Κυριακὴ Τελώνου καὶ Φαρισαίου
Ὡς εἰπωμεν, ἡ περίοδος τοῦ Τριῳδίου περιλαμβάνει ἐν ἀρχῇ, ὡς στάδιον προπαρασκευῆς, τὰς τρεῖς ἑβδομάδας ποὺ προηγοῦνται, τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Πρώτη Ἑβδομὰς τοῦ Τριωδίου εἶνε ἡ Ἑβδομὰς ποὺ ἀρχίζει ἀπὸ τὴν Κυριακὴν τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου. Κατὰ τὴν ἡμέραν αὐτὴν ἡ Ἐκκλησία μας φέρει ἐνώπιόν μας τὴν σχετικὴν παραβολὴν τοῦ Κυρίου μας, ἡ ὁποία ὁμιλεῖ διὰ τὴν προσευχὴν ποὺ ἔκαμαν ὁ «δίκαιος» Φαρισαῖος καὶ ὁ ἁμαρτωλὸς Τελώνης. Τοῦ πρώτου ἡ προσευχὴ δὲν ἔγινε δεκτὴ ἀπὸ τὸν Θεόν, διὰ τὴν ὑπερηφάνειαν τοῦ Φαρισαίου, ἐνῷ ἡ προσευχὴ τοῦ δευτέρου εἰσηκούσθη, διὰ τὴν ταπείνωσιν ποὺ ἔδειξεν ὁ ἁμαρτωλὸς αὐτὸς Τελώνης.
Ἀπὸ τὸ βιβλίον τῆς Ἐκκλησίας μας «Ὡρολόγιον» ἀντιγράφομεν τὰ ἑξῆς διδακτικώτατα:
«Αἵρεσις παλαιὰ καὶ ἐπίσημος μεταξὺ τῶν Ἰουδαίων ἦσαν οἱ Φαρισαῖοι, οἵτινες, πονηροὶ ὄντες καὶ ὑποκριταί, τὰς μὲν κακίας αὐτῶν ἔκρυπτον, πᾶσαν δὲ ὑποκριτικὴν αὐτῶν ἀρετὴν ἐδημοσίευον, ποιοῦντες πάντα τὰ ἔργα αὐτῶν πρὸς τὸ θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις, διὸ καὶ ἐνομίζοντο ὑπὸ πάντων ἐνάρετοι καὶ δίκαιοι, και, κατὰ τὴν φαινομένην τῆς ζωῆς ἁγιότητα, κεχωρισμένοι τῶν λοιπῶν, ὅπερ δηλοῖ τὸ ὄνομα φαρισαίος. Ἐξ ἐναντίας οἱ τελῶναι, τουτέστιν οἱ ἀγοράζοντες τοὺς βασιλικοὺς φόρους, ἐπειδὴ εἰσπράττοντες αὐτοὺς ἐποίουν πολλὰς ἀδικίας καὶ ἁρπαγὰς δι᾿ αἰσχροκέρδειαν, διὰ τοῦτο πάντες ἐλογίζοντο αὐτοὺς ἁμαρτωλοὺς καὶ ἀδίκους. Κατὰ τὴν τότε οὖν κοινὴν γνώμην, λαβὼν ὁ Ἰησοῦς ἕνα φαρισαῖον, σημαίνοντα τὸν ἐνάρετον, καὶ ἕνα τελώνην, δηλοῦντα τὸν ἁμαρτωλόν, ἐδίδαξε παραβολικῶς τῆς ὑπερηφανείας τὴν βλάβην καὶ τῆς ταπεινοφροσύνης τὴν ὠφέλειαν.
Ἐπειδὴ δέ, μετᾶ τρεῖς ἑβδομάδας, ἐμβαίνομεν εἰς τὸ στάδιον τῆς ἁγίας Τεσσαρακοστῆς καὶ εἰς τοὺς πνευματικοὺς τῆς ἀρετῆς ἀγῶνας, καὶ ἐπειδὴ πρῶτον ὅπλον πρὸς ἀρετὴν ἐστιν ἡ ταπείνωσις, καθὼς ἐξ ἐναντίας ἡ ὑπερηφάνεια μέγιστον ἐμπόδιον εἰς αὐτήν, διὰ τοῦτο οἱ θεῖοι Πατέρες τὰς μὲν ἑβδομάδας ταύτας ἐπενόησαν ὡς προετοιμασίαν ἡμῶν εἰς τοὺς εἰρημένους ἀγῶνας, δι᾿ ἣν καὶ τὴν παροῦσαν ἑβδομάδα ἐκαλεσαν Προφωνήσιμον, ὡς προλέγουσαν τρόπον τινὰ καὶ κηρύττουσαν ὅτι ἤγγικε τῆς νηστείας ὁ καιρός, τὴν δὲ ἀνάγνωσιν τῆς τοῦ τελώνου καὶ φαρισαίου παραβολῆς ἔταξαν σήμερον, διδάσκοντες ἡμᾶς δι᾿ αὐτῆς ἵνα μὴ ἐπαιρώμεθα ὅταν πράττωμεν τὸ καλόν, μηδὲ καυχώμεθα δι᾿ αὐτὸ ὡς ὃ μεγάλαυχος φαρισαῖος, ἀλλά, μάθοντες ἐκ τοῦ παραδείγματος ἐκείνου, ὅτι ὁ καπνὸς τῆς οἰήσεως καὶ τῆς καυχήσεως ἡ δυσωδία διώκει τὴν χάριν τοῦ Πνεύματος καί, ἀπογυμνοῦσα τὸν ἄνθρωπον πάσης ἀρετῆς, κρημνίζει αὐτὸν εἰς τοῦ ᾅδου τὰ βάραθρα, δεώμεθα μετὰ συντετριμμένης καρδίας τοῦ Θεοῦ, μιμούμενοι τοῦ τελώνου τὴν ταπείνωσιν, ἥτις, κᾄν ἁμαρτωλὸς ὑπάρχῃ ὁ ἄνθρωπος, κᾄν εἰς ἔσχατα περιπέσῃ κακά, δικαιοῖ αὐτὸν καὶ εἰς ὕψος ἀναβιβάζει μέγα».
Ἡ ταπείνωσις εἶνε ὄντως μεγίστη ἀρετή. «Ὑψοποιὸν» τὴν ὀνομάζουν οἱ ἅγιοι Πατέρες, διότι ὄντως ὑψώνει τὸν ἄνθρωπον εἰς ὕψη δυσθεώρητα. Ὁ Ἅγιος Παμβώ. ὁ μέγας ἀσκητής, γεμᾶτος ἀπὸ ταπεινοφροσύνην, προσηύχετο ἐπὶ τρία ἔτη καὶ ἔλεγε: «Κύριε, μή με δοξάσῃς ἐπὶ τῆς γῆς!» Ὁ δὲ Κύριος, ἀνταμείβων τὴν τεπαίνωσίν του, τὸν ἐδόξασε τόσον, ὥστε ἔλαμπε τὸ πρόσωπόν του ὅπως ὁ ἥλιος καὶ οἱ ἄλλοι ἀσκηταὶ ἦτο ἀδύνατον νὰ τὸν ἀτενίσουν!
Ὁ ταπεινὸς ἄνθρωπος δὲν κινδυνεύει νὰ πέσῃ. «Ὁ ὑποκάτω πάντων ὢν ποῦ πεσεῖται;», λέγουν οἱ Πατέρες. Δηλαδή, αὐτὸς ποὺ τοποθετεῖ τὸν ἑαυτόν του κάτω-κάτω, χαμηλότερα ἀπὸ ὅλους, ποῦ θὰ πέσῃ; Καὶ ὁ Μέγας Ἀντώνιος ἔλεγεν: Εἶδον ὅλας τὰς παγίδας τοῦ ἐχθροῦ νὰ ἔχουν ἁπλωθῆ ἐπάνω εἰς τὴν γῆν καὶ εἴπα λυπημένος: Ποῖος ἆραγε δύναται νὰ τὰς ἀποφύγῃ; Καὶ ἤκουσα φωνὴν που ἔλεγεν: Ἡ ταπεινοφροσύνη!»
Ἡ Ἐκκλησία μας, θέλουσα νὰ μᾶς ἐμπνεύσῃ τὴν ταπείνωσιν τοῦ Τελώνου καὶ νὰ μᾶς προφυλάξῃ ἀπὸ τὴν ὑπερηφάνειαν τοῦ Φαρισαίου, ψάλλει κατὰ τὴν ἡμέρα αὐτήν:
«Φαρισαίου φύγωμεν ὑψηγορίαν καὶ τελώνου μάθωμεν τὸ ταπεινόν, ἐν στεναγμοῖς, πρὸς τὸν Σωτῆρα κραυγάζοντες· Ἱλάσθητι, μόνε ἡμῖν εὐδιάλλακτε».
Δηλαδή: Ἂς ἀποφύγωμεν τὴν ὑπερηφάνειαν καὶ τὴν κομπορρημοσύνην τοῦ Φαρισαίου καὶ ἂς ἀποκτήσωμεν τὴν ταπείνωσιν τοῦ Τελώνου, κραυγάζοντες πρὸς τὸν Σωτῆρα καὶ ἡμεῖς, ὅπως καὶ αὐτός, μὲ στεναγμούς: Ὦ Κύριε, Σὺ ὁ μόνος ποὺ τόσον εὐκόλως γίνεσαι φίλος μὲ ἡμᾶς, δεῖξε τὴν εὐσπλαγχνίαν Σου πρὸς ἡμᾶς.
Αρχιμ. Επιφάνιος Ι. Θεοδωρόπουλος, Περίοδος Τριωδίου, Πόρος Τροιζηνίας: Ιερόν Ησυχαστήριον Κεχαριτωμένης Θεοτόκου Τροιζήνος, 2011