Πριν από τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή
Της Πασχάλιας Περιόδου της Εκκλησίας προηγείται η Μεγάλη Τεσσαρακοστή, η οποία έχει τη δική της λειτουργική προετοιμασία. Το πρώτο σημάδι ότι εγγίζουμε στη Σαρακοστή έρχεται πέντε Κυριακές πριν από την αρχή της. Αυτή την πρώτη Κυριακή, το ευαγγελικό ανάγνωσμα είναι για τον τελώνη Ζακχαίο. Μας διηγείται πώς ο Χριστός έφερε τη σωτηρία σ’ έναν αμαρτωλό άνθρωπο και πώς η ζωή του άλλαξε ριζικά απλώς επειδή «ἐζήτει ἰδεῖν τὸν Ἰησοῦν τίς ἐστι» (Λουκ. 19,3). Ο πόθος και η προσπάθεια να δούμε τον Ιησού, ξεκινά την πορεία μας δια μέσου της Σαρακοστής προς το Πάσχα. Είναι η πρώτη κίνηση για τη σωτηρία.
Η επόμενη Κυριακή είναι η του Τελώνου και του Φαρισαίου. Εδώ το πνευματικό περιεχόμενο εστιάζεται σε δύο ανθρώπους που πήγαν στο Ναό για να προσευχηθούν: ο ένας, ο Φαρισαίος, ήταν άνθρωπος της θρησκείας, αξιοπρεπής πολύ και δίκαιος· ο άλλος ήταν Τελώνης, ένας αμαρτωλός φοροεισπράχτορας, που εξαπατούσε τους ανθρώπους. Ο πρώτος, μολονότι αυθεντικά δίκαιος, καυχόταν ενώπιον του Θεού και γι’ αυτό, σύμφωνα με τα λόγια του Χριστού, καταδικάστηκε. Ο δεύτερος, μολονότι ξεκάθαρα αμαρτωλός, ζήτησε έλεος, το έλαβε και δικαιώθηκε από τον Θεό (Λουκ. 18,3). Το πνευματικό περιεχόμενο εδώ μας οδηγεί να δούμε πως ούτε τη θρησκευτική ευσέβεια του Φαρισαίου έχουμε, ούτε τη μετάνοια του Τελώνη, από την οποία και μόνο θα μπορούσαμε να σωθούμε. Γι’ αυτό, καλούμαστε να δούμε τους εαυτούς μας όπως πραγματικά είναι, μέσα από το φως της διδασκαλίας του Χριστού, και να ικετεύσουμε για έλεος.
Η επόμενη Κυριακή της προετοιμασίας για τη Σαρακοστή είναι η Κυριακή Του Ασώτου Υιού. Ακούγοντας την παραβολή του Χριστού για την αγάπη του Θεού που συγχωρεί, καλούμαστε να «ἐρθουμε εἰς ἑαυτόν», όπως ο άσωτος υιός, να δούμε τους εαυτούς μας «σὲ χώραν μακράν», μακριά από το σπίτι του Πατέρα, και να κάνουμε την κίνηση της επιστροφής προς τον Θεό. Κάθε διαβεβαίωση μας έχει δοθεί από τον Κύριο ότι ο Πατέρας θα μας δεχθεί με χαρά και αγαλλίαση. Πρέπει μονάχα να σηκωθούμε και να επανέλθουμε, εξομολογούμενοι τον αυτοτραυματικό και αμαρτωλό μας χωρισμό από τον «οἶκο» εκείνο, στον οποίο πραγματικά ανήκουμε (Λουκ. 15,11-24).
Η επόμενη Κυριακή καλείται Κυριακή της Απόκρεω, διότι επίσημα είναι η τελευταία μέρα πριν από το Πάσχα που τρώμε κρέας. Θυμόμαστε την παραβολή του Χριστού για την Τελευταία Κρίση (Ματθ. 25,31-46). Μας υπενθυμίζεται αυτή τη μέρα πως δεν είναι αρκετό να βλέπουμε τον Ιησού, να βλέπουμε τον εαυτό μας όπως είναι, και να επιστρέφουμε στο σπίτι του Θεού ως άσωτοι. Πρέπει, ακόμα παραπέρα, να γίνουμε υιοί, ακολουθώντας τον Χριστό, τον μονογενή Υιό του Θεού· πρέπει να μάθουμε να βλέπουμε στο ξεχωριστό πρόσωπο κάθε ανθρώπου Εκείνον και να Τον υπηρετούμε μέσα από την υπηρεσία μας στα πρόσωπα αυτών των αδελφών του «τῶν ἐλαχίστων» (Ματθ. 25,40). Η σωτηρία μας και η τελική κρίση θα εξαρτηθεί από τα έργα μας, όχι απλά από τις προθέσεις μας, ούτε ακόμα κι απ’ τις ευεργεσίες του Θεού, όταν αυτές στερούνται της δικής μας προσωπικής συνεργασίας και υπακοής.
«Ἐπείνασα γάρ, καὶ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα, καὶ ἐποτίσατέ με, ξένος ἤμην, καὶ συνηγάγετέ με, γυμνός, καὶ περιεβάλετέ με, ἠσθένησα, καὶ ἐπεσκέψασθέ με, ἐν φυλακῇ ἤμην, καὶ ἤλθετε πρός με. Τότε ἀποκριθήσονται αὐτῷ οἱ δίκαιοι λέγοντες· κύριε, πότε σε εἴδομεν πεινῶντα καὶ ἐθρέψαμεν, ἢ διψῶντα καὶ ἐποτίσαμεν; Πότε δέ σε εἴδομεν ξένον καὶ συνηγάγομεν, ἢ γυμνὸν καὶ περιεβάλομεν; Πότε δέ σε εἴδομεν ἀσθενῆ ἢ ἐν φυλακῇ, καὶ ἤλθομεν πρός σε; Καὶ ἀποκριθεὶς ὁ βασιλεὺς ἐρεῖ αὐτοῖς· ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐφ᾿ ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοὶ ἐποιήσατε» (Ματθ. 25,35-40).
Δεν σωζόμαστε απλώς με την προσευχή και τη νηστεία, ούτε με τις θρησκευτικές πράξεις μονάχα. Σωζόμαστε με το να υπηρετούμε τον Χριστό μέσω του λαού Του· αυτός είναι ο στόχος μας και προς αυτόν πρέπει τελικά να κατευθύνεται όλη η ευσέβεια και η προσευχή μας.
Τέλος, την παραμονή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, τη μέρα που καλείται Κυριακή της Τυρινής και Κυριακή της Συγγνώμης, ψάλλουμε την εξορία του Αδάμ από τον Παράδεισο. Ταυτίζουμε τον εαυτό μας με τον Αδάμ, θρηνούμε για την απώλεια της ομορφιάς, της ακεραιότητας και της τρυφής της αρχικής μας δημιουργίας, πενθούμε για τη φθορά της αμαρτίας. Ακόμη, ακούμε τη διδασκαλία του Κυρίου για τη νηστεία και τη συγχώρεση, και εισερχόμαστε στην περίοδο της νηστείας, συγχωρώντας ο ένας τον άλλον, ώστε και ο Θεός να μας συγχωρέσει.
Ἐὰν γὰρ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, ἀφήσει καὶ ὑμῖν ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος· ἐὰν δὲ μὴ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, οὐδὲ ὁ πατὴρ ὑμῶν ἀφήσει τὰ παραπτώματα ὑμῶν (Ματθ. 6,14-15).
π. Θωμάς Χόπκο, Δόγμα και λατρεία Βασικό εγχειρίδιο για την ορθόδοξη πίστη, Τόμος: 1ος, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα, 2014