Η επιστροφή στον Πατέρα
Κυριακή του Ασώτου
Και αυτή την Κυριακή συνεχίζει η Εκκλησία μας να πραγματεύεται το θέμα της μετάνοιας και της συγγνώμης, κάτι που άρχισε ήδη από την περασμένη Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου. Ας δούμε προσεκτικά, λοιπόν, την κεντρική ιδέα της σημερινής ημέρας που βρίσκεται στο ευαγγελικό ανάγνωσμα: είναι η παραβολή του Ασώτου Υιού.
Ανάμεσα στις ευαγγελικές περικοπές αυτή του Ασώτου (Λουκ. 15:11-31) είναι ίσως η πιο γνωστή, η πιο οικεία και βέβαια μία από τις πιο συγκινητικές. Ίσως όμως δεν αναγνωρίζουμε πάντα ποιο είναι το κεντρικό της νόημα. Είναι άραγε η μετάνοια του νεαρού που εγκατέλειψε το πατρικό του, διασκόρπισε τα υπάρχοντά του σε μια έκλυτη ζωή, δοκίμασε την πείνα, ζήλεψε και λαχτάρησε τα ξυλοκέρατα που έτρωγαν οι χοίροι και έτσι αποφάσισε να επιστρέψει στον πατέρα του; Ασφαλώς, ο λόγος του νεαρού άντρα, «Ἀναστὰς πορεύσομαι πρὸς τὸν πατέρα μου καὶ ἐρῶ αὐτῷ, πάτερ, ἥμαρτον εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἐνώπιόν σου καὶ οὔκ εἰμι ἄξιος κληθῆναι υἱός σου», παραμένει μια βαθιά συγκινητική έκφραση μετανοίας. Η απόφαση του ασώτου γιου «ἀναστὰς πορεύσομαι πρὸς τὸν πατέρα μου» φωτίζει τη σημασία της ενεργητικής πράξης, της πράξης που επιτελεί η θέληση: δεν μπορείς να πας προς τον πατέρα, αν δεν σηκωθείς και δεν φύγεις. Όπως και να το κάνουμε, όμως, ο μετανοημένος νεαρός δεν είναι η πιο ελκυστική μορφή της παραβολής. Η μετάνοιά του δεν είναι το αποτέλεσμα μιας στροφής εντελώς άσχετης με τη συνείδησή του, ούτε εντελώς ξένης προς κάποιον προσωπικό υπολογισμό: ο άσωτος γιος θέλει να ξεφύγει από τη μιζέρια και επιλέγει τον μόνο δρόμο που ανοίγεται μπροστά του.
Το κυρίαρχο πρόσωπο της παραβολής είναι μάλλον αυτό του πατέρα. Εδώ βρισκόμαστε μπροστά σε μια στοργή απολύτως ανιδιοτελή. Μια αγάπη που καρτερεί και α
γρυπνά περιμένοντας την επιστροφή του ασώτου και που, βλέποντάς τον από μακριά ακόμη, δεν μπορεί να κρατηθεί. Ο πατέρας, συγκλονισμένος από συμπόνια, τρέχει να προϋπαντήσει το παιδί του, πέφτει στο λαιμό του και το καταφιλεί. (Ξέρουμε πόσο μια τέτοια στάση απάδει, στην Ανατολή, προς την αξιοπρέπεια ενός ηλικιωμένου!) Και να που ο πατέρας χωρίς να μεμφθεί για τίποτε τον γιο του, διατάζει να του φορέσουν στο χέρι δαχτυλίδι -σήμα του κληρονόμου-, στα πόδια υποδήματα -χαρακτηριστικό του ελεύθερου ανθρώπου που τον διακρίνει από τον δούλο- και να σφάξουν το εκλεκτό μοσχάρι για να γιορτάσουν. Ζητά να του φέρουν το καλύτερο ένδυμα και το φοράει στον γιό του· αξίζει να παρατηρήσουμε ότι δεν πρόκειται για το καλύτερο ένδυμα που είχε ο άσωτος πριν φύγει, αλλά για το καλύτερο από όσα υπήρχαν στο αρχοντικό. Ο Θεός δεν δωρίζει απλώς στον μετανοημένο αμαρτωλό τη χάρη που είχε πριν αμαρτήσει, αλλά τον περιβάλει με την πιο πλούσια χάρη που μπορεί να δεχτεί, τον περιβάλλει με περίσσια χάριτος.
Η ιστορία του Ασώτου είναι η προσωπική μας ιστορία, η εκούσια φυγή, η ένοχη ζωή, η δυστυχία, η μετάνοια, η επιστροφή και η συγγνώμη: Όλα αυτά που έχουμε ζήσει – και πόσες φορές! Ας προσέξουμε τον ρόλο που παίζει το τρίτο πρόσωπο, ο πρεσβύτερος αδελφός του Ασώτου. Στην παραβολή ο μεγαλύτερος γιος δείχνει ζηλοτυπία. Εκνευρίζεται από την πατρική συγγνώμη που τόσο πλούσια προσφέρθηκε. Αρνείται, παρά τις επίμονες παρακλήσεις του πατέρα του, να πάρει μέρος στην ευωχία. Ο τρόπος που αντιδρά είναι ο αντίθετος από αυτόν που συμβαίνει στην αληθινή επιστροφή του κάθε αμαρτωλού. Κάθε άσωτος που επιστρέφει παρακινείται από τον Πρεσβύτερο Αδελφό του -τον Κύριο Ιησού- που τον πιάνει από το χέρι και τον οδηγεί στον Πατέρα με στοργική θέρμη.
Ο Εσπερινός και ο Όρθρος αυτής της Κυριακής περιέχουν κείμενα που εύγλωττα σχολιάζουν για χάρη μας τα διδάγματα της παραβολής:
«Τῆς πατρικῆς δωρεᾶς διασκορπίσας τὸν πλοῦτον, ἀλόγοις συνεβοσκόμην, ὁ τάλας, κτήνεσι, καὶ τῆς αὐτῶν ὀρεγόμενος τροφῆς, ἐλίμωττον (πεινούσα) μὴ χορταζόμενος· ἀλλ᾽ ὑποστρέψας πρὸς τὸν εὔσπλαγχνον Πατέρα, κραυγάζω σὺν δάκρυσι, δέξαι με ὡς μίσθιον, προσπίπτοντα τῇ φιλανθρωπίᾳ σου, καὶ σῶσόν με.»
«Ἐπιγνῶμεν, ἀδελφοί, τοῦ μυστηρίου τὴν δύναμιν. Τὸν γὰρ ἐκ τῆς ἁμαρτίας πρὸς τὴν πατρικὴν ἑστίαν ἀναδραμόντα ἄσωτον υἱὸν ὁ πανάγαθος Πατὴρ προϋπαντήσας ἀσπάζεται, καὶ πάλιν τῆς οἰκείας δόξης χαρίζεται τὰ γνωρίσματα…»
Lev Gillet (ενός Μοναχού της Ανατολικής Εκκλησίας), Πασχαλινή κατάνυξη, 1η έκδοση, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα, 2009