Η Περιτομή του Σωτήρος μας
Ο Εσπερινός της Περιτομής, που γίνεται το βράδυ της 31ης Δεκεμβρίου, περιέχει τρεις περικοπές από την Παλαιά Διαθήκη. Η πρώτη, από το 17ο κεφάλαιο της Γενέσεως, μας θυμίζει τη συνθήκη που σύνηψε ο Θεός με τον Αβραάμ: «περιτμηθήσεται ὑμῖν πᾶν ἀρσενικόν… Καὶ περιτμηθήσεσθε τὴν σάρκα τῆς ἀκροβυστίας ὑμῶν, καὶ ἔσται εἰς σημεῖον διαθήκης ἀνὰ μέσον ἐμοῦ καὶ ὑμῶν» (στίχοι 10-11). Οι άλλες δύο περικοπές, που ανήκουν αντίστοιχα στις Παροιμίες και στη Σοφία Σολομώντος, μιλούν για τη θεία σοφία και υπονοούν το θεολογικό έργο του Μεγάλου Βασιλείου. Το εωθινό Ευαγγέλιο της 1ης Ιανουαρίου (Ιω. 10:1-9) περιγράφει τις σχέσεις του καλού ποιμένα με τα πρόβατα της ποίμνης του και αναφέρεται και πάλι στον Μέγα Βασίλειο και στην ιδιότητά του ως επισκόπου. Κατά τη θεία Λειτουργία, το αποστολικό ανάγνωσμα μας υποδεικνύει την καινούρια έννοια που αποκτά η περιτομή για ένα χριστιανό: «Ἐν Αὐτῷ περιετμήθητε περιτομῇ ἀχειροποιήτῳ ἐν τῇ ἀπεκδύσει τοῦ σώματος τῶν ἁμαρτιῶν τῆς σαρκός, ἐν τῇ περιτομῇ τοῦ Χριστοῦ» (Κολ. 2:8-12). Το Ευαγγέλιο περιγράφει την Περιτομή του Ιησού -«ὅτε ἐπλήσθησαν αἱ ἡμέραι ὀκτὼ τοῦ περιτεμεῖν τὸ παιδίον, καὶ ἐκλήθη τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦς» (Λουκ. 2:21)- καθώς και το περιστατικό με τον 12ετή Ιησού, όταν κατά το ετήσιο προσκύνημα στα Ιεροσόλυμα, η οικογένειά Του Τον έχασε.
Η εορτή της Περιτομής του Χριστού, ίσως λόγω του ιουδαϊκού και προχριστιανικού χαρακτήρα της τελετής, ίσως και λόγω του ότι συμπίπτει με την αρχή του νέου έτους, είναι από εκείνες που δεν φαίνεται να «μιλάνε» στις σύγχρονες χριστιανικές ψυχές. Ωστόσο, έχει ένα πολύ πλούσιο πνευματικό περιεχόμενο. Υποβαλλόμενος ο Κύριός μας στον νόμο της περιτομής, θέλησε ταυτόχρονα να ταπεινωθεί ως προς τη σάρκα και να επισημαίνει ότι το πλήρωμα και το τέλος της Παλαιάς εκείνης συνθήκης είναι ο Ίδιος: το αιώνιο σημείο της Διαθήκης αποτυπώθηκε περισσότερο από κάθε άλλη σάρκα στη δική Του Σάρκα· η περιτομή Του προεικόνιζε εκείνη την άλλη αιματηρή θυσία που έμελλε να υποστεί το Σώμα Του στον Σταυρό. Αφ’ ετέρου, μπορεί να μην υποβαλλόμαστε πια σε σαρκική περιτομή, οφείλουμε όμως να υποβαλλόμαστε σε μια αληθινή πνευματική περιτομή. Η συνθήκη μας με τον Θεό, η νέα διαθήκη εν Χριστώ Ιησού, πρέπει να έχει ως αποτέλεσμα την πλήρη υποταγή της σάρκας μας και των επιθυμιών της στον Θεό, τον αγιασμό του σώματός μας και των φυσικών του λειτουργιών. Δεν είναι όμως μόνον η σάρκα μας που οφείλει να περιτέμνεται πνευματικά. Κυρίως και προπαντός είναι η καρδιά μας. Η δική της περιτομή αφορά τις σκέψεις και τις επιθυμίες και όλα τα συναισθήματά μας, αφορά την παραίτησή της από κάθε τι που είναι ασύμβατο με την αναζήτηση του Θεού. Η μεγάλη εντολή «Ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐξ ὅλης τῆς καρδίας σου» εκφράζει ωραία αυτή την περιτομή της καρδιάς, που δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς έντονη προσπάθεια.
«Σήμερον ὁ Δεσπότης σαρκὶ περιετμήθη καὶ Ἰησοῦς ἐκλήθη», θα ψάλουμε στην Ενάτη ωδή του Ὄρθρου της εορτής. Η εορτή της Περιτομής είναι και εορτή του Ονόματος του Ιησού. Μας θυμίζει πόσο κεντρική θέση πρέπει να κατέχει στην πνευματική μας ζωή και πόση δύναμη κλείνει μέσα Του αυτό το Όνομα: «Διὸ καὶ ὁ Θεὸς αὐτὸν ὑπερύψωσε καὶ ἐχαρίσατο αὐτῷ ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα, ἵνα ἐν τῷὀνόματι Ἰησοῦ πᾶν γόνυ κάμψῃἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ καταχθονίων» (Φιλ. 2:9). Και «Κύριε, …ἐν τῷ τὴν χεῖρά σου ἐκτείνειν σε εἰς ἴασιν καὶ σημεῖα καὶ τέρατα γίνεσθαι διὰ τοῦ ὀνόματος τοῦ ἁγίου παιδός σου Ἰησοῦ» (Πραξ. 4:29-30).
Τα τελευταία λόγια του σημερινού Ευαγγελίου αποτελούν τη μόνη ένδειξη που κατέχουμε γύρω από την κεκρυμμένη ζωή του Ιησού από τη Ναζαρέτ: «καὶ κατέβη μετ’ αὐτῶν καὶ ἦλθεν εἰς Ναζαρέτ, καὶ ἦν ὑποτασσόμενος αὐτοῖς. Καὶ Ἰησοῦς προέκοπτε σοφίᾳ καὶ ἡλικίᾳ καὶ χάριτι παρὰ Θεῷ καὶ ἀνθρώποις». Αν η δεύτερη αυτή φράση εγείρει ένα ενδιαφέρον θεολογικό πρόβλημα, η πρώτη θέτει ενώπιόν μας ένα πρότυπο ζωής ταπεινής και υπάκουης.
Ας ολοκληρώσουμε τον στοχασμό μας γύρω από την Περιτομή με έναν ύμνο από τον Εσπερινό, ο οποίος συνδέει διακριτικά τη μνήμη του Μεγάλου Βασιλείου με την ανάμνηση της Περιτομής: «Φιλοσοφίας ἔρωτι περιέτεμες, πάτερ, τὸ τῆς ψυχῆς σου κάλυμμα». Τον όρο φιλοσοφία πρέπει να τον εκλάβουμε εδώ με την έννοια που του έδιναν συχνά οι Πατέρες της Εκκλησίας: αναζήτηση της θείας σοφίας, αγώνας της διανοίας να βρει τον Θεό. Πράγματι, «λογισμοὺς καθαιροῦντες καὶ πᾶν ὕψωμα ἐπαιρόμενον κατὰ τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ. Καὶ αἰχμαλωτίζοντες πᾶν νόημα εἰς τὴν ὑπακοήν τοῦ Χριστοῦ…», να μία ευγενής μορφή περιτομής!
Ενός μοναχού της Ανατολής (Lev Gillet), Εγεννήθη ο Χριστός, Εκδ. Ακρίτας, 2009