Κυριακή της Τυροφάγου
(Ευαγγέλιο: Ματθ. στ΄ 14-21)

Το πρώτο μάθημα που μαθαίνει ο στρατιώτης όταν πάει στη μάχη, είναι ότι δεν πρέπει να παραδοθεί στον εχθρό. Ο διοικητής τον προειδοποιεί πως όλοι οι στρατιώτες οφείλουν να προσέχουν για να μην πέσουν στις παγίδες του εχθρού, να μην ξεγελαστούν κι αιχμαλωτιστούν. Ο στρατιώτης που είναι μόνος του και γυμνός, πεινάει και κρυώνει, αντιμετωπίζει μεγάλο πειρασμό ν’ αυτομολήσει στον εχθρό. Ο πανούργος εχθρός θα εκμεταλλευτεί με κάθε δυνατό τρόπο τη δυσχερή θέση του. Ίσως να πεινάει κι αυτός (ο εχθρός). Σ’ αυτήν την περίπτωση όμως θα δείξει τη γαλαντομία του, θα προσποιηθεί πως έχει αρκετά αγαθά και θα δώσει ένα κομμάτι ψωμί στο στρατιώτη που παραδόθηκε. Ίσως κι ο εχθρός να κρυώνει, να ’ναι ρακένδυτος ή γυμνός. Τότε όμως θα δώσει κάποιο ρούχο στο στρατιώτη, σα να ’ταν ο ίδιος πλούσιος και καλοντυμένος, σα να του περίσσευαν τα ρούχα. Θα του δώσει φυλλάδια, όπου θα κομπάζει πως η νίκη του είναι σίγουρη, θα πει στο φτωχό στρατιώτη πως δεξιά κι αριστερά του υπάρχουν ομάδες πολλές φίλων και συναδέλφων του που παραδόθηκαν, ή πως ο στρατηγός τους σκοτώθηκε ή πως ο βασιλιάς τους ζήτησε να συνάψει ειρήνη μαζί τους. Θα υποσχεθεί στο στρατιώτη σύντομη επιστροφή στο πατρικό του σπίτι, μια καλή θέση, λεφτά και όσα άλλα ονειρεύεται ο άνθρωπος που βρίσκεται σε μεγάλη ανάγκη. Ο στρατηγός επισημαίνει όλες αυτές τις παγίδες και τα τεχνάσματα του εχθρού από την αρχή, προειδοποιεί τούς στρατιώτες του πως δεν πρέπει να τα πιστέψουν, οποιοδήποτε κι αν είναι το τίμημα. Τους συμβουλεύει να μην εγκαταλείψουν τη θέση τους, να μην παραδοθούν, αλλά να μείνουν πιστοί, έστω κι αν χρειαστεί να το πληρώσουν αυτό με τη ζωή τους.

Η μη παράδοση στον εχθρό είναι ένας ιδιαίτερα σπουδαίος κανόνας και για τους στρατιώτες του Χριστού, στη μάχη που δίνουν με τα πονηρά πνεύματα αυτού του κόσμου. Κι ο Χριστός, που στη μάχη αυτή είναι ό Βασιλιάς και στρατηγός μας, το επισημαίνει αυτό και μας προειδοποιεί: «Ἰδοὺ προείρηκα ὑμῖν» (Ματθ. κδ΄ 25), είπε στους μαθητές Του.

Ο κίνδυνος είναι μεγάλος. Ο εχθρός του ανθρώπινου γένους είναι πιο φοβερός και πιο πανούργος από κάθε άλλον εχθρό που θα μπορούσες να φανταστείς. Το είπε αυτό ο Κύριος σ’ ένα άλλο σημείο: «Ἰδοὺ ὁ σατανᾶς ἐξῃτήσατο ὑμᾶς τοῦ σινιάσαι ὡς τὸν σῖτον» (Λουκ. κβ΄ 31). Ο σατανάς θέλει να σας ξεκοσκινίσει, όπως το σιτάρι μέσα στο κόσκινο. Κυνηγάει διαρκώς τούς ανθρώπους, από την ίδια τη στιγμή που εξαπάτησε τον πρώτο άνθρωπο – από την ήμερα που αξίωσε δικαιώματα πάνω στους ανθρώπους και τα πήρε από το Θεό για λογαριασμό του. Προσπαθεί να σύρει κοντά του το στρατιώτη του Χριστού χρησιμοποιώντας κάθε άπατη, τον δελεάζει με ψεύτικες υποσχέσεις και του δείχνει φανταστικά πλούτη. Δεν υπάρχει πιο πεινασμένη ύπαρξη από κείνον, αλλά δείχνει το ψωμί στους πεινασμένους και τους καλεί να παραδοθούν. Δεν υπάρχει πιο γυμνό ον απ’ αυτόν, μα τραβάει τους ανθρώπους με τα χρώματα της φανταστικής κι απατηλής αμφίεσής του. Δεν υπάρχει φτωχότερος απ’ αυτόν· όπως ο μάγος στα πανηγύρια όμως τρίβει δύο νομίσματα μεταξύ τους και δείχνει στους θεατές του τα εκατομμύρια που υποτίθεται πως έχει.

Δεν υπάρχει κανένας που να ’χει πέσει τόσο πολύ όσο εκείνος. Δεν παύει ποτέ με τα ψέματά του όμως να παρουσιάζεται αυτός σαν νικητής κι οι στρατιώτες του Χριστού σαν νικημένοι, σα να ’φυγε από το πεδίο της μάχης ό Χριστός και κρύφτηκε. «Ψεύστης ἐστί καὶ ὁ πατὴρ αὐτοῦ», είπε ο Κύριος (Ιωάν. η΄ 44). Είναι ψεύτης, πατέρας του ψεύδους. Όλη του η δύναμη κι όλα του τα υπάρχοντα έχουν μόνο φανταστική ύπαρξη. Ο Κύριος Ιησούς Χριστός επισήμανε στους μαθητές Του όλες τις άπατες και τα όπλα του εχθρού και τους έδειξε τόσο με λόγια όσο και με έργα πως ν’ αντισταθούν και με ποια όπλα να τον πολεμήσουν.

Το κυριότερο όπλο για μας τους χριστιανούς είναι ο ίδιος ο Χριστός. Η παρουσία Του ανάμεσα μας κι η δύναμή Του μέσα μας είναι τα βασικά μας όπλα. Τα τελευταία λόγια Του που βλέπουμε στο ευαγγέλιο είναι: «Ἰδοὺ ἐγὼ μεθ᾿ ὑμῶν εἰμι πάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος» (Ματθ. κη΄ 20). Η παρουσία Του ήταν ολοφάνερη στους αιώνες που πέρασαν σε εκατομμύρια ατρόμητους στρατιώτες Του – αποστόλους, μάρτυρες, ομολογητές, θεοφόρους πατέρες, αφοσιωμένες παρθένες και αγίους άντρες και γυναίκες. Και δε φανερωνόταν μόνο στα παλιά χρόνια αλλά και στις μέρες μας, καθαρά κι αληθινά, σ’ όλους εκείνους που δεν παραδόθηκαν στον πονηρό. Δε φανερώνεται σήμερα μόνο, αλλά θα φανερώνεται και μέχρι τη συντέλεια, μέχρι το τέλος του χρόνου, αφού προφήτεψε πως στο τέλος του χρόνου θα εμφανιστούν μεγαλομάρτυρες (βλ. Αποκ. ια΄ 3). Έχουμε καθαρή και σίγουρη δύναμη από το Σώμα και το Αίμα Του, από το Πάθος Του, το λόγο Του, τον τίμιο και ζωοποιό Σταυρό, την Ανάσταση και την αθάνατη δόξα Του.

Εσύ που έχεις πειστεί για την ακατανίκητη δύναμη του Χριστού, που διαπερνάει σαν ηλεκτρικό ρεύμα τούς πιστούς, δείξε το και στους άλλους. Εσύ πού δεν πείστηκες ακόμα, αλλά θέλεις να πειστείς, κάνε όλα όσα σου ζητάει το ευαγγέλιο. Εκείνους που επιμένουν κακόβουλα ν’ αμφιβάλλουν, άσε τους στην αμφιβολία τους. Αυτοί δεν πληγώνουν το Θεό μα τον εαυτό τους. Δεν αμφιβάλλουν για την απώλεια του Θεού, μα για τη δική τους Σύντομα θα ’ρθει ο καιρός που δε θα μπορούν πια ν’ αμφιβάλλουν, αλλά τότε δε θα μπορούν και να πιστέψουν.

Έκτος από την παρουσία και τη δύναμη του ίδιου του Χριστού, που είναι το κύριο όπλο μας στη μάχη ενάντια στις πονηρές δυνάμεις, ο Κύριος Ιησούς μας πρόσφερε κι άλλα είδη όπλων, για να τα χρησιμοποιήσουμε με τη βοήθεια Του. Τα όπλα αυτά είναι τα έξης: διαρκής μετάνοια, διαρκής ελεημοσύνη, αδιάλειπτη προσευχή, συνεχής χαρά εν Κυρίω Ιησού, ο φόβος της μέλλουσας κρίσης και της καταδίκης των ψυχών μας, η επιθυμία να υπομένουμε καρτερικά τα βάσανα για χάρη Του, με πίστη κι ελπίδα, η συγχώρηση των προσβολών, η θέαση του κόσμου αυτού σα να μην υπήρχε καθόλου, η συμμετοχή στα άγια μυστήρια, οι αγρυπνίες κι η νηστεία. Μνημονεύουμε τελευταία τη νηστεία όχι επειδή σαν όπλο δεν είναι σπουδαίο (μη γένοιτο!), αλλά επειδή το ευαγγέλιο της σημερινής ημέρας μιλάει για τη νηστεία και σκοπεύουμε να το σχολιάσουμε ιδιαίτερα.

***

«Ἐὰν γὰρ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, ἀφήσει καὶ ὑμῖν ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος· ἐὰν δὲ μὴ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, οὐδὲ ὁ πατὴρ ὑμῶν ἀφήσει τὰ παραπτώματα ὑμῶν» (Ματθ. στ΄ 14-15). Αν συγχωρήσετε τα αμαρτήματα που σας έκαναν οι άλλοι, θα συγχωρήσει και ο ουράνιος Πατέρας τα δικά σας αμαρτήματα· αν όμως εσείς δε συγχωρήσετε τα αμαρτήματα των άλλων, ούτε και τα δικά σας αμαρτήματα θα συγχωρήσει ο ουράνιος Πατέρας.

Έτσι αρχίζει το σημερινό ευαγγέλιο. Γιατί αρχίζει έτσι; Ίσως διερωτηθείς: Τι σχέση έχει αυτό με τη νηστεία; Συνδέεται και μάλιστα πολύ στενά. Υπάρχει επίσης πολύ στενή σχέση ανάμεσα στη νηστεία και στο τέλος του σημερινού ευαγγελίου, όπου δεν αναφέρεται η νηστεία, αλλά η θησαύριση των αγαθών όχι στη γη αλλά στον ουρανό, εκεί όπου ούτε ο σκόρος ή η σαπίλα μπορούν ν’ αφανίσουν, άλλ’ ούτε οι κλέφτες να κλέψουν.

Όταν τη νηστεία την κατανοούμε όπως πρέπει, με χριστιανική κι όχι με νομικίστικη αντίληψη, δηλαδή με φαρισαϊκό τρόπο, τότε η συγχώρηση των προσβολών και η αποχή από την απληστία είναι νηστεία και μάλιστα η πιο σπουδαία νηστεία ή, αν θέλεις, ο πολυτιμότερος καρπός της νηστείας. Η αποχή μόνο από τροφή, αν δεν αποφεύγουμε ταυτόχρονα την ανταπόδοση στις προσβολές που μας έκαμαν ή αν προσκολλιόμαστε στα εγκόσμια πλούτη, έχει πραγματικά πολύ λίγη αξία.

Ο Κύριος δε μας δίνει εντολή με τη δύναμη της αυθεντίας Του όταν λέει πως πρέπει να συγχωρούμε τις αμαρτίες των ανθρώπων. Μας αφήνει στην ελεύθερη επιλογή μας να συγχωρήσουμε ή όχι. Την ελευθερία μας δε θα την παραβιάσει, δε θα μας πιέσει να κάνουμε κάτι, γιατί τότε το έργο αυτό δε θα είναι δικό μας αλλά δικό Του. Και τότε δε θα έχει την αξία που θα είχε αν το κάναμε ελεύθερα, με τη θέληση μας. Είναι αλήθεια ότι τις εντολές δεν τις δίνει με δύναμη εξουσίας, με αυθεντία. Απλά μάς επισημαίνει τι θα πάθουμε σε αντίθετη περίπτωση: Οὐδὲ ὁ πατὴρ ὑμῶν ἀφήσει τὰ παραπτώματα ὑμῶν. Και ποιος άλλος, έκτος από το Θεό, θα συγχωρήσει τις αμαρτίες μας; Κανένας, ούτε στον ουρανό ούτε στη γη. Κανένας απολύτως.

Οι άνθρωποι δε θα μας συγχωρήσουν, επειδή δεν τους συγχωρήσαμε. Ο Θεός δε θα μας συγχωρήσει, αφού οι άνθρωποι δε μας συγχωρούν. Πού βρισκόμαστε τότε και πού θα βρεθούμε; Θα περάσουμε τις μέρες μας κάτω από ένα βουνό αμαρτίες. Και στην άλλη ζωή το βάρος αυτού του βουνού θα βαρύνει ακόμα περισσότερο, σε όλη την αιωνιότητα. Γι’ αυτό ας ασκηθούμε να μην ανταποδίδουμε προσβολές στις προσβολές και κακό στο κακό ή να πληρώνουμε την αμαρτία με αμαρτία.

Όταν βλέπεις έναν μεθυσμένο πεσμένο στη λάσπη, θα ξαπλώσεις και συ δίπλα του; Δε θα προσπαθήσεις να τον σηκώσεις και να τον βγάλεις από τη λάσπη; Κάθε αμαρτία είναι λάσπη και κάθε πάθος είναι μέθη. Αν ο αδερφός σου έχει βυθίσει την ψυχή του στη λάσπη της αμαρτίας, γιατί θ’ αφήσεις και τη δική σου ψυχή να κυλιστεί στην ίδια λάσπη; Πρέπει ν’ αποφύγεις εκείνο που κάνει ο αδερφός σου, να βιαστείς να τον βγάλεις από τη λάσπη, να τον καθαρίσεις, ώστε ό ουράνιος Πατέρας σου να σηκώσει και σένα, να σε καθαρίσει από κάθε αμαρτία και στην τελική κρίση να σε τοποθετήσει μαζί με τους αγγέλους.

Και συνεχίζει ο Κύριος: «Οταν δὲ νηστεύητε, μὴ γίνεσθε ὥσπερ οἱ ὑποκριταὶ σκυθρωποί· ἀφανίζουσι γὰρ τὰ πρόσωπα αὐτῶν ὅπως φανῶσι τοῖς ἀνθρώποις νηστεύοντες· ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἀπέχουσι τὸν μισθὸν αὐτῶν» (Ματθ. στ΄ 16). Όταν νηστεύετε δεν πρέπει να φαίνεστε σκυθρωποί και κατηφείς, όπως οι υποκριτές. Αυτοί αλλοιώνουν το πρόσωπο τους για να φαίνεται μαραμένο, ώστε να δείξουν στους ανθρώπους πως νηστεύουν. Αυτοί ότι μισθό είχαν να πάρουν, τον πήραν ήδη.

Οι υποκριτές δε νηστεύουν για το Θεό, ούτε για την ψυχή τους. Αυτοί το κάνουν από ανθρωπαρέσκεια, για να τους βλέπουν οι άνθρωποι ότι νηστεύουν και να τους επαινούν. Άλλ’ επειδή όλοι οι άλλοι άνθρωποι δε γίνεται να τους παρατηρούν κάθε μέρα τι τρώνε και τι πίνουν, αυτοί αγωνίζονται να φαίνονται πως νηστεύουν, να το διαβάζουν αυτό οι άλλοι στα πρόσωπα τους. Παραμορφώνουν τα πρόσωπα τους, τα κάνουν να φαίνονται ωχρά και λυπημένα, κάτισχνα και μαραμένα. Δεν πλένουν τα πρόσωπα τους, ούτε και χρησιμοποιούν αρώματα. Κι οι άνθρωποι τούς κοιτάζουν και τους θαυμάζουν, τους επαινούν. Οι άνθρωποι τους ανταμείβουν με το θαυμασμό τους, τους δίνουν το τίμημα της νηστείας τους. Τότε τι άλλο μπορούν να περιμένουν από το Θεό; Αυτοί δεν νήστεψαν για το Θεό αλλά για τους ανθρώπους. Τι σόι πληρωμή αναζητούν για την ψυχή τους; Αφού δε νήστεψαν για χάρη της ψυχής τους αλλά για χάρη των ανθρώπων. Κι οι άνθρωποι τούς εγκωμίασαν γι’ αυτό, τους πλήρωσαν. Την ανταμοιβή τους την έλαβαν. Ο Θεός δεν τους χρωστά τίποτα, ούτε και θα τους ανταμείψει στη μέλλουσα ζωή για τη νηστεία τους.

«Σὺ δὲ νηστεύων» συνεχίζει ο Κύριος, «ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι, ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύων, ἀλλὰ τῷ πατρί σου τῷ ἐν τῷ κρυπτῷ, καὶ ὁ πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι ἐν τῷ φανερῷ» (Ματθ. στ΄ 17-18). Εσύ όταν νηστεύεις να περιποιείσαι τα μαλλιά σου και να πλένεις το πρόσωπο σου, για να μη δείχνεις στους ανθρώπους πως νηστεύεις. Αυτό ας το βλέπει ο ουράνιος Πατέρας σου που βλέπει και τα πιο απόκρυφα πράγματα. Κι Εκείνος που βλέπει τα κρυφά, θα σου ανταποδώσει τον κόπο της νηστείας σου φανερά.

Αυτός είναι ο πιο σπουδαίος κανόνας που μας έχει δοθεί για τη νηστεία. Κι η άμεση σημασία του είναι καθαρή. Τη νηστεία την κάνεις για το Θεό και για τη σωτηρία της ψυχής σου, όχι για τους ανθρώπους. Δεν έχει καμιά εντελώς αξία αν οι άνθρωποι βλέπουν ή ξέρουν πως εσύ νηστεύεις. Κι είναι πραγματικά πολύ πιο καλό για σένα να μην ξέρουν. Από τους ανθρώπους δεν περιμένεις καμιά ανταμοιβή για τη νηστεία σου. Τι μπορούν να σου δώσουν εκείνοι, αφού περιμένουν, όπως και συ, τα πάντα από το Θεό; Εκείνο πού έχει σημασία, που αξίζει, είναι να βλέπει και να γνωρίζει ο Θεός. Κι ο Θεός θα δει οπωσδήποτε. Είναι αδύνατο να κρύψεις κάτι απ’ Αυτόν. Γι’ αυτό μην επιδείχνεις τη νηστεία σου με οποιοδήποτε τρόπο. Ό Θεός το διαβάζει μέσα σου αυτό, στην ίδια την καρδιά σου. Όπως έβαζες αρωματικό λάδι στο κεφάλι σου προτού νηστέψεις, το ίδιο κάνε και τώρα. Όπως έλουζες το πρόσωπο σου πριν από τη νηστεία, λούσε το κι όταν νηστεύεις. Είτε το κάνεις αυτό είτε δεν το κάνεις, δεν πρόκειται ν’ αυξήσει το μισθό σου. Είτε το κάνεις είτε όχι, ούτε θα σε σώσει, ούτε και θα σε οδηγήσει στην απώλεια.

Τα λόγια αυτά του Χριστού όμως (ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι), που ειπώθηκαν τόσο επιγραμματικά, έχουν και το δικό τους βαθύτερο εσωτερικό νόημα. Αν ο Κύριος είχε κατά νου μόνο το σωματικό κεφάλι και πρόσωπο, σίγουρα δε θα μας έδινε την εντολή πως, όταν νηστεύουμε, πρέπει ν’ αλείψουμε το κεφάλι και να λούζουμε το πρόσωπο μας. Θα είχε πει πως, σχετικά με τούς καρπούς της νηστείας, είναι εντελώς δευτερεύουσας σημασίας το γεγονός πως αλείφουμε ή όχι το κεφάλι μας, λούζουμε ή δε λούζουμε το πρόσωπο μας. Είναι φανερό πως στα λόγια αυτά κρύβεται ένα άλλο, μυστικό νόημα. Διαφορετικά, αυτός που εξηγεί τις εντολές του Χριστού επιφανειακά κι όταν νηστεύει αρχίζει ν’ αλείφει με λάδι το κεφάλι του και να λούζει το πρόσωπο του, θα πέσει στην αντίθετη μορφή της υποκρισίας. Γιατί θα φανερώνει πάλι στους ανθρώπους τη νηστεία του, αλλά με διαφορετικό τρόπο. Μα αυτό είναι που ο Χριστός ήθελε να διδάξει στους ανθρώπους, πως δεν πρέπει να κάνουν. Δεν υπάρχει αμφιβολία λοιπόν πως η εντολή αυτή έχει το βαθύτερο εσωτερικό της νόημα. Ποιό είναι αυτό;

Το νόημα της εντολής αυτής μοιάζει με κείνο που έδωσε ο απόστολος Παύλος στην περιτομή. Ο μεγάλος απόστολος περισσότερη έμφαση έδωσε στην περιτομή της καρδιάς, που τη θεώρησε ως σωστική αρχή. Την άλλη περιτομή, τη σωματική, τη λογάριασε σαν δευτερεύουσας σημασίας, πως δεν έχει καμιά διαφορά από τη μη περιτομή (βλ. Γαλ. στ΄ 15, Ρωμ. β΄ 29). Ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν επομένως σημαίνει: Χρίσε το νου σου με το Άγιο Πνεύμα. Το κεφάλι υπονοεί το νου, την ψυχή ολόκληρη. Το άρωμα του μύρου με το όποιο χρίεται το κεφάλι υποδηλώνει το Άγιο Πνεύμα. Κι αυτό σημαίνει πως πρέπει ν’ απέχεις από κάθε πονηρή σκέψη και ν’ αποφεύγεις κάθε αργό και άσεμνο λόγο. Αντίθετα μάλιστα, πρέπει να γεμίζεις το νου σου με σκέψεις θεϊκές, με στοχασμούς ιερούς για την αγνότητα, την πίστη, την αγάπη και όλα εκείνα που προσελκύουν το Άγιο Πνεύμα. Το ίδιο να κάνεις και με τη γλώσσα σου, αφού νους και γλώσσα είναι το ίδιο. Φρόντιζε είτε ν’ απέχεις εντελώς από το να μιλάς ή, όταν διακόπτεις τη σιωπή σου, να λες μόνο όσα αναφέρονται στη δόξα του Θεού και τη σωτηρία των ανθρώπων. Μα και με την καρδιά σου το ίδιο πρέπει να κάνεις. Ν’ απέχεις από το φθόνο και την κακία, τη ζήλεια και την υπερηφάνεια, τις βλασφημίες και τις ύβρεις εναντίον του Θεού και των ανθρώπων, από κάθε αμαρτία ή και αμαρτωλή επιθυμία, από κάθε πάθος και λαγνεία. Φυλάξου απ’ όλ’ αυτά και άφησε ελεύθερο το Άγιο Πνεύμα να φυτέψει στην καρδιά σου κάθε αγαθό και θεϊκό δέντρο, κάθε θεάρεστο και ουράνιο άνθος. Με τον ίδιο τρόπο να χρησιμοποιήσεις τη θέληση της ψυχής σου. Νήστεψε από κάθε αμαρτωλή κλίση, από κάθε αμαρτωλή πράξη, φύλαξε τον εαυτό σου από κάθε πονηρό. Έτσι θα επιτρέψεις στο Άγιο Πνεύμα να χρίσει τη σκληρυμένη καρδιά σου με το άγιο μύρο, να γειάνει τις πληγές της, να τη στρέψει προς έργα αγαθά και να τη γεμίσει με πόθο για οτιδήποτε καλό και θεάρεστο.

Αυτό είναι το νόημα της φράσης ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν. Με άλλα λόγια μας λέει ο Χριστός πως πρέπει να χαλιναγωγήσουμε και να περιορίσουμε από κάθε κακία τον εσωτερικό μας άνθρωπο, που αξίζει περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο, και να τον στρέψουμε προς κάθε αγαθό.

Τώρα, τί σημαίνουν τα λόγια καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι;

Το πρόσωπο υποδηλώνει τον εξωτερικό, τον σωματικό και αισθησιακό άνθρωπο – το σώμα του άνθρωπου. Ή ψυχή αποκαλύπτεται στον κόσμο μέσα από το σώμα. Για το Θεό, πρόσωπο του άνθρωπου είναι η ψυχή, για τον κόσμο όμως είναι το σώμα. Με τις σωματικές αισθήσεις και τα αισθητήρια όργανα δείχνουμε στον κόσμο τι σκεφτόμαστε, τι νιώθουμε και τι θέλουμε. Η γλώσσα λέει όσα ο νους σκέφτεται, τα μάτια δείχνουν τα αισθήματα της καρδιάς και τα πόδια οδηγούν εκεί που η ψυχή θέλει.

Τὸ πρόσωπόν σου νίψαι σημαίνει: Να καθαρίσεις το σώμα σου από τη διάπραξη κάθε αμαρτίας, κάθε ακαθαρσίας και κάθε πονηρίας. Φύλαξε τις αισθήσεις σου από κάθε τι το επιπόλαιο και επικίνδυνο. Περιόρισε τα μάτια σου ώστε να μην περιεργάζονται διαρκώς τα περίεργα αυτού του κόσμου. Περιόρισε τ’ αυτιά σου να μην ακούνε αυτά που δε συντελούν στην ψυχική σου σωτηρία. Περιόρισε τη μύτη σου, ώστε η ψυχή σου να μην οσμίζεται το άρωμα αυτού του κόσμου, που γρήγορα μεταβάλλεται σε βρωμιά. Περιόρισε το στομάχι σου, για να μην επιθυμεί συνέχεια περισσότερη τροφή και ποτό. Χαλιναγώγησε το σώμα σου ολόκληρο, να μη γίνει ευαίσθητο και απαιτεί από σένα περισσότερα από εκείνα που είναι απαραίτητα για την επιβίωση του. Πρέπει να συγκρατήσεις τα χέρια σου ώστε να μη χτυπάνε και βασανίζουν ανθρώπους ή και ζώα. Συγκράτησε τα πόδια σου για να μη σε οδηγούν στην αμαρτία, σε ανόητες ψυχαγωγίες και άθεες διασκεδάσεις, σε τσακωμούς και σε κλοπές. Σε αντίθεση προς όλ’ αυτά πρέπει ν’ αλλάξεις το σώμα σου ολόκληρο, να το κάνεις πραγματικό ναό της ψυχής κι όχι ταβέρνα όπου συχνάζουν οι ληστές για να μοιράσουν τα κλοπιμαία τους και να σχεδιάσουν καινούργιες εξορμήσεις. Το σώμα σου πρέπει να το κάνεις ναό του Ζώντος Θεού.

Αυτό το νόημα έχουν τα λόγια τὸ πρόσωπόν σου νίψαι. Αυτή είναι ή νηστεία που οδηγεί στη σωτηρία. Αυτή τη νηστεία συνιστά ο Κύριος. Μια νηστεία που είναι ελεύθερη από υποκρισία, που εκβάλλει τα πονηρά πνεύματα και βοήθα τον άνθρωπο να καταγάγει ένδοξη νίκη, που θα του αποφέρει πλούσιους καρπούς, τόσο στην παρούσα ζωή όσο και στη μέλλουσα.

Αξίζει να επισημάνουμε πως ο Κύριος μιλάει πρώτα για το κεφάλι κι υστέρα για το πρόσωπο, πρώτα για την ψυχή κι ύστερα για το σώμα. Οι υποκριτές νήστευαν μόνο σωματικά κι έδειχναν τη νηστεία τους στους ανθρώπους με σωματικά μέσα. Ο Χριστός αντίθετα, βάζει την πνευματική νηστεία στην πρώτη θέση. Πρώτη τοποθετεί τη νηστεία της ψυχής κι έπειτα την εξωτερική, του σώματος. Μ’ αυτό δε θέλει να υποβαθμίσει τη σωματική νηστεία -αφού κι ο ίδιος άσκησε τη νηστεία αυτή- αλλά για να καθαρίσει πρώτα την ψυχή κι έπειτα τον καθρέφτη της ψυχής.

Ο άνθρωπος πρέπει ν’ αγωνιστεί, να ενστερνιστεί τη νηστεία πρώτα με το νου, την καρδιά και τη θέλησή του και μετά να την εφαρμόσει πρόθυμα με το σώμα, όπως κάνει κι ο καλλιτέχνης, που πρώτα μορφώνει την εικόνα στην ψυχή του και μετά την πραγματοποιεί με τα χέρια του.

Η σωματική νηστεία πρέπει να γίνεται με χαρά, όχι με λύπη. Αυτός είναι ο λόγος που ο Κύριος χρησιμοποιεί τις λέξεις ἄλειψαι και νίψον. Όπως οι ουσίες αυτές δίνουν ευχαρίστηση και ξεκούραση στο σώμα έτσι και η νηστεία, τόσο η σωματική όσο κι η ψυχική, πρέπει να δίνει χαρά κι ευχαρίστηση στην ψυχή του ανθρώπου. Η νηστεία είναι όπλο, ένα πολύ δυνατό όπλο στον πόλεμο με τα πονηρά πνεύματα. Ο στρατιώτης που την ώρα της μάχης θα χάσει το όπλο του πέφτει κάτω, γιατί δεν έχει άλλη επιλογή. Είτε θα τραπεί σε φυγή, είτε θα παραδοθεί. Όταν όμως του δώσουν όπλα χαίρεται, γιατί τότε μπορεί να σταθεί στη θέση του και ν’ αποκρούσει τον εχθρό. Πώς μπορεί να μη χαρεί ο χριστιανός όταν οπλίζεται με τη νηστεία εναντίον των πιο φοβερών αντιπάλων του; Πώς να μη σκιρτήσει από χαρά ή καρδιά του και να μη λάμψει το πρόσωπο του όταν κρατά στα χέρια του ένα όπλο, που με το που το βλέπουν οι εχθροί του συγχύζονται και το βάζουν στα πόδια;

***

Η λαιμαργία κάνει μελαγχολικό τον άνθρωπο, τον φοβίζει, ενώ η νηστεία τον ευφραίνει, του δίνει κουράγιο. Η λαιμαργία προκαλεί κι άλλη λαιμαργία, ακόμα μεγαλύτερη, ενώ η νηστεία ενισχύει την αντοχή, την κάνει πιο ισχυρή. Ο βασιλιάς Δαβίδ άσκησε τη νηστεία τόσο πολύ, ώστε αναφωνούσε ο ίδιος: «τὰ γόνατά μου ἠσθένησαν ἀπὸ νηστείας» (Ψαλμ. ρη΄ 24). Όταν ο άνθρωπος συνειδητοποιεί τη χάρη που λαμβάνει από τη νηστεία, τότε θέλει να νηστεύει όλο και περισσότερο. Κι οι δωρεές που φέρνει η νηστεία είναι αμέτρητες.

Με τη νηστεία ο άνθρωπος ελαφραίνει και το σώμα και το πνεύμα του από το βάρος του πνευματικού σκότους και παχύτητας. Το σώμα του γίνεται ελαφρύ, ζωντανό και το πνεύμα του φωτεινό και καθαρό.

Με τη νηστεία ο άνθρωπος υψώνει την ψυχή του πάνω από τα γήινα δεσμά και εισχωρεί μέσα από το σκότος της κτηνώδους ζωής στο φως της βασιλείας του Θεού, στην αληθινή του πατρίδα.

Η νηστεία ενισχύει τον άνθρωπο, τον κάνει αποφασιστικό και θαρραλέο μπροστά σε δαίμονες και ανθρώπους.

Η νηστεία κάνει τον άνθρωπο γενναιόδωρο, πράο, εύσπλαχνο και υπάκουο».

Με τη νηστεία ο Μωυσής αξιώθηκε να λάβει τις δέκα εντολές από τον ίδιο τον Θεό

Με τη νηστεία ο Ηλίας έκλεισε τους ουρανούς και δεν έβρεξε για τρία χρόνια. Με τη νηστεία προκάλεσε τη φωτιά που έπεσε από τον ουρανό πάνω στους ειδωλολάτρες. Με τη νηστεία εξαγνίστηκε τόσο πολύ, ώστε αξιώθηκε να συνομιλήσει στο όρος Χωρήβ με τον Θεό.

Με τη νηστεία ο Δανιήλ σώθηκε από τα δόντια των λεόντων και οι τρεις παίδες γλύτωσαν από την κάμινο του πυρός.

Με τη νηστεία ο Βασιλιάς Δαβίδ ύψωσε την καρδιά του στον Κύριο και η χάρη του Θεού τον επισκίασε. Έτσι έγραψε και έψαλε τους γλυκύτατους και ανυπέρβλητους ψαλμούς που ανύψωναν όλους τους προ Χριστού ανθρώπους στον Θεό.

Με τη νηστεία ο βασιλιάς Ιωσαφάτ κατατρόπωσε τους εχθρούς του, τους Αμμωχήτες και τους Μωαβίτες.

Με τη νηστεία οι Εβραίοι σώθηκαν από την καταδίωξη του Αμάν (βλ. Εσθήρ κεφ. δ΄).

Με τη νηστεία η πόλη της Νινευί σώθηκε από την καταστροφή που είχε προφητέψει ο προφήτης Ιωνάς.

Με τη νηστεία ο Ιωάννης ο Βαπτιστής έγινε ο «μείζων ἐν γεννητοῖς γυναικῶν».

Οπλισμένος με τη νηστεία ο όσιος Αντώνιος συνέτριψε τις ορδές των δαιμόνων και τις εκδίωξε. Αλλά τι λέω; Μόνο ο όσιος Αντώνιος; Αμέτρητο πλήθος χριστιανών αγίων, άνδρες και γυναίκες, εξαγνίστηκαν με τη νηστεία, ενδυναμώθηκαν με τη νηστεία και έγιναν οι μεγαλύτεροι ήρωες στην ανθρώπινη ιστορία. Γιατί κατόρθωσαν να κατανικήσουν εκείνον που ήταν ο ανυπέρβλητος εχθρός τους: τον εαυτό τους. Και με τη νίκη κατά του εαυτού τους, κατατρόπωσαν ταυτόχρονα τον κόσμο και τον σατανά.

Ο Άγιος Βασίλειος λέει: «Η νηστεία ενδυναμώνει το νου».

Ο Άγιος Διόδωρος: «Οι πραγματικοί ασκητές απέχουν από τροφές όχι επειδή λογαριάζουν τις ίδιες σαν κάτι κακό, αλλά επειδή με την αποχή και την εγκράτεια θέλουν να χαλιναγωγήσουν τα φλεγόμενα μέλη τους».

Κι ο Άγιος Ιερώνυμος: «Στο Θεό, το Δημιουργό και Κύριο του Σύμπαντος, ο ήχος του στομάχου που γουργουρίζει δεν είναι απαραίτητος, χωρίς αυτόν όμως δεν μπορεί να υπάρξει αγνότητα».

Και σε τελευταία ανάλυση, ο ίδιος ο Κύριος δεν ξεκίνησε το θείο έργο της σωτηρίας του ανθρώπινου γένους με μια μακρά, σαρανταήμερη νηστεία; Μ’ αυτόν τον τρόπο δε μας έδειξε καθαρά πως, σαν χριστιανοί πρέπει να κάνουμε σοβαρό ξεκίνημα με τη νηστεία; Πρώτα η νηστεία. Και μετά όλα τ’ άλλα έρχονται μαζί της. Με το δικό Του παράδειγμα ο Κύριος μας δίδαξε πόσο σπουδαίο όπλο είναι η νηστεία. Με το όπλο αυτό κατατρόπωσε το σατανά στην έρημο και αντιμετώπισε τα τρία σατανικά πάθη με τα οποία τον πείραξε ο διάβολος, δηλαδή τα πάθη της άνεσης, της φιλοδοξίας και της φιλαργυρίας. Αυτές είναι οι τρεις ολέθριες πλεονεξίες, οι τρεις μεγαλύτερες παγίδες που μέσα τους προσπαθεί ο εχθρός του ανθρώπινου γένους να παγιδεύσει τους στρατιώτες του Χριστού. Η φιλαργυρία ανοίγει την πόρτα και σε άλλα πάθη. Σύμφωνα με τα λόγια του αποστόλου, είναι «ρίζα πάντων τῶν κακῶν» (Α΄ Τιμ. στ΄ 10). Γι’ αυτό κι ο Κύριος τελειώνει τη διδαχή Του για τη νηστεία με την προειδοποίηση να μην αγαπάμε το χρήμα, ν’ αποφεύγουμε την ολέθρια συγκέντρωση υλικών αγαθών, που απομακρύνει την καρδιά μας από το Θεό και την προσκολλά στη γη. «Μὴ θησαυρίζετε ὑμῖν θησαυροὺς ἐπὶ τῆς γῆς, ὅπου σὴς καὶ βρῶσις ἀφανίζει καὶ κλέπται διορύσσουσι καὶ κλέπτουσι· θησαυρίζετε δὲ ὑμῖν θησαυροὺς ἐν οὐρανῷ, ὅπου οὔτε σὴς οὔτε βρῶσις ἀφανίζει, καὶ ὅπου κλέπται οὐ διορύσσουσιν οὐδὲ κλέπτουσιν. ὅπου γάρ ἐστιν ὁ θησαυρὸς ὑμῶν, ἐκεῖ ἔσται καὶ ἡ καρδία ὑμῶν» (Ματθ. στ΄ 19-21). Μη μαζεύετε θησαυρούς στη γη, που κινδυνεύουν να καταστραφούν από το σκόρο ή να κλαπούν από τους ληστές. Είναι καλύτερα να μαζεύετε θησαυρούς στον ουρανό, όπου δεν κινδυνεύουν ούτε από σκόρο ούτε από ληστές. Γιατί εκεί που βρίσκεται ο θησαυρός σας, εκεί θα είναι προσκολλημένη κι η καρδιά σας.

***

Όποιος συνάζει επίγεια αγαθά, είναι σα να συγκεντρώνει φόβο και βάσανα. Χάνεται ο ίδιος μέσα στους θησαυρούς του, η καρδιά του μοιάζει να ’ναι καλυμμένη με σκόνη. Ο όσιος Πέτρος ο Δαμασκηνός λέει: «Πολλοί άγιοι τον παλιό καιρό, είναι αλήθεια ότι κατείχαν μεγάλα πλούτη, όπως ο Αβραάμ, ο Ιώβ, ο Δαβίδ και πολλοί άλλοι. Δεν είχαν όμως το πάθος του πλουτισμού, γιατί λογάριαζαν όλα τα πλούτη τους σαν αγαθά και υπάρχοντα του Θεού».

Βρισκόμαστε πάντα μαζί με τους θησαυρούς μας, είτε αυτοί βρίσκονται στη γη είτε στον ουρανό. Η σκέψη μας είναι στους θησαυρούς μας, η καρδιά μας επίσης, το ίδιο κι η θέλησή μας – είτε στη γη είτε στον ουρανό. Είμαστε τόσο δεμένοι με τους θησαυρούς μας, όσο κι ένα ποτάμι με τον παραπόταμό του –είτε στη γη είτε στον ουρανό. Αν συγκεντρώνουμε θησαυρούς στη γη, για κάποιο διάστημα θα είμαστε πλούσιοι, στην αιωνιότητα όμως θα ’μαστε φτωχοί. Αν συνάζουμε θησαυρούς στον ουρανό, θα ’μαστε στερημένοι για κάποιο διάστημα στη γη, αλλά πλούσιοι στην αιωνιότητα. Στη θέλησή μας απόκειται να διαλέξουμε το ένα ή το άλλο. Στην ελευθερία της επιλογής αυτής βρίσκεται η δόξα μας, καθώς και τα βάσανά μας. Αν διαλέξουμε τους αιώνιους θησαυρούς, που δεν κινδυνεύουν ούτε από το σκόρο ούτε από τους ληστές, η δόξα μας θα ’ναι αιώνια. Αν όμως διαλέξουμε τους άλλους θησαυρούς, που πρέπει να τους προστατεύουμε από το σκόρο και τους ληστές, αιώνια θα είναι τα βάσανά μας.

Το βαθύτερο νόημα των επίγειων θησαυρών περιλαμβάνει βέβαια και κάθε εγκόσμια γνώση, επιστήμη και πολιτισμό, όταν αυτά διαχωρίζονται από το Θεό και το ευαγγέλιο. Η λήθη καταστρέφει το θησαυρό αυτόν όπως ο σκόρος, οι δυστυχίες και τα βάσανα της ζωής τον σαπίζουν όπως η σκουριά, και το πονηρό πνεύμα τον υποσκάπτει και τον κλέβει σαν κλέφτης και ληστής. Το να διαλέξουμε τον ουράνιο θησαυρό, σύμφωνα με το βαθύτερο νόημα των λόγων του Κυρίου, σημαίνει να εμπλουτίσουμε το νου μας με τη γνώση της ύπαρξης του Θεού και του θελήματός Του, να γεμίσουμε τις καρδιές και τις ψυχές μας με τη γνώση του ευαγγελίου, αφού τέτοιος θησαυρός δεν εκτίθεται για να φθαρεί ή να κλαπεί. Όταν αποκτήσουμε τέτοιο θησαυρό, τον αποθέτουμε αμέσως στα χέρια του Θεού για ασφαλή φύλαξη. Και ό,τι φυλάει ο Θεός, δεν έχει κίνδυνο ούτε από σκόρο ούτε κι από ληστές.

Τον θησαυρό αυτό ο Θεός τον έχει έτοιμο για να μας προϋπαντήσει όταν, μετά το θάνατό μας, πορευτούμε να τον συναντήσουμε. Ο θησαυρός αυτός θα μας οδηγήσει μπροστά στο Θεό. Όλοι οι άλλοι θησαυροί που είχαμε αποκτήσει στη γη και που μας χώριζαν ή μας απομάκρυναν από κοντά Του, θα μας χωρίσουν και θα μας απομακρύνουν από Εκείνον στον ουρανό αιώνια. Αφού οι καρδιές μας προσκολλήθηκαν στους επίγειους θησαυρούς, οι ψυχές μας παραδόθηκαν στο σατανά. Θα γίνουμε τότε σαν τους στρατιώτες που δεν πίστευαν στο σκοπό τους κι έτσι παραδόθηκαν στους μανιασμένους και ύπουλους εχθρούς τους.

Όσο έχουμε ακόμα καιρό, ας ανοίξουμε τα μάτια μας. Ας πιστέψουμε με σιγουριά πως η τελική νίκη δεν ανήκει στο σατανά και τους υπηρέτες του, αλλά στο Χριστό, το βασιλιά και αρχηγό μας. Ας κάνουμε γρήγορα λοιπόν, ας αναλάβουμε το νικηφόρο όπλο με το οποίο μας όπλισε ο Χριστός για τη μάχη, την πολύτιμη νηστεία. Το όπλο αυτό που έχουμε στα χέρια μας, το λαμπρό, που εμείς το κουβαλάμε με καμάρι, αλλά για τον εχθρό μας είναι φοβερό και τρομερό.

Ας αποφύγουμε το υπερβολικό φαγητό και ποτό για να μην αποκάμει η καρδιά μας, για να μη βυθιστεί στο σκοτάδι και τη φθορά.

Ας μην επιδιώξουμε επίγειους θησαυρούς, για να μην επιτρέψουμε στο σατανά να μας κάνει να παραιτηθούμε από τη μάχη και να μας απομακρύνει από το Χριστό.

Κι όταν νηστεύουμε, ας μην το κάνουμε για να μας επαινέσουν οι άνθρωποι αλλά για τη σωτηρία της ψυχής μας και για τη δόξα του Κυρίου και Σωτήρα μας Ιησού Χριστού, που τον δοξολογούν οι άγγελοι στον ουρανό και οι όσιοι και δίκαιοι στη γη, μαζί με τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα, την ομοούσια και αδιαίρετη Τριάδα τώρα και πάντα και στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.

Άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς, Καιρός μετανοίας: Από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου ως την Μεγάλη Παρασκευή: Ομιλίες Β΄, 1η έκδ., Εκδόσεις: ΠΕΤΡΟΣ ΜΠΟΤΣΗΣ, Αθήνα, 2010