Το μαξιλάρι του Ιακώβ
Κυριακή Α΄ Νηστειών ή της Ορθοδοξίας
Ιωάν. 1, 44-52
Αγαπητοί αδελφοί, σήμερα, πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Σαρακοστής, γιορτάζουμε την αναστήλωση των αγίων εικόνων. Με την ευκαιρία αυτής της γιορτής, γιορτάζουμε την Ορθοδοξία μας. Και συνήθως εξετάζουμε ό,τι αφορά την πίστη μας: ποιο είναι το περιεχόμενό της, τι σημαίνει να είμαστε Ορθόδοξοι χριστιανοί και να πιστεύουμε ορθόδοξα, τι σημαίνει δηλαδή να συνεχίζουμε την παράδοση των αγίων Αποστόλων και των αγίων Πατέρων μας.
Γι’ αυτό το λόγο ακούσαμε στο ευαγγέλιο ένα επεισόδιο από την κλήση των μαθητών του Χριστού, όταν δηλαδή ο Χριστός συγκροτούσε την πρώτη ομάδα, τον πυρήνα της Εκκλησίας μας. Ο ευαγγελιστής μας είπε πώς γνώρισαν το Χριστό κάποιοι από τους Αποστόλους και πώς γνώρισε το Χριστό ο Ναθαναήλ. Για τη γνωριμία του Ναθαναήλ με το Χριστό ο ευαγγελιστής Ιωάννης αναφέρει περισσότερα· γράφει πως όταν τον συνάντησε ο Χριστός του είπε: «Να ένας αληθινός Ισραηλίτης, στον οποίο δεν υπάρχει δόλος». Και στη συνέχεια. αφού έγινε προφητικά η αναγνώρισή του, κι ο Ναθαναήλ εξεπλάγη από αυτή, ο Χριστός συνέχισε: «Θα δεις και θα μάθεις ακόμα πιο πολλά, και μάλιστα θα δεις τους ουρανούς να ανοίγουν, και τους αγγέλους του Θεού να ανεβαίνουν και να κατεβαίνουν στο Χριστό («ἐπὶ τὸν Υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου»)».
Τι κρύβεται πίσω απ’ αυτό το επεισόδιο; Αν προσέξει κανείς, θα δει ότι κρύβεται η ιστορία του Ιακώβ, του μεγάλου πατριάρχη των Ισραηλιτών. Ο Ιακώβ παρουσιάζεται στην ιστορία ως άδολος, ως εκείνος στον οποίο δεν υπήρχε δόλος ή, όπως λέει η Γραφή, ήταν άπλαστος. Τι θα πει αυτό; Οι άνθρωποι προσπαθούν να εξασφαλίσουν την ύπαρξή τους με κάθε μέσο. Όταν λοιπόν χρησιμοποιούν κάθε μέσο, όταν ακόμα φτάνουν και στην εξαπάτηση των άλλων ανθρώπων, όταν εκμεταλλεύονται τους άλλους ανθρώπους για να στηρίξουν την ύπαρξή τους, τότε γίνονται δόλιοι, τότε υπάρχει δόλος μέσα τους. Ο Ιακώβ δεν είχε καμιά σχέση με αυτό· ήταν άπλαστος με την κακία των ανθρώπων, δεν είχε πλαστεί μαζί τους, μεγάλωσε χωρίς την κακία τους· και αγωνίστηκε σε όλη του τη ζωή να στέκεται μπροστά στο Θεό όπως ο Θεός το θέλει. Γι’ αυτό λοιπόν ήταν άδολος. Γι’ αυτό αξιώθηκε να είναι πρόγονος του Χριστού. Κι όπως ο Ιακώβ ήταν άδολος, έτσι και ο Χριστός ήταν άδολος. Ο προφήτης Ησαΐας λέει ότι στο στόμα του δούλου του Κυρίου, του Χριστού δηλαδή. δε βρέθηκε δόλος. Η συγγένεια του Χριστού με τους αγίους δεν ήταν και δεν είναι φυλετική. Είναι συγγένεια που στηρίζεται στην πίστη στο Θεό και στο ήθος.
Ένα απ’ τα ονόματα του Ιακώβ ήταν Ισραήλ. Και όλοι όσοι πίστευαν στο Θεό λέγονταν Ισραηλίτες, δηλαδή πνευματικά παιδιά του πατριάρχη Ιακώβ. Κι εμείς σήμερα, οι χριστιανοί, λεγόμαστε «νέοι Ισραηλίτες», για να ξεχωρίζουμε απ’ τους παλιούς. Κι η Εκκλησία μας λέγεται «νέος Ισραήλ».
Λέγοντας λοιπόν ο Χριστός: «Να ένας αληθινός Ισραηλίτης, που δεν υπάρχει δόλος μέσα του», θέλει να πει: «Να ένας άνθρωπος που μοιάζει του πατέρα μας του Ιακώβ, που είναι γνήσιος πνευματικός απόγονός του». Και στη συνέχεια, για να σιγουρευτούν απόλυτα ότι αυτό εννοούσε, θυμίζει στο Ναθαναήλ το όραμα που είδε ο Ιακώβ την πρώτη νύχτα, όταν αναγκάστηκε να βρεθεί μακριά απ’ το σπίτι του μπροστά στον κίνδυνο να τον σκοτώσει ο αδελφός του. Τότε κοιμήθηκε στην ύπαιθρο και έβαλε για μαξιλάρι μία πέτρα και, όπως λέει η Αγία Γραφή, είδε το βράδυ ένα όραμα: μια σκάλα να ξεκινάει απ’ τον ουρανό που άνοιξε και να φτάνει στο κεφάλι του και να ανεβοκατεβαίνουν άγγελοι, και στην κορυφή της σκάλας είδε τον ίδιο το Θεό.
Ο Χριστός, υπενθυμίζοντας στο Ναθαναήλ το όραμα του Ιακώβ, ήθελε να του πει και κάτι άλλο. Ο Ιακώβ, επειδή ήταν άδολος, ανέλαβε ενώπιον του Θεού όχι μόνο τις δικές του ευθύνες αλλά και τις ευθύνες των άλλων. Αυτό το ξέρουμε απ’ την ιστορία για τα πρωτοτόκια. Ο αδελφός του Ιακώβ, ο Ησαύ, ήταν πρωτότοκος, και ως πρωτότοκος είχε την ευθύνη της λατρείας του Θεού, ήταν ο ιερέας της οικογένειας. Ήταν υπεύθυνος να κρατάει ζωντανή τη σχέση των μελών της οικογένειας με το Θεό. Επειδή όμως δε ζούσε όπως ήθελε ο Θεός, η ιεροσύνη δεν είχε στην καρδιά του τη θέση που έπρεπε να έχει. Ήταν μία υπόθεση που δεν ενδιέφερε τον Ησαύ. Γι’ αυτό, όπως ξέρουμε από τη σχετική διήγηση της Γενέσεως, μια μέρα που γύρισε σπίτι του πεινασμένος αντάλλαξε τα πρωτοτόκια, την ιεροσύνη δηλαδή και τις ευθύνες του, μ’ ένα πιάτο φακές. Έδειξε μ’ αυτό τον τρόπο ότι δεν ήταν άξιος της ιεροσύνης που του έλαχε, αλλά φαύλος – «ἐφαύλισεν τὰ πρωτοτόκια» λέει η Αγία Γραφή. Γι’ αυτό ο Θεός δεν τον ήθελε για υπηρέτη του. Τον απέρριψε, και τη θέση του πήρε ο Ιακώβ. Με το όραμα βεβαίωσε τον Ιακώβ για τις επιλογές του και για την ανάληψη των ευθυνών του. Ο Ναθαναήλ, άδολος Ισραηλίτης, υποψήφιος απόστολος του Χριστού, θα αξιωνόταν και αυτός να γίνει υπηρέτης του Θεού και να αναλάβει τις ευθύνες του. Να μαρτυρήσει στον κόσμο για το Χριστό και την Ανάστασή του.
Ο Χριστός λοιπόν φέρνει πάλι το ίδιο όραμα, την ίδια εικόνα στο Ναθαναήλ και στον καθένα μας και λέει: «Θα δεις ακόμα πιο πολλά και θα δεις τους αγγέλους να κατεβαίνουν και να ανεβαίνουν στον Υιό του ανθρώπου». Αυτός που ήταν στην κορυφή της σκάλας κατέβηκε τώρα, έγινε άνθρωπος, είναι ανάμεσά σας και οι άγγελοι ανεβοκατεβαίνουν μπροστά του, όπως τότε στον Ιακώβ. Αυτό σημαίνει ότι ο αληθινός Ισραηλίτης, ο αληθινός πιστός του Θεού, ο ορθόδοξος άνθρωπος, είναι εκείνος που δεν έχει δόλο και που αναλαμβάνει τις ευθύνες του ενώπιον του Θεού, χωρίς να υπολογίζει το κόστος. Και όλο αυτό πρέπει να έχει την επιβεβαίωση του Θεού. Γιατί καθένας από μας είναι πάρα πολύ εύκολο να βάλει στο μυαλό του δικές του σκέψεις και να καθορίσει την πίστη του και να την προσδιορίσει με το δικό του μυαλό, με τα δικά του συναισθήματα, με τις δικές του επιθυμίες. Αλλά όμως αυτό δε σημαίνει πάντοτε πίστη αληθινή. Πρέπει την αληθινή πίστη να την επιβεβαιώνει ο Θεός. Ποιος είναι αυτός ο Θεός; Είναι ο Θεός που έγινε άνθρωπος και βρέθηκε ανάμεσά μας, μας επισκέφτηκε στην ταπείνωσή μας, όπως διαβάσαμε σήμερα στη Θεία Λειτουργία. Αυτός που ταπεινώθηκε, που ντύθηκε την κατάστασή μας, και μάλιστα, με το Πάθος του – αυτό γιορτάζουμε και θυμόμαστε καθ’ όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Σαρακοστής.
Αν αυτά τα πράγματα που συνέβησαν στο Ναθαναήλ και στους άλλους Αποστόλους και σε όλους τους αγίους συμβαίνουν και σε κάποιον άλλον, τότε αυτός είναι αληθινός Ισραηλίτης, αληθινός πιστός, πραγματικός άνθρωπος του Θεού. Τηρεί τις εντολές του Θεού, όπως τις θέλει ο Θεός. Και από τι γλιτώνει τότε; Γλιτώνει από έναν μεγάλο κίνδυνο. Ας δούμε ποιος είναι αυτός.
Ως άνθρωποι είναι πάρα πολύ εύκολο να παρασυρθούμε, και μάλιστα όσοι έχουμε μεγάλη ιστορία, όπως είμαστε εμείς που κατοικούμε σ’ αυτό τον τόπο, που είμαστε τώρα δυο χιλιάδες χρόνια χριστιανοί Ορθόδοξοι. Υπάρχει. ο κίνδυνος αντί να έχουμε αληθινή πίστη μέσα μας να κάνουμε την πίστη μας θρησκεία. Να την κάνουμε δηλαδή μία σειρά από θεσμούς, να την κάνουμε μία σειρά συναισθηματικών καταστάσεων που μας ενώνουν με τους πατεράδες μας, με τους παππούδες μας, με τους πριν από μας, με την ιστορία του έθνους μας και του λαού μας. Δε φτάνουν όμως η ιστορία και οι θεσμοί για να μας ενώσουν με τους πατεράδες μας. Απαιτείται και η δική μας ουσιαστική συμμετοχή για να γίνουμε ο επόμενος κρίκος στην αλυσίδα της παραδόσεως. Χωρίς το ήθος των πατέρων μας και την υπεύθυνη στάση τους, μοιάζουμε του Ησαύ και όχι του Ιακώβ. Ο Ησαύ νόμιζε πως, επειδή γεννήθηκε πρώτος, θα παρέμενε πρωτότοκος για πάντα. Πίστευε πως το προνόμιο που είχε του δόθηκε από τους θεσμούς των ανθρώπων, που έδιναν σημασία στη χρονική προτεραιότητα. Ότι, αφού γεννήθηκε πρώτος, θα είναι και κάτοχος του αξιώματος υποχρεωτικά. Δεν κατανοούσε ότι η ιεροσύνη είναι του Θεού και ότι ο Θεός δε δεσμεύεται από τους θεσμούς και τις συνήθειες των ανθρώπων. Απαιτεί ζωή αντάξια του αξιώματος. Και ο Ησαύ δεν έβλεπε το χάσμα που χώριζε την προσωπική του ζωή από αυτό που έπρεπε να υπηρετεί.
Με τον ίδιο τρόπο κι εμείς δημιουργούμε ένα χάσμα μεταξύ της ζωής μας και αυτού που νομίζουμε ότι πιστεύουμε. Πιστεύουμε και λέμε ότι είμαστε Ορθόδοξοι, και, από την άλλη, αυτό δεν έχει σχέση με τη ζωή μας στις λεπτομέρειές της. Δηλαδή, ενδέχεται να είμαστε δόλιοι, ενδέχεται να μην πιστεύουμε στο Θεό, ενδέχεται να μην έχουμε θέσει μπροστά στο Θεό την ύπαρξή μας και ολόκληρή τη ζωή μας, να προσπαθούμε να την εξασφαλίσουμε με ανήθικα μέσα, που μπορεί να φτάσουν και στην εκμετάλλευση των άλλων ανθρώπων. Λοιπόν, αυτό το χάσμα μεταξύ πίστεως και θρησκείας, μεταξύ ζωής και πίστεως, το παρατηρούμε σήμερα στο λαό μας – πόσοι από τους κατοίκους αυτού του τόπου εκκλησιάζονται, πόσοι πιστεύουν στο Θεό,
πόσοι πιστεύουν ότι ο Θεός έγινε άνθρωπος γι’ αυτούς, για τον καθένα προσωπικά, πόσοι αφιερώνουν τη ζωή τους στην τήρηση των εντολών του Θεού; Αν τους μετρήσουμε, θα βρεθούμε πολύ λίγοι. Λίγοι ερχόμαστε στην εκκλησία και απ’ όσους ερχόμαστε εδώ ακόμα πιο λίγοι είναι το ζωντανά μέλη της κοινότητάς μας. Γιατί; Γιατί ακριβώς δεν προσέχουμε και δε μας αφορούν και δε μας ενδιαφέρουν αυτά που όρισε ο Χριστός ως γνωρίσματα του Ορθόδοξου χριστιανού και πιστού. Ποια είναι αυτά; Το να μη βρίσκεται δόλος μέσα μας, ν’ αναλαμβάνουμε τις ευθύνες μας ενώπιον του Θεού και όλα αυτά να έχουν την επιβεβαίωση του Θεού. Του Θεού εκείνου που έγινε άνθρωπος και κατοίκησε ανάμεσά μας, του Ιησού Χριστού.
Αγαπητοί αδελφοί, ο Χριστός σήμερα στο ευαγγέλιο μας θύμισε την ιστορία του μεγάλου πατριάρχη Ιακώβ. Εκείνος, όταν ανέλαβε τις ευθύνες του μπροστά στο Θεό και μπροστά στους ανθρώπους, αναγκάστηκε να φύγει από το σπίτι του. Το πρώτο βράδυ που κοιμήθηκε μακριά απ’ αυτό, έβαλε μία πέτρα για μαξιλάρι, γιατί δεν είχε τίποτε άλλο μαζί του. Όπως λένε οι Πατέρες μας, αυτή η πέτρα ήταν ο Χριστός. Ας βάλουμε λοιπόν κι εμείς για μαξιλάρι μας, εκεί που θα αναπαύονται οι σκέψεις μας, οι επιθυμίες μας, τα συναισθήματά μας, ολόκληρη η ύπαρξή μας, το Χριστό, και τότε το μυαλό μας θα φωτίζεται, οι επιθυμίας μας θα είναι επιθυμίες που θέλει ο Χριστός και η καρδιά μας θα είναι γεμάτη αγάπη και καλοσύνη. Τότε θα έχουμε τα γνωρίσματα του αληθινού Ισραηλίτη, όπως είπε ο Χριστός, και θα είμαστε πραγματικά Ορθόδοξοι. Είθε ο Θεός να το χαρίσει σε όλους μας.
π. Πινακούλας, Αντώνιος, Το πηγάδι και η πηγή: Κηρύγματα στις Κυριακές της Μ. Σαρακοστής και του Πάσχα, 1η έκδ., Αθήνα, Εν πλω, 2008.