Συναξαριστής 25ης Δεκεμβρίου

Τῷ αὐτῷ Μηνὶ ΚΕ΄, ἡ κατὰ σάρκα Γέννησις τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.

Θεὸς τὸ τεχθέν, ἡ δὲ Μήτηρ Παρθένος,
Τί μεῖζον ἄλλο καινὸν εἶδεν ἡ Κτίσις;
Παρθενικὴ Μαρίη Θεὸν εἰκάδι γείνατο πέμπτῃ.

Βλέπωντας ὁ φιλάνθρωπος Θεὸς τὸ γένος τῶν ἀνθρώπων, πῶς ἐτυραννεῖτο ὑπὸ τοῦ Διαβόλου, ἐσπλαγχνίσθη. Καὶ ἀποστείλας τὸν Ἄγγελον αὐτοῦ Γαβριήλ, μὲ τὸ μέσον αὐτοῦ ἐμήνυσεν εἰς τὴν Θεοτόκον τὸ «Χαῖρε κεχαριτωμένη, ὁ Κύριος μετὰ σοῦ», καὶ εἰπούσης αὐτῆς τὸ «Ἰδοὺ ἡ δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατὰ τὸ ῥῆμά σου», εὐθὺς συνελήφθη ἐν τῇ ἀχράντῳ καὶ παρθενικῇ μήτρᾳ αὐτῆς ὁ Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ, καὶ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός. Ὅταν δὲ ἦτον κοντὰ νὰ τελειώσουν ἐννέα Μῆνες ἀπὸ τὴν Σύλληψιν, τότε εὐγῆκεν ὁρισμὸς ἀπὸ τὸν Καίσαρα Αὔγουστον, διὰ νὰ ἀπογραφθῇ ὅλη ἡ οἰκουμένη ὑποκάτω εἰς τὴν ἐξουσίαν του. Ταύτην δὲ τὴν ἀπογραφὴν διὰ νὰ ἐνεργήσῃ, ἀπεστάλη ὁ Ἡγεμὼν Κυρήνιος εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα. Τότε λοιπὸν ἀνέβη καὶ Ἰωσὴφ ὁ φύλαξ τῆς Θεοτόκου μαζὶ μὲ αὐτὴν τὴν Θεοτόκον εἰς τὴν Βηθλεέμ, διὰ νὰ ἀπογραφθοῦν ἐκεῖ.[1] Καὶ ἐπειδὴ ἔμελλε νὰ γεννήσῃ ἡ Παρθένος, δὲν εὑρῆκε κατοικίαν νὰ κατοικήσῃ, διὰ τὸν πολὺν λαὸν ὁποῦ ἐσυνάχθη ἐκεῖ, καὶ ἐπρόλαβε καὶ ἐκατοίκησεν εἰς ὅλα τὰ τῆς Βηθλεὲμ ὁσπήτια. Διὰ τοῦτο ἐμβῆκε μέσα εἰς ἕνα πτωχικὸν σπήλαιον. Καὶ ἐκεῖ ἐγέννησεν ἀφθόρως τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, καὶ ἐσπαργάνωσεν ὡς Βρέφος, τὸν Κτίστην τῶν ἁπάντων. Καὶ ἔβαλεν αὐτὸν ἐπάνω εἰς τὴν φάτνην τῶν ἀλόγων ζώων. Διὰ τὶ ἔμελλε νὰ ἐλευθερώσῃ ἡμᾶς ἀπὸ τὴν ἀλογίαν.[2] (Ὅρα εἰς τὸν ἁπλοῦν Δαμασκηνόν, εἰς τὴν Σάλπιγγα, εἰς τὸν Χρύσανθον, εἰς τὸν Αὐλὸν τὸν ποιμενικόν, εἰς τὰ Γυμνάσματα τὰ πνευματικά, καὶ εἰς τὸν Μακάριον τὸν κωφόν, τοὺς περὶ τῆς ἑορτῆς ταύτης ἁπλοϊκοὺς λόγους.)

***

Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ἡ Προσκύνησις τῶν Μάγων.

Σὲ προσκυνοῦσα τάξις ἐθνικὴ Λόγε,
Τὸ πρὸς σὲ δηλοῖ τῶν ἐθνῶν μέλλον σέβας.

Κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ Προφήτου Μωϋσέως ἐστάθη ἕνας Μάντις, ὀνομαζόμενος Βαλαάμ, κατοικῶν εἰς τὴν χώραν τῶν Περσῶν, καὶ κοντὰ ὁποῦ ἐμαντεύετο καὶ ἐπρόλεγε καὶ ἄλλα πολλά, εἶπε καὶ τοῦτο. Θέλει ἀνατείλει ἕνα ἄστρον ἀπὸ τὸ γένος τοῦ Ἰακώβ, καὶ θέλει τζακίσει τοὺς ἀρχηγοὺς τοῦ Μωάβ (Ἀριθ. κδ΄, 17) λοιπὸν τὴν προφητείαν ταύτην ἐνθυμούμενοι κατὰ διαδοχὴν ἕνας ἀπὸ τὸν ἄλλον οἱ Μάντεις καὶ Μάγοι τῆς Περσίας, ἐδίδασκον αὐτὴν καὶ εἰς τοὺς Βασιλεῖς τῶν Περσῶν. Ὅθεν ἐπαρατήρουν πότε νὰ ἰδοῦν τοιοῦτον Ἀστέρα. Καὶ λοιπὸν βλέποντες αὐτὸν ὡς ἀστρονόμοι ὁποῦ ἦτον, ὅτι δὲν ἔκαμνε τὴν κίνησίν του ἀπὸ Ἀνατολῆς εἰς τὴν Δύσιν, καθὼς τὴν κάμνουσιν οἱ ἄλλοι ἀστέρες: ἀλλὰ ἀπὸ τὴν ἄρκτον εἰς τὴν μεσημβρίαν. Ἤγουν ἀπὸ τὸν Βορρᾶν εἰς τὸν Νότον (καθότι ἡ Περσία μέν, εὑρίσκεται πρὸς Βορρᾶν, ἡ δὲ Ἱερουσαλήμ, πρὸς Νότον), τοῦτο λέγω περιεργασθέντες, ἐγνώρισαν ὅτι αὐτὸς δηλοῖ γέννησιν ἑνὸς μεγάλου Βασιλέως. Καὶ λοιπὸν ἀκολουθήσαντες εἰς τὸν Ἀστέρα, ἦλθον εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα λέγοντες. «Ποῦ εἶναι ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων ὁποῦ ἐγεννήθη»; Ἀκούσας δὲ τοῦτο ὁ Ἡρώδης, ἐταράχθη. Καὶ συνάξας ὅλους τοὺς Ἀρχιερεῖς καὶ γραμματεῖς τῶν Ἰουδαίων, ἐρωτᾷ νὰ μάθῃ, ποῦ λέγει ἡ Γραφὴ ὅτι γεννᾶται ὁ Χριστός; Ἐκεῖνοι δὲ τοῦ εἶπον, ὅτι εἰς τὴν Βηθλεὲμ τῆς Ἰουδαίας. Ἔπειτα καλέσας κρυφίως τοὺς Μάγους, εἶπεν εἰς αὐτούς. Πηγαίνετε καὶ ἐξετάσατε καλὰ διὰ τὸ παιδίον. Καὶ ὅταν τὸ εὑρῆτε, φανερώσατε καὶ εἰς ἐμένα, διὰ νὰ ἔλθω καὶ ἐγὼ νὰ τὸ προσκυνήσω. Τοῦτο δὲ τὸ ἔλεγε δολίως, διὰ νὰ μάθῃ ποῦ εὑρίσκεται. Καὶ ἀκολούθως διὰ νὰ ἀποστείλῃ καὶ νὰ φονεύσῃ αὐτό.

Οἱ δὲ Μάγοι εὑρόντες τὸν Χριστὸν διὰ τοῦ Ἀστέρος, ἔπεσον καὶ προσεκύνησαν αὐτόν. Καὶ ἀνοίξαντες τοὺς θησαυρούς των, ἐπρόσφεραν αὐτῷ δῶρα, Χρυσὸν καὶ Λίβανον καὶ Σμύρναν. Καὶ ἔτζι μετὰ τὴν προσκύνησιν, ἐγύρισαν εἰς τὴν χώραν τους, χωρὶς νὰ γυρίσουν εἰς τὸν Ἡρώδην καὶ νὰ τοῦ δώσουν εἴδησιν. Καθὼς Ἄγγελος Κυρίου φανεὶς εἰς τὸν ὕπνον, τοὺς ἐπαρήγγειλε τοῦτο νὰ κάμουν.[3] Ὁ δὲ Ἡρώδης, βλέπωντας πῶς ἐνεπαίχθη ἀπὸ τοὺς Μάγους, ἔστειλε τὰ στρατεύματά του καὶ ἐφόνευσαν ὅλα τὰ παιδία, ὁποῦ εὑρίσκοντο εἰς τὴν Βηθλεέμ. Ὅσα ἦτον κατώτερα ἀπὸ δύω χρόνους. Διὰ τοῦτο ἀπεστάλη Ἄγγελος ἐκ Θεοῦ καὶ εἶπεν εἰς τὸν Ἰωσήφ. Σηκώσου καὶ ἔπαρε τὸ παιδίον καὶ τὴν Μητέρα του, καὶ φεῦγε εἰς τὸ Μισῆρι. Ὁ δὲ Ἰωσὴφ ποιήσας κατὰ τὴν παραγγελίαν τοῦ Ἀγγέλου, κατέβη εἰς τὸ Μισῆρι. Καθὼς ταῦτα πάντα ἀναφέρει ὁ Εὐαγγελιστὴς Ματθαῖος ἐν κεφαλαίῳ δευτέρῳ.

***

Μνήμη τῶν θεασαμένων Ποιμένων τὸν Κύριον.

Ποίμνην ἀφέντες τὴν ἑαυτῶν Ποιμένες,
Ἰδεῖν καλὸν σπεύδουσι Χριστὸν Ποιμένα.

Αὐτῷ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

**

[1] Σημείωσαι, ὅτι δύω ἀπογραφαὶ ἔγιναν εἰς τὸν καιρὸν τοῦ Καίσαρος Αὐγούστου. Πρώτη καὶ Δευτέρα. Καὶ ἐν μὲν τῇ πρώτῃ, ἔγινε μία μόνη ψιλὴ ἀπαρίθμησις τῶν ὑπηκόων, χωρὶς κᾀμμίαν δασμοφορίαν. Ταύτην δὲ τὴν πρώτην ἀπογραφὴν ἀναφέρει μὲν ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς, λέγων· «Αὕτη ἡ ἀπογραφὴ πρώτη ἐγένετο, ἡγεμονεύοντος τῆς Συρίας Κυρηνίου» (Λουκ. β΄, 2) δὲν ἀναφέρει δὲ ὁ Ἰώσηπος ταύτην: ἕνα μέν, διὰ τὶ δὲν ἀνῆκεν εἰς τὸν Ἡρώδην. Καὶ ἄλλο δέ, διατὶ δὲν ἀναφέρεται εἰς τὰ ἀπομνημονεύματα Νικολάου τοῦ Δαμασκηνοῦ, τοῦ φίλου Αὐγούστου καὶ τοῦ Ἡρώδου.
Ἐπειδὴ δέ τινες ἀποροῦντες λέγουσιν, ὅτι ἐν τῇ πρώτῃ ἀπογραφῇ δὲν ἡγεμόνευε τῆς Συρίας ὁ Κυρήνιος, ὡς γράφει ὁ Εὐαγγελιστής, ἀλλὰ ὁ Σέντιος Σατορνῖνος. Ἢ ὁ Κυϊντίλιος Οὔαρος ὁ μετὰ τὸν Σέντιον ἡγεμονεύσας (ὁ γὰρ Κυρήνιος ἡγεμόνευεν ἐν τῇ Δευτέρᾳ ἀπογραφῇ), διὰ τοῦτο ἄλλοι ἀποκρίνονται εἰς τοῦτο. Ἤ πῶς ὁ Κυρήνιος ἀπεστάλθη διὰ νὰ ἐπιστατήσῃ εἰς τὴν πρώτην ἀπογραφήν, ὡσὰν ἕνας ἐπίτροπος μόνον τοῦ Αὐγούστου. Ἢ τό, αὕτη ἡ ἀπογραφὴ πρώτη ἐγένετο, τό, πρώτη λέγω τοῦτο, πρέπει νὰ νοηθῇ ἀντὶ τοῦ προτίτερα ἐγένετο κατὰ τὸν χρόνον τῆς ἡγεμονίας τοῦ Κυρηνίου. Σαφέστερον εἰπεῖν, αὕτη ἡ ἀπογραφὴ ἐγένετο πρὸ τοῦ νὰ ἡγεμονεύσῃ ὁ Κυρήνιος τῆς Συρίας. Καθὼς νοεῖται καὶ ἐκεῖνο τὸ τοῦ Ματθαίου· «τῇ δὲ πρώτῃ τῶν ἀζύμων (ἤτοι τῇ πρὸ τῶν ἀζύμων ἡμέρᾳ, τοὐτέστι τῇ μεγάλῃ πέμπτῃ) προσῆλθον οἱ μαθηταὶ τῷ Ἰησοῦ λέγοντες αὐτῷ. Ποῦ θέλεις ἑτοιμάσωμέν σοι φαγεῖν τὸ Πάσχα;» (Ματθ. κς΄, 17).
Ἡ δευτέρα δὲ ἀπογραφὴ ἔγινε μετὰ δέκα χρόνους τῆς πρώτης ἀπογραφῆς, κατὰ τὴν ὁποίαν ἀπεγράφοντο οἱ Ἰουδαῖοι διὰ νὰ πληρώνουν εἰς τὸν Καίσαρα τὰ Βασιλικὰ δοσίματα καὶ τὰς δεκατίας τῶν ὑποστατικῶν τους. Διὰ τοῦτο ἔγινε καὶ ἡ ἀποστασία τοῦ Γαλιλαίου Ἰούδα, ὡς ἀναφέρει ὁ Λουκᾶς ἐν ταῖς Πράξεσι. Δὲν ἀναφέρουσι δὲ οἱ ἐξωτερικοὶ Ἱστορικοὶ διὰ τὰς δύω ταύτας ἀπογραφάς. Ἐπειδὴ καὶ ἐσῴζοντο οἱ δημόσιοι Πίνακες ἢ Κώδικες, περὶ τῶν ἀπογραφῶν τούτων διαλαμβάνοντες. Ὅθεν ἦτον τὸ πρᾶγμα πασίδηλον. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ θεῖος Ἰουστῖνος ἐν τῇ β΄ Ἀπολογίᾳ, καὶ ὁ Τερτυλλιανὸς κατὰ Μαρκίωνος, ἀποστέλλουν τοὺς Ἐθνικοὺς εἰς τοὺς ἀνωτέρω Βασιλικοὺς Κώδικας διὰ νὰ πληροφορηθοῦν ἐξ αὐτῶν. (ὅρα εἰς τὴν νεοτύπωτον Ἑκατονταετηρίδα, σελ. 12).
[2] Σημείωσαι, ὅτι ὁ Κύριος ἐγεννήθη ἡμέρα τετράδι τῆς ἑβδομάδος, καὶ ὅρα εἰς τὸν Σεβαστὸν Τραπεζούντιον, σελ. 128. Τὸ αὐτὸ λέγει καὶ ὁ Ἀθηνῶν Μελέτιος, τόμῳ πρώτῳ, κατὰ τὴν ἡμέραν δηλαδή, καθ’ ἣν ἐκτίσθη ὁ αἰσθητὸς Ἤλιος καὶ ἡ Σελήνη καὶ τὰ Ἄστρα, ἐν ἔτει μβ΄ τῆς Αὐγούστου Μοναρχίας, καὶ ἐν ἔτει λγ΄ τῆς Ἡρώδου Βασιλείας. Ἀγκαλὰ καὶ ὁ μὲν Ἱππόλυτος ὁ Θηβαῖος ἐν τῷ χρονικῷ εἶπεν, ὅτι ἐγεννήθη ὁ Κύριος ἐν ἡμέρᾳ Κυριακῇ. Ὁ δὲ νεώτερος Καλμέτος ἐν τῇ ἁρμονίᾳ τῶν Εὐαγγελίων, θέλει νὰ ἐγεννήθη ἡμέρᾳ πέμπτῃ τῆς ἑβδομάδος. (ὅρα ἐν τῇ νεοτυπώτῳ Ἑκατονταετηρίδι τοῦ κυροῦ Εὐγενίου.) Ὅτι δὲ ἐγεννήθη κατὰ τὴν εἰκοστὴν πέμπτην τοῦ Δεκεμβρίου, ὅρα εἰς τὴν ὑποσημείωσιν ἐν τῇ δεκάτῃ πέμπτῃ τοῦ Δεκεμβρίου, ὅτε ἐχειροτονήθη ὁ Χρυσόστομος Ἰωάννης.
Σημείωσαι, ὅτι εἰς τὴν ἑορτὴν τῆς Χριστοῦ Γεννήσεως λόγους πανηγυρικοὺς ἔχουσι Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, οὗ ἡ ἀρχή· «Χριστὸς γεννᾶται». Ὁ Μέγας Βασίλειος, οὗ ἡ ἀρχή· «Χριστοῦ γέννησις ἡ μὲν οἰκεία καὶ πρώτη». Ὁ Χρυσόστομος τέσσαρας, ὧν τοῦ μὲν ἑνὸς ἡ ἀρχή ἐστιν αὕτη· «Εἰς τρεῖς διεῖλε μερίδας τὰς γενεάς», τοῦ δὲ ἑτέρου· «Τί τοῦτο; σημεῖον ἀντιλεγόμενον», τοῦ δὲ τρίτου· «Πολλῆς ἡμῖν ὁ τῆς ἀγρυπνίας», τοῦ δὲ τετάρτου· «Ἃ πάλαι Πατριάρχαι μὲν ὤδινον». Γρηγόριος ὁ Νύσσης, οὗ ἡ ἀρχή· «Σαλπίσατε ἐν νεομηνίᾳ σάλπιγγι». Ὁ Δαμασκηνός, οὗ ἡ ἀρχή· «Ὁπόταν τὸ ἔαρ ἐπέλθῃ». (σῴζονται πᾶντες ἐν τῇ Λαύρᾳ, καὶ ἐν τῷ Κοινοβίῳ τοῦ Διονυσίου.) Ἀλλὰ καὶ ὁ Πρόκλος ἐγκώμιον ἔχει εἰς αὐτήν. Ὁ δὲ θεῖος Ἐπιφάνιος (λόγῳ εἰς τὴν Ἀνάληψιν τοῦ Κυρίου) λέγει, ὅτι πρώτη ἑορτή ἐστιν ἡ φρικτὴ καὶ θαυμαστὴ κατὰ σάρκα Γέννησις αὕτη, δευτέρα ἡ τῶν Θεοφανείων, τρίτη ἡ τοῦ Σωτηριώδους πάθους, τετάρτη ἡ Ἀνάστασις, πέμπτη ἡ Ἀνάληψις, ἕκτη ἡ τῆς Πεντηκοστῆς. Ὁ δὲ Χρυσόστομος Μητρόπολιν πασῶν τῶν ἑορτῶν τὴν Χριστοῦ Γέννησιν ὀνομάζει (λόγῳ πρὸς Φιλογόνιον). Ἀλλὰ καὶ Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἐγκώμιον ἔχει, οὗ ἡ ἀρχή· «Τῆς παρθενικῆς λοχείας τὰ σήμαντρα». (σῴζεται ἐν τῇ Λαύρᾳ καὶ ἐν τῷ πρώτῳ Πανηγυρικῷ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Βατοπαιδίου). Ἀλλὰ καὶ πέμπτον λόγον συνέγραψεν ὁ Χρυσορρήμων εἰς τὴν τοῦ Χριστοῦ Γέννησιν, σῳζόμενον ἐν τῷ Ε΄ Τόμῳ τῆς ἐν Ἐτόνῃ ἐκδόσεως, οὗ ἡ ἀρχή· «Μυστήριον ξένον καὶ παράδοξον βλέπω». Ἀπὸ τοῦτο φαίνεται ὅτι ἐρανίσθη καὶ ὁ Κοσμᾶς τὸν εἱρμὸν τῆς ἐνάτης ᾠδῆς τοῦ εἰς τὴν Χριστοῦ Γέννησιν κανόνος, ἤτοι τὸ «Μυστήριον ξένον ὁρῶ καὶ παράδοξον». Ὁ δὲ Ἅγιος Ἐφραὶμ ὁ Σύρος δεκατρεῖς λόγους ἔχει εἰς τὴν Γέννησιν τοῦ Κυρίου, σῳζομένους Συριστὶ καὶ Λατινιστί. Καὶ ὅρα εἰς τὴν ὑποσημείωσιν τοῦ Συναξαρίου αὐτοῦ κατὰ τὴν εἰκοστὴν ὀγδόην τοῦ Ἰαννουαρίου.
[3] Σημειοῦμεν ἐδῶ, ὅτι δύω γνῶμαι φέρονται περὶ τῶν Μάγων τούτων. Μερικοὶ θέλουν (ἤτοι ὁ Χρυσόστομος, ὁ Θεοφύλακτος, ὁ Ἀθηνῶν Μελέτιος, ὅστις καὶ φέρει εἰς τοῦτο συμφώνους τὸν Ἰουστῖνον, καὶ Ἀθανάσιον, καὶ Δαμασκηνὸν Ἰωάννην καὶ ἄλλους), οὗτοι λέγω θέλουν, ὅτι οἱ Μάγοι εὗρον καὶ ἐπροσκύνησαν τὸν Χριστὸν νεογέννητον ἐν σπαργάνοις καὶ ἐν τῷ σπηλαίῳ. Ἐπειδὴ καὶ ὁ Ἀστὴρ ἐφάνη εἰς αὐτοὺς πρὸ τῆς Χριστοῦ γεννήσεως. Ἄλλοι δὲ θέλουν (ἤτοι ὁ θεῖος Ἐπιφάνιος, αἱρέσει να΄ καὶ νβ΄, ὁ Ἱερώνυμος ἐν τοῖς κατ’ Εὐσέβιον τὸν Παμφίλου χρονικοῖς, Ἱππόλυτος ὁ Θηβαῖος ἐν τῷ χρονικῷ συντάγματι, Νικηφόρος ὁ Κάλλιστος βιβλίῳ α΄, κεφαλ. ιγ΄, Νικήτας ὁ Σερρῶν ἐν τῇ Σειρᾷ τοῦ κατὰ Ματθαῖον, καὶ ἄλλοι νεώτεροι), αὐτοὶ λέγω θέλουν, ὅτι οἱ Μάγοι ἔφθασαν εἰς Ἱερουσαλὴμ μετὰ δύω σχεδὸν χρόνους τῆς Γεννήσεως τοῦ Κυρίου. Καθότι ὁ Ἀστὴρ ἐφάνη εἰς αὐτοὺς κατ’ αὐτὴν τὴν ἡμέραν, ὁποῦ ἐγεννήθη ὁ Χριστός. Δικαιολογοῦσι δὲ οἱ δεύτεροι τὴν γνώμην αὐτῶν διὰ τὰ ἀκόλουθα.
Α΄. διὰ τὶ ἂν οἱ Μάγοι ἐπροσκύνησαν τὸν Χριστὸν ἐν τῷ σπηλαίῳ πρὸ τῶν τεσσαράκοντα ἡμερῶν τοῦ καθαρισμοῦ τῆς ὑπεράγνου Μαρίας, πῶς ἀκινδύνως ἐπροσφέρθη τὸ παιδίον εἰς τὸν Ναὸν μετὰ τὴν φυγὴν τῶν Μάγων, εἰς καιρὸν ὁποῦ ὁ Ἡρώδης ἐταράττετο μὲ ὅλα τὰ Ἱεροσόλυμα; καὶ ἐζήτουν ἐπιμελῶς νὰ εὕρουν καὶ νὰ φονεύσουν τὸ βρέφος; Β΄. Ἂν οἱ Μάγοι εὑρῆκαν τὸν Χριστὸν εἰς τὸ σπήλαιον, πῶς ὁ Ματθαῖος λέγει, ὅτι εὗρον τὸ παιδίον εἰς τὴν οἰκίαν; Γ΄. Ἂν ὁ Ἀστὴρ ἐφάνη πρὸ τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ, ὡς οἱ πρῶτοι λέγουσι, καὶ οἱ Μάγοι ἐπροσκύνησαν τὸν Χριστὸν ἐν τῷ σπηλαίῳ, ἔπρεπεν ὁ Ἡρώδης νὰ θανατώσῃ, οὐχὶ τὰ πρὸ δύω σχεδὸν χρόνων γεννηθέντα βρέφη, ἀλλὰ τὰ νεογέννητα. Ἐπειδὴ δὲ ὁ Ἡρώδης ἐθανάτωσε τὰ ἀπὸ διετοῦς καὶ κατωτέρω βρέφη κατὰ τὸν χρόνον, ὃν ἠκρίβωσε παρὰ τῶν Μάγων, ὡς λέγει ὁ Εὐαγγελιστὴς Ματθαῖος. Διὰ τοῦτο ἕπεται ὅτι ὁ μὲν Ἀστὴρ ἐφάνη εἰς τοὺς Μάγους κατ’ αὐτὴν τὴν ἡμέραν, καθ’ ἣν ἐγεννήθη ὁ Κύριος. Οἱ δὲ Μάγοι μετὰ δύω σχεδὸν χρόνους ἦλθον εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα καὶ ἐπροσκύνησαν τὸν Κύριον.
Εἰ δὲ καὶ οἱ πρῶτοι δικαιολογοῦντες τὴν γνώμην τους λέγουσιν, ὅτι ἂν οἱ Μάγοι ἦλθον μετὰ δύω σχεδὸν χρόνους εἰς Ἱεροσόλυμα, πῶς τὸν ἐπροσκύνησαν εἰς τὴν Βηθλεέμ; ὁ γὰρ Κύριος εὑρίσκετο εἰς τὴν Ναζαρὲτ καὶ ὄχι εἰς τὴν Βηθλεέμ. Τὴν ἀπορίαν δὲ ταύτην λύοντες οἱ δεύτεροι λέγουσιν, ὅτι οἱ γονεῖς τοῦ Κυρίου σὺν αὐτῷ τῷ Κυρίῳ, μετέβησαν ἀπὸ τὴν Ναζαρὲτ εἰς τὴν Βηθλεέμ. Ἐπειδή, ὡς γράφει ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς, συνήθειαν εἶχον νὰ ἀναβαίνουν εἰς Ἱεροσόλυμα οἱ γονεῖς τοῦ Κυρίου κατὰ τὴν ἑορτὴν τοῦ Πάσχα, ἥτις ἐτελεῖτο κατὰ τὸν Μάρτιον, ἢ Ἀπρίλλιον Μῆνα. Κατὰ τὸν καιρὸν ἐκεῖνον λοιπὸν ἐκατάλυσαν μὲν οἱ γονεῖς τοῦ Κυρίου εἰς τὴν πατρίδα των Βηθλεέμ. Οἱ Μάγοι δέ, εὑρόντες αὐτὸν ἐκεῖ, προσεκύνησαν. Καὶ μετὰ τὴν φυγὴν τῶν Μάγων, εὐθὺς καὶ ὁ Κύριος μετὰ τῶν γονέων του κατέβη εἰς Αἴγυπτον.
Αὕτη εἶναι ἡ μᾶλλον δεκτὴ καὶ πιθανωτέρα γνώμη: ἡ τῶν δευτέρων δηλαδή, ὡς σύμφωνος κατὰ πᾶντα, καὶ ὡς συμβιβαζομένη τοῖς θείοις χρησμοῖς τῶν Εὐαγγελιστῶν. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ κύριος Εὐγένιος εἰς τὴν νεοτύπωτον Ἑκατονταετηρίδα του, καὶ ὁ κύριος Νικηφόρος ὁ Θεοτόκης εἰς τὴν ἑρμηνείαν τοῦ Εὐαγγελίου τῆς μετὰ τὴν Χριστοῦ Γέννησιν Κυριακῆς, ταύτην ἐγκρίνουσιν. Εἰ δὲ καὶ ὁ αὐτὸς κύριος Νικηφόρος λέγει, ὅτι πιθανά εἰσι ταῦτα ὁποῦ γράφει ὁ Συναξαριστὴς ἐδῶ, ὅστις κατ’ αὐτὴν τὴν ἡμέραν τῆς Χριστοῦ Γεννήσεως ἔταξε τὴν προσκύνησιν τῶν Μάγων. Τὴν δὲ φυγὴν εἰς τὴν Αἴγυπτον ἔταξε κατὰ τὴν ἀκόλουθον ἡμέραν. Ὁμοίως καὶ τὴν βρεφοκτονίαν, κατὰ τὴν τετάρτην ἡμέραν τῆς μετὰ τὴν Χριστοῦ Γέννησιν. Ἀλλ’ ὅμως παρακάτω ὁ αὐτὸς Θεοτόκης ἀναιρῶν τὴν πιθανότητα τῶν ἀνωτέρω λέγει. Ὅτι, τοῦτο μόνον φαίνεται δύσκολον. Πῶς δηλονότι ὁ Ἰωσὴφ σὺν τῷ παιδίῳ καὶ τῇ μητρὶ αὐτοῦ ἐπέστρεψεν ἀπὸ τῆς Αἰγύπτου εἰς τὴν Ἱερουσαλὴμ πρὸ τῶν τεσσαράκοντα ἡμερῶν, διὰ τὴν εἰς Ἱερὸν παράστασιν. Ὅθεν θαυμάζω, πῶς σοφὸς ὤν, δὲν ἔλυσε τὴν δυσκολίαν αὐτὴν μὲ τὸν ἀνωτέρω συμβιβασμόν, ὁποῦ εἴπομεν. Ἀλλὰ ἀφῆκεν τοὺς ἀναγνώστας του εἰς ἀπορίαν καὶ δεσμόν.
Τὴν ἀνωτέρω γνώμην τῶν δευτέρων, ὄχι ὀλιγώτερον βεβαιοῖ καὶ ὁ ἱστορικὸς λόγος Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ εἰς τὸ Γενέθλιον τοῦ Κυρίου περὶ τῶν ἐν Περσίᾳ γενομένων. Τὸν ὁποῖον λόγον ἐπιβεβαιοῖ ὡς γνήσιον ὁ διαληφθεὶς κύριος Νικηφόρος ἐν τῷ δευτέρῳ τόμῳ τῆς Σειρᾶς τῆς ὁκτατεύχου, ἐν οἷς ἀναφέρει τὰ ἀνέκδοτα συγγράμματα τοῦ Δαμασκηνοῦ. Ταῦτα τὰ ἐν Περσίᾳ γενόμενα ἀναφέρει καὶ ὁ Σιναΐτης Ἀναστάσιος, παρὼν κατὰ τὴν ἐν Περσίᾳ γενομένην Σύνοδον τῶν ἑκατὸν καὶ ἔτι πρός, Ἐπισκόπων, καὶ πολλῶν Ἀρχιμανδριτῶν, ὅτε ἐγένετο φιλονεικία μεταξὺ Ἑλλήνων καὶ Χριστιανῶν καὶ Ἑβραίων, καὶ ὁ φιλόσοφος Ἀφροδιτιανὸς ἐδιηγήθη ταῦτα ἐπὶ τῆς Συνόδου. Φέρουσι δὲ ταῦτα ἐπιγραφὴν τοιαύτην· «Ἀναστασίου Πατριάρχου Θεουπόλεως ἐξήγησις περὶ τῶν ἐν Περσίδι πραχθέντων».
Ἐκ τούτου λοιπὸν γίνεται φανερόν, ὅτι ὁ Συναξαριστὴς Μαυρίκιος διατάσσων ἐδῶ κατὰ τὰς ἡμέρας ταύτας, τὴν προσκύνησιν τῶν Μάγων, καὶ τὴν φυγὴν τῆς Θεοτόκου εἰς Αἴγυπτον, καὶ τὴν βρεφοκτονίαν τοῦ Ἡρώδου, τὴν Μνήμην μόνον αὐτῶν ἀναφέρει. Καὶ οὐχὶ ὅτι ἔγιναν αὐτὰ ἐν ταῖς ἡμέραις ταύταις. Καθὼς καὶ ἡ Ἐκκλησία ἐν τῷ Σαββάτῳ τοῦ Λαζάρου, τὴν μνήμην μόνην τῆς ἐγέρσεως τοῦ Λαζάρου ἀναφέρει καὶ ἑορτάζει. Καὶ οὐχὶ τὸν χρόνον καὶ τὴν ἡμέραν, καθ’ ἣν αὕτη ἐγένετο. Ἐπειδὴ αὐτὴ πρὸ πολλῶν ἡμερῶν πραγματικῶς ἀπέβη, ὡς βεβαιοῖ ὁ Ἰωάννης ἐν κεφαλ. ια΄, καὶ ὅποιος θέλει νὰ βεβαιωθῇ, ὅτι ὁ λόγος μας οὗτος εἶναι ἀληθινός, ἂς ἀναγνώσῃ τὸ ῥηθὲν αὐτὸ τοῦ Ἰωάννου κεφάλαιον ὅλον.

Άγιος Νικόδημος Αγιορείτης, Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού. Τόμος Α´. Εκδόσεις Δόμος, 2005