Συναξαριστής 1ης Ιανουαρίου

Εἰς τὴν Α΄, ἑορτάζομεν τὴν κατὰ σάρκα Περιτομὴν τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.

Χριστοῦ περιτμηθέντος, ἐτμήθη Νόμος.
Καὶ τοῦ Νόμου τμηθέντος, εἰσήχθη Χάρις.

† Tὴν κατὰ σάρκα Περιτομὴν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, τὴν ὁποίαν κατεδέχθη νὰ λάβῃ φιλανθρώπως κατὰ τὴν προσταγήν τοῦ παλαιοῦ Νόμου.[1] Ἵνα ἀντὶ τῆς χειροποιήτου καὶ σαρκικῆς Περιτομῆς, ἀντεισάξῃ εἰς ἡμᾶς τὴν ἀχειροποίητον καὶ πνευματικὴν περιτομήν: ἤτοι τὸ Ἅγιον Βάπτισμα. Ταύτην λέγω τὴν τοῦ Κυρίου Περιτομήν, παρελάβομεν ἡμεῖς οἱ Χριστιανοὶ ὑπὸ τῶν Ἁγίων Πατέρων, νὰ πανηγυρίζωμεν κατ᾿ ἔτος: καθὼς καὶ τὴν πανηγυρίζομεν, λογιζόμενοι ταύτην, μίαν ἀπὸ τὰς Δεσποτικὰς ἑορτὰς διὰ τὸν ἡμᾶς τιμήσαντα Κύριον, διὰ μέσου αὐτῆς. Καθὼς γὰρ ὁ Κύριος κατεδέχθη διὰ λόγου μας τὴν ἔνσαρκον αὑτοῦ Γέννησιν. Καὶ ὅλα τὰ ἄλλα ἰδιώματα τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ἔλαβεν, ὅσα ἦτον παντελῶς ἀδιάβλητα καὶ ἀκατηγόρητα: Τοιουτοτρόπως δὲν ἐπαισχύνθη ὁ Πανάγαθος νὰ λάβῃ καὶ τὴν Περιτομήν, διὰ δύω αἴτια. Πρῶτον μέν, διὰ τὶ ἠθέλησε νὰ ἐμφράξῃ τὰ στόματα τῶν αἱρετικῶν, οἵτινες ἐτόλμησαν νὰ εἰποῦν, ὅτι δὲν ἀνέλαβεν ὁ Κύριος σάρκα ἀληθινήν, ἀλλὰ κατὰ φαντασίαν. Ὁποῖοι ἦτον ὁ θεομάχος Μάνης, καὶ οἱ τούτου ὀπαδοὶ Μανιχαῖοι. Διότι πῶς ἤθελε περιτμηθῇ, ἀνίσως δὲν ἔλαβε σάρκα ἀληθινήν; Καὶ δεύτερον δέ, διὰ νὰ ἐπιστομίσῃ τοὺς Ἰουδαίους, οἵτινες ἐκατηγόρουν τὸν Κύριον, πῶς δὲν φυλάττει τὸ Σάββατον. Καὶ πῶς παραβαίνει τὸν Νόμον, ψευδῶς συκοφαντοῦντες αὐτόν. Αὐτὸς γὰρ ἐφύλαττε τὸν Νόμον ἕως καὶ εἰς αὐτὴν τὴν Περιτομήν.[2]

Διὰ τοῦτο λοιπὸν ὕστερα ἀπὸ ὀκτὼ ἡμέρας τῆς ἐκ Παρθένου γεννήσεώς του, εὐδόκησεν ὁ Κύριος νὰ φερθῇ ἀπὸ τὴν Μητέρα του καὶ ἀπὸ τὸν Ἰωσήφ, εἰς τὸν διωρισμένον τόπον ἐκεῖνον, ὅπου ἦτον συνήθεια νὰ περιτέμνωνται τὰ βρέφη, καὶ ἐκεῖ ἐπεριτμήθη, καὶ ἔλαβε τὸ γλυκύτατον ὄνομα Ἰησοῦς. Τὸ ὁποῖον ἐκάλεσεν ὁ Ἀρχάγγελος Γαβριήλ, ὅταν εὐηγγέλισε τὴν Θεοτόκον, πρὸ τοῦ νὰ συλληφθῇ ὁ Κύριος ἐν τῇ κοιλίᾳ τῆς Παρθένου, ὡς γράφει ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς.[3] Μετὰ δὲ τὴν Περιτομήν, ἦτον μαζὶ μὲ τοὺς γονεῖς του ὁ Κύριος, καὶ ἔζη ἀνθρωπίνως, προκόπτων καὶ αὐξάνων, τόσον κατὰ τὴν ἡλικίαν τοῦ σώματος, ὅσον καὶ κατὰ τὴν σοφίαν καὶ χάριν, εἰς σωτηρίαν ἡμῶν. «Ἰησοῦς γὰρ φησι, προέκοπτε σοφίᾳ καὶ ἡλικίᾳ καὶ χάριτι παρὰ Θεῷ καὶ ἀνθρώποις» (Λουκ. β΄, 52). (ὅρα περὶ τῆς Ἑορτῆς ταύτης εἰς τὸν νέον Θησαυρόν.)

***

Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, Μνήμη τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν Βασιλείου Ἀρχιεπισκόπου Καισαρείας Καππαδοκίας τοῦ Μεγάλου.[4]

Ζῇ Βασίλειος καὶ θανὼν ἐν Κυρίῳ.
Ζῇ καὶ παρ᾽ ἡμῖν, ὡς λαλῶν ἐκ τῶν Βίβλων.
Ἰανουαρίοιο θάνες Βασίλειε πρώτῃ.

Oὗτος ὁ ἐν Ἁγίοις Πατὴρ ἡμῶν Βασίλειος, ἤκμασε κατὰ τους χρόνους τοῦ Βασιλέως Οὐάλεντος ἐν έτει τξδ΄. πρὸς τὸν ὁποῖον Οὐάλεντα ἐπαρρησιάσθη διὰ τὴν Ὀρθόδοξον πίστιν, καὶ ἤλεγξεν αὐτόν. Ἐπειδὴ καὶ ἔπεσεν εἰς τὴν κακοδοξίαν τῶν Ἀρειανῶν, καὶ μὲ ἄγριον καὶ θηριώδη τρόπον ἐκακοποῖει καὶ ἐπολέμει τὰς Ἐκκλησίας τῶν Ὀρθοδόξων. Οὗτος λοιπὸν ἀπὸ μὲν τὸν πατέρα, ἦτον Μαυροθαλασσίτης. Ἀποδὲ τὴν μητέρα, ἦτον Καππαδόκης: ἤτοι ἐκατάγετο ἀπὸ τὴν λεγομένην Καραμανίαν. Κατὰ δὲ τοὺς λόγους καὶ τὴν παιδείαν, ὑπερέβαλεν, ὄχι μόνον τοὺς ἐλλογίμους τοῦ καιροῦ του, ἀλλὰ ἀκόμη καὶ τοὺς παλαιοὺς φιλοσόφους. Περάσας γὰρ κάθε εἶδος παιδείας, εἰς κάθε μίαν ἀπὸ αὐτὰς τὸ κράτος καὶ τὴν νίκην ἀπόκτησεν. Οὐ μόνον δὲ ταῦτα, ἀλλὰ καὶ τὴν διὰ πράξεως ἤσκησε φιλοσοφίαν. Καὶ διὰ της πράξεως ἀνέβη καὶ εἰς τὴν θεωρίαν τῶν ὄντων. Ἐκ τούτων δέ, ἀνέβη καὶ εἰς τὸν θρόνον τῆς Ἀρχιερωσύνης.

Ὅταν δὲ ἔγινεν Ἀρχιερεύς, πολλοὺς ἀγῶνας ἐποίησεν ὁ μακάριος διὰ τὴν Ὀρθόδοξον πίστιν. Μὲ τὴν σταθερότητα γὰρ καὶ γενναιότητα τοῦ φρονήματός του, κατέπληξε τὸν Ἔπαρχον Μόδεστον. Μὲ τοὺς Ὀρθοδόξους δὲ λόγους ὁποῦ συνέγραψε, τῶν κακοδόξων τὰ φρονήματα κατεβρόντησε. Καὶ πρὸς τούτοις, τὴν τῶν ἠθῶν κατάστασιν ἐρρύθμισε. Τὴν ἀσκητικὴν φιλοσοφίαν ἐδίδαξε, τὴν τῶν ὄντων γνῶσιν ἐσαφήνισε. Καὶ διὰ νὰ εἰπῶ συντόμως, οὗτος ὁ Ἅγιος ὁδηγήσας εἰς σωτηρίαν τὴν λογικὴν τοῦ Χριστοῦ ποίμνην διὰ μέσου κάθε ἀρετῆς, πρὸς Κύριον ἐξεδήμησεν. Ἦτον δὲ ὁ Μέγας Βασίλειος κατὰ τὸν χαρακτῆρα τοῦ σώματος, πολλὰ μακρύς. Ξηρὸς καὶ ὀλιγόσαρκος, μελανὸς εἰς τὸ πρόσωπον κατὰ τὸ χρῶμα, πλὴν εἶχεν αὐτὸ σύμμικτον καὶ μὲ κιτρινάδα. Ἦτον μακρομύτης. Εἶχε τὰ ὀφρύδια στρογγυλά, τὸ δὲ δέρμα τὸ ἐπάνω τῶν ὀφρυδίων, τὸ εἶχε συμμαζωμένον. Ἐφαίνετο ὅμοιος μὲ ἕναν ὁποῦ συλλογίζεται καὶ προσέχει εἰς τὸν ἑαυτόν του. Εἶχε τὸ πρόσωπον ζαρωμένον μὲ ὀλίγας χαραγάς. Τὰ μάγουλα εἶχε μακρά. Τοὺς μήνιγγας, δασεῖς ἀπὸ τρίχας συνεστραμμένας κυκλοειδῶς. Ἐφαίνετο κατὰ τὴν ἐπιφάνειαν, πῶς εἶχεν ὀλίγον κουρευμένας τὰς τρίχας. Τὸ γένειον εἶχε μακρὸν ἀρκετὰ καὶ τὰς τρίχας εἶχε μεμιγμένας: ἤτοι μαύρας ὁμοῦ μὲ ἄσπρας. Τελεῖται δὲ ἡ αὐτοῦ Σύναξις, ἐν τῇ Ἁγιωτάτῃ Μεγάλῃ Ἐκκλησίᾳ. (τὸν κατὰ πλάτος Βίον αὐτοῦ ὅρα εἰς τὸν νέον Θησαυρόν.)

***

Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ὁ Ἅγιος Μάρτυς Θεόδοτος ξίφει τελειοῦται.

Ὁ Θεόδοτος οὐκ ἀνέξομαι λέγει,
Εἰ μὴ κεφαλὴν τοῦ Θεοῦ τμηθῶ χάριν.

***

Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ἐπίσκοπος Ναζιανζοῦ καὶ Πατὴρ τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, ἐν εἰρήνῃ τελειούται.

Ἐγκωμιαστὴν οἴκοθεν πλουτεῖς, Πάτερ,
Τῆς σῆς τελευτῆς, σοῦ τὸν ἐκ μηροῦ γόνον.[5]

***

Ὁ Ὅσιος Πατὴρ ἡμῶν Θεοδόσιος Ἡγούμενος Τριγλίας ἐν εἰρήνῃ τελειοῦται.

Ὀφθεὶς Θεοδόσιος ἀρεταῖς μέγας,
Ἄρχειν ἐκρίθη καὶ Μονῆς σεβασμίας.

***

Ὁ Ἅγιος Νεομάρτυς Πέτρος Πελοποννήσιος, ὁ ἐκ Τριπολιτζᾶς, ὁ Μαρτυρήσας ἐν ἔτει ͵αψοϚ΄, κατὰ τὴν μικρὰν Ἀσίαν, εἰς χώραν καλουμένην Τεμίσι, ἀγχόνῃ τελειοῦται.

Πέτρα ἰδρυνθεὶς πίστεως Πέτρε μάκαρ,
Ἐκ γῆς ἀνῆλθες, εἰς Πόλον δι᾿ ἀγχόνης.[6]

Ταῖς τῶν σῶν Ἁγίων πρεσβείαις Χριστὲ ὁ Θεὸς ἐλέησον ἡμᾶς.

**

[1] Σημειοῦμεν ἐνταῦθα, ὅτι ἀγκαλὰ καὶ Ἐφραὶμ ὁ Σύρος παρὰ τῷ Μελετίῳ Ἀθηνῶν (Τόμῳ Α΄ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας) λέγῃ, ὅτι ὁ Κύριος περιετμήθη ἀπὸ τὸν Ἰωσήφ, τὸν νομιζόμενον αὐτοῦ Πατέρα. Καὶ ὅτι περιετμήθη ἐν τῷ Σπηλαίῳ, ὡς λέγει ὁ Ἐπιφάνιος παρὰ τῷ αὐτῷ Μελετίῳ. Οἱ θεῖοι ὅμως Εὐαγγελισταὶ περὶ τούτων οὐδὲν ἔγραψαν. Ἀλλ’ οὔτε ἦτον χρεία καὶ ἀνάγκη νὰ γράψουν. Καθότι οὐδὲ ὄφελος εἶναι εἰς τὴν σωτηρίαν ἡμῶν τὸ νὰ ἠξεύρωμεν τὰ τοιαῦτα. Τινὲς δὲ ἀποροῦσι, τί ἆρά γε ἔγινε μετὰ ταῦτα τὸ περιτμηθὲν ἐκεῖνο μέρος τῆς θεανδρικῆς σαρκὸς τοῦ Κυρίου: ἤτοι ἡ ἀκροβυστία.
Καὶ ὁ μὲν Ἀναστάσιος ὁ Σιναΐτης, καὶ ἄλλοι Ἀνατολικοί, ἐδόξαζον, ὅτι τὸ μέρος ἐκεῖνο ἐφύλαξεν ἡ Παρθένος μετὰ τὴν Περιτομήν, ὡς Ἱερὸν κειμήλιον, διαφθορᾶς ἁπάσης ὂν ἀνώτερον, ἕως οὗ ὁ Κύριος ἀναστάς, προσέλαβε πάλιν αὐτό. Καὶ ὁ Θεοφύλακτος δὲ Βουλγαρίας ἐν τῇ ἑρμηνείᾳ τοῦ Εὐαγγελίου λέγει, ὅτι τὸ τμῆμα ἐκεῖνο προσέλαβεν ὁ Κύριος ἐν τῇ ἀναστάσει.
Μερικοὶ δὲ Δυτικοὶ ἐδόξαζον ματαίως, ὅτι ἡ ἀκροβυστία τοῦ Κυρίου ἐσῴζετο εἰς τὴν Καβίλλινον πόλιν τῆς κάτω Βουργουνδίας ἐν μιᾷ Ἐκκλησίᾳ. Ἀλλ’ ὁ ταύτης Ἐπίσκοπος Γκάστος ὀνόματι, ἀνοίξας ἐν ἔτει 1707, Ἀπριλλίου 19, τὸ κιβώτιον ἐκεῖνο, ἐν ᾧ ἐνομίζετο ὅτι περιέχεται ἡ θεία ἀκροβυστία, δὲν εὑρῆκεν ἄλλο εἰς αὐτό, εἰμὴ ὀλίγην ἄμμον λεπτήν, καὶ ἕνα μικρὸν χαλίκιον. Ὅθεν ἔπαυσε τὴν δεισιδαιμονίαν, ὁποῦ ἐκυρίευε τὴν Πόλιν ἐκείνην, πρὸ χρόνων ἤδη τετρακοσίων (ὅρα τὴν νεοτύπωτον Ἑκατονταετηρίδα). Ἐκ τούτου λοιπὸν συνάγομεν, ὅτι εἶναι ψευδὲς καὶ ἀπίστευτον καὶ ἐκεῖνο τὸ ἄλλο, ὁποῦ λέγουσιν οἱ αὐτοὶ Δυτικοί: ἤγουν ὅτι ἡ τοῦ Κυρίου ἀκροβυστία σῴζεται μέχρι τοῦ νῦν εἰς τὴν Ῥώμην ἐν τῷ Ναῷ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Λατερανοῦ, ὡς σημειοῖ ὁ Καλμέτης ἐν τῷ ὑπομνήματι εἰς τὸν Λουκᾶν Κεφαλ: β΄.

[2] Ὁ δὲ σοφὸς Εὐθύμιος ὁ Ζυγαδηνός, προσθέττει καὶ τρίτον αἴτιον, διὰ τὸ ὁποῖον ἐπεριτμήθη ὁ Κύριος. Ἤγουν διατὶ, ἂν δὲν ἐπεριτέμνετο, οὐκ ἂν ὅλως παρεδέχθη διδάσκων, ἀλλ’ ἀπεπέμφθη ἂν ὡς ἀλλόφυλος. Οὐδ’ ἂν ἐπίστευσέ τις, ὅτι αὐτός ἐστιν ὁ προσδοκώμενος Χριστὸς ἐκ σπέρματος Ἁβραάμ. Οἱ γὰρ ἐξ Ἁβραὰμ ἅπαντες, σφραγίδα καὶ σημεῖον τὴν περιτομὴν εἶχον, διαστέλλουσαν αὐτοὺς ἀπὸ τῶν ἄλλων ἐθνῶν (ἑρμηνεία εἰς τὸ δ΄ κεφάλ. τοῦ κατὰ Λουκᾶν). Ἔπαυσε δὲ ὁ Κύριος τὴν περιτομήν, καὶ πάνυ εὐλόγως, κατὰ τὸν αὐτὸν Εὐθύμιον. Ἡ γὰρ περιτομὴ τῶν Ἑβραίων, τὸ Βάπτισμα τῶν Χριστιανῶν ἐτύπου καὶ προεσήμαινεν. Ὥσπερ γὰρ ἐκείνη τοὺς ἐξ Ἁβραὰμ ἐσφράγιζε, καὶ διέστελλεν ἀπὸ παντὸς ἔθνους: οὕτω καὶ τοῦτο (τὸ Βάπτισμα δηλ.) τοὺς Χριστιανούς. Καὶ καθάπερ ἐκείνη περιττὸν ἀποτέμνει τοῦ σώματος μέρος. Οὕτω καὶ τὸ Βάπτισμα τὴν ἁμαρτίαν ἀποτέμνει περιττὴν ὑπάρχουσαν. Ἔδει δὲ παυθῆναι τὸν τύπον, ἐλθόντος τοῦ πρωτοτύπου. Καὶ σιγῆσαι τὸ μηνύον, ἐπιστάντος τοῦ μηνυομένου. Τὸ γὰρ ἑαυτοῦ πεπλήρωκε, καὶ περιττόν ἐστι τοῦ λοιποῦ (αὐτόθι). Σημείωσαι, ὅτι λόγος εὑρίσκεται ἐν τῇ Μονῇ τοῦ Διονυσίου εἰς τὴν Περιτομήν, οὗ ἡ ἀρχή· «Σκιὰν μὲν τῶν μελλόντων ἀγαθῶν». Ὁ αὐτὸς εὑρίσκεται καὶ ἐν τῇ τοῦ Βατοπαιδίου.

[3] Τί δηλοῖ τὸ ὄνομα Ἰησοῦς, ὅρα εἰς τὰ πνευματικὰ Γυμνάσματα, τὴν μελέτην εἰς τὴν Περιτομὴν τοῦ Κυρίου.

[4] Εἰς τὸν Μέγαν Βασίλειον ἐγκώμια ἔπλεξαν Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, οὗ ἡ ἀρχή· «Ἔμελλεν ἄρα». Ὁ αὐτάδελφός του Γρηγόριος ὁ Νύσσης, οὗ ἡ ἀρχή· «Καλὴν ἐπέθηκεν». Ἐφραὶμ ὁ Σύρος, οὗ ἡ ἀρχή· «Κλίνατέ μοι τὰς ἀκοὰς ἀδελφοί» (σῴζονται ἐν τοῖς ἐκδεδομένοις)· καὶ ὁ Ἀμφιλόχιος Ἰκονίου, οὗ ἡ ἀρχή· «Ἀγαπητοί, οὐκ ἦν ἀπεικός» (σῴζεται ἐν τῇ Λαύρᾳ καὶ ἐν τῇ τῶν Ἰβήρων). Ὅρα καὶ τὸ θαῦμα ὁποῦ ἐποίησεν οὗτος, ἀνοίξας τὰς πύλας τοῦ Ναοῦ, κατὰ τὴν δεκάτην ἐνάτην τοῦ παρόντος.

[5] Ὅρα εἰς τὸν ἐπιτάφιον λόγον, ὃν ὁ Θεολόγος Γρηγόριος πλέκει εἰς τὸν ἑαυτοῦ Πατέρα τοῦτον Γρηγόριον, ἐπὶ παρουσίᾳ τοῦ Μεγάλου Βασιλείου. Ἵνα μάθῃς ἐκεῖθεν, ὅτι ὁ πατὴρ αὐτοῦ οὗτος Γρηγόριος, πρότερον μὲν ἦτον ἀπὸ τὴν αἵρεσιν τὴν λεγομένην τῶν Ὑψισταρίων, μᾶλλον δὲ ταπεινῶν. Αὕτη δὲ ἦτον σύμμικτος ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴν πλάνην, καὶ ἀπὸ τὴν νομικὴν λατρείαν. Οἱ γὰρ ἐκ τῆς αἱρέσεως ταύτης ὄντες, ἀπεστρέφοντο μὲν τὰ εἴδωλα καὶ τὰς θυσίας. Ἐτίμων δὲ τὸ πῦρ καὶ τοὺς λύχνους. Τὸ ὁποῖον ἦτον τῆς ἑλληνικῆς πλάνης ἴδιον. Ὁμοίως ἀτίμαζον μὲν αὐτοὶ τὴν Περιτομήν. Ἐτίμων δὲ τὸ Σάββατον τὸ ὁποῖον ἦτον ἴδιον τῆς νομικῆς λατρείας. Ὕστερον ὅμως ὁ ἐκ τοιαύτης ῥίζης καταγόμενος, ἔγινε μέγας καὶ πολὺς τῆς εὐσεβείας ὑπέρμαχος. Καθὼς εἰς πλάτος διηγεῖται ἐκεῖ ὁ Θεολόγος.

[6] Τὸ Μαρτύριον τούτου εἶναι ἀνέκδοτον ἔτι.

Άγιος Νικόδημος Αγιορείτης, Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού. Τόμος Β´. Εκδόσεις Δόμος, 2005