Μεγάλη Τεσσαρακοστή
Η περίοδος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι περίοδος προετοιμασίας για τον εορτασμό της Αναστάσεως του Χριστού. Είναι το ζωντανό σύμβολο ολόκληρης της ζωής του ανθρώπου, που πρόκειται να πληρωθεί με τη δική του ανάσταση από τους νεκρούς μαζί με τον Χριστό. Είναι περίοδος ανανέωσης της αφιέρωσης: προσευχής, νηστείας, ελεημοσύνης. Είναι καιρός μετανοίας, πραγματικής ανανέωσης του νοός, των καρδιών και πράξεών μας εναρμονιζόμενοι με τον Χριστό και τη διδασκαλία του. Είναι ο καιρός, κυρίως, για επιστροφή στις μεγάλες εντολές της αγάπης του Θεού και του πλησίον.
Στην Ορθόδοξη Εκκλησία, η Μεγάλη Τεσσαρακοστή δεν είναι περίοδος σκυθρωπότητας και νοσηρότητας. Αντιθέτως, είναι καιρός αγαλλιάσεως και καθαρότητος. Καλούμαστε «ν’ αλείψουμε την κεφαλή μας» και «να καθαρίσουμε τα σώματα και τις ψυχές μας». Οι πρώτοι ύμνοι της πρώτης ακολουθίας της Μεγάλης Τεσσαρακοστής δίνουν τον σωστό τόνο της περιόδου:
«Τὸν τῆς Νηστείας καιρὸν φαιδρῶς ἀπαρξώμεθα πρὸς ἀγῶνας πνευματικοὺς ἑαυτοὺς ὑποβάλλοντες, ἁγνίσωμεν τὴν ψυχήν, τὴν σάρκα καθάρωμεν, νηστεύσωμεν ὥσπερ ἐν τοῖς βρώμασιν ἐκ παντὸς πάθους, τὰς ἀρετὰς τρυφῶντες τοῦ Πνεύματος· ἐν αἷς διατελοῦντες, πόθῳ ἀξιωθείημεν πάντες κατιδεῖν τὸ πάνσεπτον Πάθος Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ καὶ τὸ ἅγιον Πάσχα, πνευματικῶς ἐναγαλλιώμενοι.
Ἔλαμψεν ἡ χάρις σου, Κύριε, ἔλαμψεν ὁ φωτισμὸς τῶν ψυχῶν ἡμῶν· ἰδοὺ καιρὸς εὐπρόσδεκτος, ἰδοὺ καιρὸς μετανοίας» (Ύμνοι του εσπερινού).
Τη μετάνοιά μας ζητεί ο Θεός, όχι τις τύψεις μας. Λυπόμαστε για τις αμαρτίες μας, αλλά το πράττουμε εν χαρά για το έλεος του θεού. Απονεκρώνουμε τη σάρκα μας, αλλά το κάνουμε με τη χαρά της Αναστάσεως εις ζωήν αιώνιον. Ετοιμαζόμαστε κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής για την Ανάσταση, τόσο του Χριστού όσο και της δικής μας.
Η νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής
Πρέπει να γίνει ειδικός λόγος σχετικά με τη νηστεία κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής. Γενικά μιλώντας, η νηστεία είναι αναγκαίο στοιχείο της χριστιανικής ζωής. Ο Χριστός νήστεψε και δίδαξε τους ανθρώπους να νηστεύουν. Ευλογημένη είναι η νηστεία όταν γίνεται μυστικά, δίχως επίδειξη και κατάκριση των άλλων (Ματθ. 6, 16· Ρωμ. 14). Ως σκοπό έχει την κάθαρση της ζωής μας, την ελευθέρωση των ψυχών και των σωμάτων μας από την αμαρτία, την ενίσχυση των ανθρώπινων δυνάμεών μας για την αγάπη του Θεού και των ανθρώπων, τον φωτισμό όλης της υπάρξεώς μας για κοινωνία με τη Μακαρία Τριάδα.
Οι ορθόδοξοι κανόνες για τη νηστεία της Σαρακοστής είναι οι μοναστικοί κανόνες. Από την Κυριακή της Απόκρεω και μετά, δεν επιτρέπεται καθόλου κρέας· κι έπειτα από την Κυριακή της Τυρινής και μέχρι το τέλος της Σαρακοστής, καθόλου αβγά ή γαλακτοκομικά προϊόντα. Αυτοί οι κανόνες δεν υφίστανται ως φαρισαϊκά «φορτία δυσβάστακτα» (Λουκ. 11, 46), αλλά ως ένα ιδανικό, για το οποίο πρέπει να παλέψουμε· όχι ως αυτοσκοπός, αλλά ως μέσον για πνευματική τελειότητα που στεφανώνεται από την αγάπη. Οι ακολουθίες συνεχώς μας το θυμίζουν:
«Νηστεύσωμεν νηστείαν δεκτήν, εὐάρεστον τῷ Κυρίῳ· ἀληθὴς νηστεία ἡ τῶν κακῶν ἀλλοτρίωσις, ἐγκράτεια γλώσσης, θυμοῦ ἀποχή, ἐπιθυμιῶν χωρισμός, καταλαλιᾶς, ψεύδους, καὶ ἐπιορκίας· ἡ τούτων ἔνδεια, νηστεία ἐστίν, ἀληθὴς καὶ εὐπρόσδεκτος» (Απόστιχα Εσπερινού Δευτέρας Α΄ Νηστειών).
Οι ακολουθίες της Μεγάλης τεσσαρακοστής μας εφιστούν την προσοχή στο αδιαμφισβήτητο σημείο πως δεν πρέπει να υπερηφανευόμαστε με την εξωτερική νηστεία, μιας και ούτε κι ο διάβολος τρώει ποτέ!
Η ασκητική νηστεία της Σαρακοστής διαρκεί από την Κυριακή της Απόκρεω μέχρι την Κυριακή του Πάσχα και καταλύεται μόνο μετά από την Αναστάσιμη θεία Λειτουργία. Γνωρίζοντας τη μεγάλη προσπάθεια στην οποία καλούνται, οι Χριστιανοί πρέπει να επιδείξουν κάθε επιμέλεια για να νηστέψουν όσο καλύτερα μπορούν, εν κρυπτώ, ώστε ο Θεός να τους δει και να τους ευλογήσει φανερά με μια αγία ζωή. Κάθε άνθρωπος πρέπει να κάνει ότι μπορεί καλύτερο υπό το φως του ιδανικού.
Κοντά στην ασκητική νηστεία της Σαρακοστής, μόνο οι Ορθόδοξοι ανάμεσα στους Χριστιανούς ασκούν και αυτό που ’ναι γνωστό ως ευχαριστιακή ή λειτουργική νηστεία. Αυτή η νηστεία δεν αναφέρεται στην κανονική αποχή από τις τροφές ως προετοιμασία για τη μετάληψη της Ευχαριστίας, αλλά σημαίνει νηστεία από την ίδια τη θεία Ευχαριστία.
Κατά τη διάρκεια του πενθήμερου κάθε εβδομάδας της Σαρακοστής, δεν τελείται στις Εκκλησίες η κανονική λειτουργία, διότι η λειτουργία έχει αναστάσιμο χαρακτήρα. Επειδή η Σαρακοστή είναι προετοιμασία για την Ανάσταση του Χριστού μέσω της ενθύμησης της αμαρτίας και του χωρισμού από τον Θεό, η λειτουργική τάξη απαλείφει τη θεία Λειτουργία κατά το πενθήμερο της εβδομάδος της Σαρακοστής. Για να μην στερηθούν όμως εντελώς οι πιστοί τη θεία Κοινωνία τις μέρες αυτές, τελείται η Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων κάθε Τετάρτη και Παρασκευή το απόγευμα.
Ακόμα όμως και κατά τη Σαρακοστή, το Σάββατο και η Κυριακή παραμένουν ευχαριστιακές μέρες και η θεία Λειτουργία τελείται. Το Σάββατο τελείται η θεία Λειτουργία του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου, συνήθως με προσευχές για τους νεκρούς. Την Κυριακή έχουμε τη θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου που ’ναι εκτενέστερη.
Η γνωστή διδασκαλία πως το Σάββατο και η Κυριακή δεν είναι ποτέ ημέρες νηστείας στην Ορθόδοξη Εκκλησία -ένα θέμα που εμφανίστηκε πριν από αιώνες εξαιτίας μιας διαμάχης με τη Λατινική Εκκλησία- αναφέρεται σ’ αυτή την ευχαριστιακή-λειτουργική νηστεία. Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, μολονότι η ευχαριστιακή νηστεία καταλύεται τα Σάββατα και τις Κυριακές, η ασκητική νηστεία παραμένει αδιάκοπη μιας και αυτή η νηστεία είναι μια αδιάλειπτη προσπάθεια από την Κυριακή της Απόκρεω μέχρι το Πάσχα.
Οι ακολουθίες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής
Οι καθημερινές ακολουθίες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερες μελωδίες, που παραπέμπουν και συμβάλλουν με τον τρόπο τους στον αγώνα της μετάνοιας. Η Ωραία Πύλη του Ιερού παραμένει κλειστή για να δηλώσει την απομάκρυνση του ανθρώπου, εξαιτίας της αμαρτίας, από τη Βασιλεία του Θεού. Ο στολισμός της Εκκλησίας γίνεται με ένα σκοτεινό χρώμα, συνήθως μωβ. Τα καθημερινά τροπάρια τονίζουν επίσης την ανάγκη της μεσιτείας των αγίων, παρακαλούν τον Θεό να ελεήσει, μέσω των αγίων Του, εμάς τους αμαρτωλούς.
Στον όρθρο το αργό «ἀλληλούια» αντικαθιστά το «Θεὸς Κύριος»… Η ψαλμωδία αυξάνει. Η υμνολογία αναφέρεται στην προσπάθεια της Σαρακοστής. Αναγνώσματα από τη Γένεση και τις Παροιμίες προστίθενται στους Εσπερινούς και η Προφητεία του Ησαΐα στην έκτη Ώρα. Καθένα από τα βιβλία αυτά διαβάζεται σχεδόν ολόκληρο κατά την περίοδο της Σαρακοστής. Αποστολικά και Ευαγγελικά αναγνώσματα δεν υπάρχουν διότι δεν έχουμε θεία Λειτουργία.
Σε όλες τις ακολουθίες διαβάζεται η Ευχή του Αγίου Εφραίμ του Σύρου, η οποία παρακαλεί τον Θεό για όλες εκείνες τις αρετές που ’ναι ιδιαίτερα απαραίτητες στη χριστιανική ζωή.
«Κύριε καὶ Δέσποτα τῆς ζωῆς μου, πνεῦμα ἀργίας, περιεργείας, φιλαρχίας καὶ ἀργολογίας μή μοι δῶς.
Πνεῦμα δὲ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονῆς καὶ ἀγάπης, χάρισαί μοι τῷ σῷ δούλῳ.
Ναί, Κύριε Βασιλεῦ, δώρησαί μοι τοῦ ὁρᾶν τὰ ἐμὰ πταίσματα, καὶ μὴ κατακρίνειν τὸν ἀδελφόν μου, ὅτι εὐλογητὸς εἶ, εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν».
Ο Εσπερινός με τον οποίο ξεκινά η Σαρακοστή ονομάζεται Εσπερινός της Συγγνώμης. Είναι έθος για τους πιστούς να ζητούν μεταξύ τους συγχώρεση, κατά τη διάρκεια αυτής της ακολουθίας, και να συγχωρούν ο ένας τον άλλο, ξεκινώντας έτσι τον στίβο της νηστείας συμφιλιωμένοι. Στην ακολουθία του Μεγάλου Αποδείπνου της πρώτης εβδομάδας, ψάλλεται ο κανόνας του Αγίου Ανδρέα Κρήτης. Πρόκειται για μία μακρά ποιητική σύνθεση, που το περιεχόμενο των στροφών της αναφέρεται στη μετάνοια και είναι εμπνευσμένο από θέματα βιβλικά· πριν από κάθε στροφή προηγείται το «ἐλέησόν με ὁ Θεὸς, ἐλέησόν με». Αυτός ο κανόνας επαναλαμβάνεται στον Όρθρο της πέμπτης εβδομάδος. Την Παρασκευή της ίδιας εβδομάδος ψάλλεται ο Ακάθιστος Ύμνος στην Παναγία, αλλά και η θεία Λειτουργία του Σαββάτου επίσης τιμά τη Θεοτόκο.
Κατά το πρώτο Σάββατο της Σαρακοστής τιμάται η μνήμη του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος. Το δεύτερο, το τρίτο και το τέταρτο Σάββατο καλούνται Ψυχοσάββατα, διότι είναι αφιερωμένα στη μνήμη των νεκρών.
Οι ύμνοι που ψάλλονται κατά τα Ψυχοσάββατα εύχονται καθολικά για όλους τους κεκοιμημένους, ενώ, στον Όρθρο για τους νεκρούς, που καλείται «παράστασις» ή «παννυχίδα», γίνεται προσωπική μνεία σε κεκοιμημένους, με τη μνημόνευση συγκεκριμένων ονομάτων. Ευχές και ικεσίες προστίθενται στη θεία Λειτουργία, τα Γραφικά αποσπάσματα της οποίας αναφέρονται στους νεκρούς και στην εν Χριστώ σωτηρία τους γενικά.
Το Σάββατο, ακόμη και εκτός Σαρακοστής, είναι η μέρα που η Εκκλησία την έχει αφιερώσει στους κεκοιμημένους. Και αυτό διότι η ημέρα του Σαββάτου είναι η μέρα κατά την οποία ο Θεός ευλόγησε τη ζωή σε αυτό τον κόσμο. Εξαιτίας της αμαρτίας όμως, αυτή η μέρα συμβολίζει όλη την εδώ ζωή που καταλήγει στον θάνατο. Ακόμη και ο Χριστός, ο Κύριος της ζωής, κοιμήθηκε την ημέρα του Σαββάτου, «κατέπαυσεν… ἀπὸ πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ» (Εβρ. 4, 4) και «ἐπάτησε τῷ θανάτῳ τὸ θάνατον». Έτσι για την Εκκλησία της Καινής Διαθήκης, το Σάββατο γίνεται η κατάλληλη μέρα για μνημόνευση των νεκρών και για προσευχή υπέρ της σωτηρίας των ψυχών τους.
Η Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων
Όπως έχουμε ήδη πει, η θεία Λειτουργία δεν τελείται στην Ορθόδοξη Εκκλησία κατά το πενθήμερο κάθε εβδομάδας της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Για να μπορέσουν οι πιστοί να συνεχίσουν την προσπάθειά τους κατά τη Σαρακοστή ενισχυόμενοι από τη θεία Ευχαριστία, τελείται η Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων. Η ακολουθία αυτή είναι πολύ παλαιά στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Επίσημα τη βρίσκουμε στους κανόνες του εβδόμου αιώνα, πράγμα που σημαίνει πως θεσμοθετήθηκε πολύ νωρίτερα.
«Ἐν πάσαις ταῖς τῆς ἁγίας Τεσσαρακοστῆς τῶν νηστειῶν ἡμέραις, παρεκτὸς τοῦ Σαββάτου, καὶ Κυριακῆς, καὶ τῆς ἁγίας τοῦ Εὐαγγελισμοῦ ἡμέρας, γινέσθω ἡ τῶν προηγιασμένων ἱερὰ λειτουργία» (52ος Κανόνας της Πενθέκτης).
Η Λειτουργία των προηγιασμένων Δώρων είναι μία βραδινή ακολουθία. Είναι ο σεμνοπρεπής Εσπερινός της Σαρακοστής με την προσθήκη της μετάδοσης της θείας Κοινωνίας. Δεν υπάρχει καθαγιασμός των ευχαριστιακών Δώρων σ’ αυτή τη Λειτουργία. Η θεία Κοινωνία χορηγείται από τα ευχαριστιακά δώρα που καθαγιάστηκαν στην αμέσως προηγούμενη κάθε φορά θεία Λειτουργία της Κυριακής (εκτός φυσικά αν μεσολαβήσει η εορτή του Ευαγγελισμού). Για αυτό το λόγο εξάλλου και ονομάζεται η Ακολουθία αυτή Λειτουργία των «Προηγιασμένων» Δώρων.
Η Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων τελείται την Τετάρτη και την Παρασκευή το απόγευμα, μολονότι σε μερικές εκκλησίες μπορεί να τελείται σε μία μόνο από αυτές τις μέρες. Τελείται το απόγευμα, ύστερα από μία μέρα πνευματικής προετοιμασίας και ολικής αποχής. Ο πιστός όμως που δεν μπορεί να νηστέψει ολοκληρωτικά εξαιτίας αδυναμίας ή εργασίας, μπορεί να φάει ένα ελαφρύ γεύμα το πρωί.
Κατά τη διάρκεια των Ψαλμών του Εσπερινού, τα προηγιασμένα δώρα ετοιμάζονται για μετάληψη. Μεταφέρονται από την Αγία Τράπεζα, όπου έχουν διατηρηθεί από την προηγούμενη θεία Λειτουργία, όπου έχουν διατηρηθεί από την προηγούμενη θεία Λειτουργία, και τοποθετούνται στο τραπέζι της Προθέσεως. Ύστερα από τους εσπερινούς ύμνους διαβάζονται από την Παλαιά Διαθήκη η Γένεσις και οι Παροιμίες, μεταξύ των οποίων ο ιερεύς ευλογεί το γονατιστό εκκλησίασμα μ’ ένα αναμμένο κερί και με τα λόγια «Φῶς Χριστοῦ φαίνει πᾶσι», φανερώνοντας έτσι πως όλη η σοφία χορηγείται από τον Χριστό στην Εκκλησία μέσω των Γραφών και των Μυστηρίων. Αυτή η ευλογία απευθυνόταν πρωταρχικά στους κατηχούμενους, οι οποίοι ετοιμάζονταν να βαπτισθούν το Πάσχα και μετείχαν στην ακολουθία μέχρι εκείνο το σημείο της Λειτουργίας, απ’ όπου ξεκινούσαν πια όσα απευθύνονταν αποκλειστικά και μόνο στους βαπτισμένους πιστούς.
Ύστερα από τα αναγνώσματα, ο εσπερινός ψαλμός 140 ψάλλεται σεμνοπρεπώς και συνοδεύεται από προσφορά θυμιάματος. Τότε μετά τη συναπτή και την εκφώνηση, κατά την οποία απελύοντο παλαιότερα οι κατηχούμενοι, τα προηγιασμένα Δώρα φέρονται στην Αγία Τράπεζα με μία ιεροπρεπή σιωπηλή πομπή. Ο ύμνος της εισόδου καλεί τους πιστούς σε κοινωνία:
Νῦν αἱ δυνάμεις τῶν οὐρανῶν σὺν ἡμῖν ἀοράτως λατρεύουσιν ἰδοὺ γὰρ εἰσπορεύεται ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης· ἰδοὺ θυσία μυστικὴ τετελειωμένη δορυφορεῖται· πίστει καὶ πόθῳ προσέλθωμεν, ἵνα μέτοχοι ζωῆς αἰωνίου γενώμεθα. Ἀλληλούϊα.
Έπειτα από τη συναπτή και τις ευχές, αναγιγνώσκεται το Πάτερ ἡμῶν και οι πιστοί μεταλαμβάνουν της θείας Κοινωνίας ενώ ψάλλεται ο στίχος του 33ου Ψαλμού «Γεύσασθε καὶ ἴδετε ὅτι χρηστὸς ὁ Κύριος. Ἂλληλούϊα». Κατόπιν, ψάλλονται οι ύμνοι της απολύσεως και οι πιστοί αναχωρούν με την ευχή ο Θεός, που «διὰ τὴν ἄφατόν σου πρόνοιαν καὶ πολλὴν ἀγαθότητα ἀγαγὼν ἡμᾶς εἰς τὰς πανσέπτους ἡμέρας ταύτας πρὸς καθαρισμὸν ψυχῶν καὶ σωμάτων», να μας ευλογήσει και να ευδοκήσει ώστε «τὸν ἀγῶνα τὸν καλὸν ἀγωνίσασθαι, τὸν δρόμον τῆς νηστείας ἐκτελέσαι… καὶ ἀκατακρίτως φθάσαι προσκυνῆσαι καὶ τήν ἁγίαν Ἀνάστασιν» του Χριστού.
Η Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων θεωρείται εκ παραδόσεως ότι είναι έργο του Αγίου Γρηγορίου Πάπα Ρώμης, που εμφανίστηκε κατά τον έκτο αιώνα. Ωστόσο, η ακολουθία που τελείται σήμερα είναι ξεκάθαρα ένα εμπνευσμένο λειτουργικό δημιούργημα του Χριστιανικού Βυζαντίου.
Οι Κυριακές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής
Κάθε μια από τις Κυριακές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής έχει το δικό της ξεχωριστό θέμα. Η πρώτη Κυριακή καλείται Κυριακή της Ορθοδοξίας. Πρόκειται για μία ιστορική εορτή ανάμνησης της αναστηλώσεως των ιερών εικόνων στις εκκλησίες, το έτος 843, μετά τη διάσωση της ορθόδοξης διδασκαλίας από την αίρεση των εικονοκλαστών. Το πνευματικό θέμα της ημέρα είναι κατ’ αρχάς η νίκη της πραγματικής πίστης: «αὕτη ἐστὶν ἡ νίκη ἡ νικήσασα τὸν κόσμον, ἡ πίστις ἡμῶν» (Α΄ Ιωάν. 5, 4). Σε δεύτερο επίπεδο, οι εικόνες των αγίων μαρτυρούν πως ο άνθρωπος, πλασμένος «κατ᾿ εἰκόνα καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν Θεοῦ» (Γεν, 1, 26), καθίσταται άγιος και θεοειδής μέσω της καθάρσεως του εαυτού του ως εικόνας του Θεού.
Τη δεύτερη Κυριακή των Νηστειών τιμούμε τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά. Ήταν ο Άγιος Γρηγόριος που κατέθεσε ζωντανή τη μαρτυρία πως οι άνθρωποι μπορούν να θεωθούν με τη Χάρη του Θεού ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι και, πως ακόμη και σ’ αυτή τη ζωή μπορούν οι άνθρωποι να μετάσχουν στο άκτιστο φως της θεϊκής δόξας, περνώντας μέσα από νηπτικό αγώνα προσευχής και νηστείας.
Η Τρίτη Κυριακή των Νηστειών είναι η Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως. Ο σταυρός στέκεται στο μέσον της Εκκλησίας, καταμεσής της Σαρακοστής, όχι απλά για να θυμίζει στους ανθρώπους την ἐν Χριστῷ λύτρωση και να διατηρεί εναργή ενώπιόν τους τον στόχο των προσπαθειών τους, αλλά και για να προσκυνάται ως η πραγματικότητα εκείνη με την οποία ο άνθρωπος πρέπει να ζήσει για να σωθεί… Γιατί στον σταυρό του Χριστού ενυπάρχει «Θεοῦ δύναμις καὶ Θεοῦ σοφία» για όσους έχουν γνωρίσει τη σωτηρία (Α΄ Κορ. 1, 24).
Η Τέταρτη Κυριακή των Νηστειών είναι αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Σιναΐτη, ο οποίος αποκαλείται και Ιωάννης της Κλίμακος, επειδή συνέγραψε το πολύτιμο έργο «Η Κλίμαξ». Ηγούμενος της Αγίας Αικατερίνης του όρους Σινά, ο Άγιος Ιωάννης (6ος αιώνας) στέκει μάρτυς της βίαιης προσπάθειας που απαιτείται για την είσοδο του ανθρώπου στη Βασιλεία του Θεού (βλ. Ματθ. 10, 12). Ο πνευματικός αγώνας του Χριστιανού είναι πραγματικός – «οὐκ ἔστιν ἡμῖν ἡ πάλη πρὸς αἷμα καὶ σάρκα, ἀλλὰ πρὸς τὰς ἀρχάς, πρὸς τὰς ἐξουσίας, πρὸς τοὺς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου, πρὸς τὰ πνευματικὰ τῆς πονηρίας ἐν τοῖς ἐπουρανίοις» (Εφ. 6, 12). Ο Άγιος Ιωάννης ενθαρρύνει τους πιστούς στην προσπάθειά τους, διότι, σύμφωνα με τον Κύριο, «ὁ δὲ ὑπομείνας εἰς τέλος, οὗτος σωθήσεται» (Ματθ. 24, 13).
Την Πέμπτη Κυριακή τιμούμε τη μνήμη της Αγίας Μαρίας της Αιγυπτίας, της μετανοημένης πόρνης. Η Αγία Μαρία μαρτυρεί πρώτα απ’ όλα πως κανένα πλήθος αμαρτιών και κακίας δεν μπορεί να κρατήσει μακριά από τον Θεό έναν άνθρωπο, που έχει πραγματικά μετανοήσει. Ο ίδιος ο Χριστός έχει έρθει «καλέσαι ἁμαρτωλοὺς εἰς μετάνοιαν» και για να σώσει τους ανθρώπους από τις αμαρτίες (Λουκ. 5, 32). Ακόμη, η Αγία Μαρία μας διδάσκει πως δεν είναι ποτέ πολύ αργά στη ζωή, ή στη Σαρακοστή, για να μετανοήσουμε. Ο Χριστός με χαρά θα δεχθεί όλους εκείνους που έρχονται σ’ Αυτόν ακόμη και την ενδεκάτη ώρα της ζωής τους. Αλλά ο ερχομός τους πρέπει να ’ναι αποτέλεσμα μιας σοβαρής και ειλικρινούς μετάνοιας.
π. Θωμάς Χόπκο, Δόγμα και λατρεία Βασικό εγχειρίδιο για την ορθόδοξη πίστη, Τόμος: 1ος, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα, 2014