Κυριακή του Θωμά: Αντίπασχα
Κάθε μέρα της εβδομάδας του Πάσχα, που καλείται από την Εκκλησία Διακαινήσιμος, οι πασχάλιες ακολουθίες τελούνται με όλη τη λαμπρότητα της πρώτης πασχαλινής ακολουθίας. Η πασχάλια βαπτισματική πομπή επαναλαμβάνεται καθημερινά. Η Ωραία Πύλη του Ιερού Βήματος παραμένει ανοιχτή. Η χαρά της Αναστάσεως και η δωρεά της Βασιλείας της αιωνίου ζωής συνεχίζουν να ξεχειλίζουν. Και στο τέλος της εβδομάδος, το Σάββατο το Εσπέρας, γιορτάζεται η δεύτερη Κυριακή από το Πάσχα εις ανάμνησιν της εμφανίσεως του Χριστού στον απόστολο Θωμά «μεθ᾿ ἡμέρας ὀκτώ» (Ιωάν. 20, 26).
Είναι σημαντικό να σημειώσουμε πως ο αριθμός οκτώ έχει μία συμβολική σημασία και στην ιουδαϊκή και στη χριστιανική παράδοση. Σημαίνει κάτι περισσότερο από την ολοκλήρωση και την πληρότητα· συμβολίζει τη Βασιλεία του Θεού και την ερχόμενη και προσδοκώμενη ζωή του κόσμου, που μας ζυγώνει από τα έσχατα, διότι ο αριθμός επτά είναι ο αριθμός του κόσμου που ζούμε. Το Σάββατο η εβδόμη ημέρα, είναι η ευλογημένη ημέρα της ανάπαυσης σ’ αυτό τον κόσμο, η τελευταία μέρα της εβδομάδος. Επομένως, η «μιᾷ τῶν σαββάτων», «ἡ ἐπαύριος τοῦ Σαββάτου» τονίζεται από όλα τα Ευαγγέλια ως η μέρα της Αναστάσεως του Χριστού (Μάρκ. 16, 1· Ματθ. 28, 1· Λουκ. 24, 1· Ιωάν. 20, 1 και 19) και είναι κατά συνέπεια ο ογδόη ημέρα, η μέρα έξω από τους περιορισμούς του κόσμου, η μέρα που υπάρχει για τον ερχόμενο κόσμο, η μέρα της αιωνίου αναπαύσεως της Βασιλείας του Θεού (βλ. Εβρ. 4).
Η Κυριακή μετά το Πάσχα, που καλείται δεύτερη Κυριακή, είναι λοιπόν, η όγδοη ημέρα του πασχάλιου εορτασμού, η τελευταία μέρα της Διακαινησίμου Εβδομάδας. Καλείται λοιπόν «Αντίπασχα», και μονάχα αυτή τη μέρα έβγαζαν οι νεοβαπτισθέντες τους χιτώνες τους και εισέρχονταν ξανά στη ζωή του κόσμου τούτου.
Στις εκκλησιαστικές ακολουθίες, δίνεται έμφαση με τα λόγια του Ευαγγελίου στη συνάντηση του Χριστού με τον απόστολο Θωμά και στη σημασία της ερχόμενης μέρας:
«Εἶτα λέγει τῷ Θωμᾷ· φέρε τὸν δάκτυλόν σου ὧδε καὶ ἴδε τὰς χεῖράς μου, καὶ φέρε τὴν χεῖρά σου καὶ βάλε εἰς τὴν πλευράν μου, καὶ μὴ γίνου ἄπιστος, ἀλλὰ πιστός. Καὶ ἀπεκρίθη Θωμᾶς καὶ εἶπεν αὐτῷ· ὁ Κύριός μου καὶ ὁ Θεός μου. Λέγει αὐτῷ ὁ ᾿Ιησοῦς· ὅτι ἑώρακάς με, πεπίστευκας· μακάριοι οἱ μὴ ἰδόντες καὶ πιστεύσαντες» (Ιωάν. 20, 27-29).
Δεν έχουμε δει τον Χριστό με τα φυσικά μας μάτια, ούτε αγγίξαμε το αναστημένο σώμα Του με τα χέρια μας, κι όμως εν Αγίω Πνεύματι έχουμε δει και αγγίξει τον Λόγο της Ζωής (Α΄ Ιωάν. 1, 1-4) και γι’ αυτό πιστεύουμε.
Σε κάθε μία από τις καθημερινές ακολουθίες μέχρι την εορτή της Αναλήψεως, ψάλλουμε το αναστάσιμο τροπάριο. Σε κάθε κυριακάτικη ακολουθία μετά το Αντίπασχα, ψάλλουμε τον αναστάσιμο κανόνα και τους ύμνους και επαναλαμβάνουμε τον εορτασμό «τῆς μιᾶς τῶν σαββάτων» κατά την οποία ο Χριστός αναστήθηκε από τους νεκρούς. Σε όλες τις Λειτουργίες τα αποστολικά αναγνώσματα είναι από το βιβλίο των Πράξεων και μας διηγούνται για τους πρώτους χριστιανούς που ζούσαν εν κοινωνία με τον Αναστημένο Κύριο. Όλα τα ευαγγελικά αναγνώσματα προέρχονται από το κατά Ιωάννην, που θεωρείται από πολλούς πως είναι γραμμένο ειδικά για τους νεοβαπτισθέντες στη νέα ζωή της Βασιλείας του Θεού, στην οποία εισήλθαν μέσα από τον θάνατο και τη νέα γέννηση εν Χριστώ, στο όνομα της Αγίας Τριάδος. Ο λόγος πάνω στον οποίο θεμελιώνεται αυτή η γνώμη είναι πως όλα τα σημεία, όπως ονομάζονται τα θαύματα στο κατά Ιωάννην, άπτονται μυστηριακών θεμάτων που σχετίζονται με ύδωρ, οίνο και άρτο. Έτσι, κάθε μία από τις Κυριακές μετά του Θωμά, με εξαίρεση την τρίτη, είναι αφιερωμένη στη μνήμη ενός από αυτά τα σημεία.
π. Θωμάς Χόπκο, Δόγμα και λατρεία Βασικό εγχειρίδιο για την ορθόδοξη πίστη, Τόμος: 1ος, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα, 2014