Menu Close

Ο Γρηγόριος ο Παλαμάς

Πολύ αργότερα, το δέκατο τέταρτο αιώνα ξεσπάει στην Ανατολική Εκκλησία διαμάχη με αφορμή την πρακτική του Γρηγορίου του Παλαμά (†1359), ενός αγιορείτη μοναχού ο οποίος ακολουθούσε για να προσευχηθεί τη λεγόμενη «ησυχαστική» παράδοση. Κατ’ αυτή, επιδιώκεται η συγκέντρωση του νου και της καρδιάς στον Θεό, μέσα από την αυστηρή άσκηση του σώματος και την αδιάλειπτη επίκληση του Ονόματος του Ιησού με την ευχή «Κύριε Ἰησού Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἱλάσθιτι μοι τῷ ἁμαρτωλῷ καὶ ἐλέησόν με». Οι ησυχαστές μοναχοί υποστήριζαν ότι με αυτόν τον τρόπο μπορεί να επικοινωνήσει κανείς με τον Θεό, ακόμα και να δει το Άκτιστο Φως Του, όπως αυτό φανερώθηκε στο Μωυσή στο Όρος Σινά και στους Αποστόλους του Κυρίου κατά τη Μεταμόρφωση του Κυρίου στο Όρος Θαβώρ.

Γρηγόριος ο Παλαμάς

Το 1326 έφθασε στην Κωνσταντινούπολη ο Βαρλαάμ, Έλληνας από την Καλαβρία ο οποίος είχε ταχθεί στο παρελθόν υπέρ της ένωσης των δύο Εκκλησιών και ο οποίος ήταν θιασώτης της αναδυόμενης ανθρωπιστικής αναγεννησιακής παράδοσης της Δύσης. Ο Βαρλαάμ και κάποιοι Βυζαντινοί ανθρωπιστές που είχαν επηρεαστεί από τα φιλοσοφικά και θεολογικά ρεύματα της Δύσης λοιδόρησαν την ησυχαστική πρακτική, αμφισβητώντας συλλήβδην τη δυνατότητα του ανθρώπου να βρεθεί σε πραγματική ένωση με τον Θεό. Το 1333 ο Γρηγόριος υπεράσπισε τον ησυχασμό και αντιμετώπισε τις θέσεις του Βαρλαάμ καθιστώντας δογματική θέση της Ορθόδοξης διδασκαλίας ότι ο άνθρωπος μπορεί πραγματικά να γνωρίσει τον Θεό και να έρθει σε κοινωνία μαζί Του, δια του Χριστού και του Αγίου Πνεύματος που υπάρχει στην Εκκλησία.

Ουσία και Ενέργεια

Το 1346, Σύνοδος επικύρωσε τη διδασκαλία του Γρηγορίου. Ο φωτισμένος μοναχός έκανε τη γνωστή διάκριση ανάμεσα στη αόρατη και ακατάληπτη ουσία του Θεού και τις ενέργειές Του που ναι μεν είναι επίσης άκτιστες (όπως το θείο φως) η θεία χάρις όμως μπορεί να τις καταστήσει καταληπτές στην ανθρώπινη γνώση και εμπειρία.

Έπειτα από κάποια χρόνια πολιτικής αναταραχής και θεολογικής διαμάχης, συγκροτήθηκαν σύνοδοι το 1347 και το 1351 – έτος κατά το οποίο ο Γρηγόριος χειροτονήθηκε Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, οι οποίες επικύρωσαν ως βιβλικές και σύμφωνες με την πατερική Παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας τις διδασκαλίες του Γρηγορίου. Από τότε, η διάκριση ουσίας και ενέργειας του Θεού έχει καταστεί δόγμα της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ο Γρηγόριος ο Παλαμάς του 1368, εννέα μόλις χρόνια από την κοίμησή του, ανακηρύχθηκε άγιος της Ορθοδοξίας.

π. Θωμάς Χόπκο, Δόγμα και λατρεία Βασικό εγχειρίδιο για την ορθόδοξη πίστη, Τόμος: 1ος, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα, 2014