶ τῷ Θεῷ τῷ σωτῆρί μου, ὅτι ἐπέβλεψεν ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦ. Ἰδοὺ γὰρ ἀπὸ τοῦ νῦν μακαριοῦσί με πᾶσαι αἱ γενεαί» (Λουκ. 1,46-47).
Το αποστολικό ανάγνωσμα της θείας Λειτουργίας είναι το περίφημο χωρίο για τον Υιό του Θεού, ο οποίος ήλθε «μορφὴν δούλου λαβών, ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος» (Φιλιπ. 2,5-11) και το ευαγγέλιο είναι αυτό των Θεομητορικών εορτών: μια γυναίκα από το πλήθος μακαρίζει τη Μητέρα του Ιησού, και ο ίδιος ο Κύριος απαντά ότι η ευλογία που λαμβάνει η Μητέρα Του είναι ίδια για όλους τους «ἀκούοντες τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ καὶ φυλάσσοντες αὐτόν» (Λουκ, 11, 27-28).
Έτσι, κατά την εορτή του Γενεθλίου της Θεοτόκου, όπως σε όλους τους λειτουργικούς εορτασμούς της Μητέρας του Χριστού, διακηρύσσουμε και εορτάζουμε το ότι μέσω της ευσπλαχνίας του Θεού, κάθε Χριστιανός λαμβάνει αυτό που λαμβάνει η Παναγία: το «μέγα ἔλεος» που δίνεται στους ανθρώπους εξαιτίας της γέννησης του Χριστού από την Παναγία.
π. Θωμάς Χόπκο, Δόγμα και λατρεία Βασικό εγχειρίδιο για την ορθόδοξη πίστη, Τόμος: 1ος, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα, 2014