Λόγος εις την Κυριακή του Ασώτου
Με έναν πολύ σοφό τρόπο η αγία μας Εκκλησία μας προετοιμάζει για να μπούμε στο στάδιο της νηστείας και της μετανοίας. Την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου μας διδάσκει πώς πρέπει να προσευχόμαστε. Τη Κυριακή του ασώτου μας φανερώνει την ευσπλαχνία του Θεού και την σημασία της μετάνοιας για την σωτηρία μας. Την Κυριακή της Απόκρεω μας παρουσιάζει τα γεγονότα τα οποία θα συμβούν κατά την Φοβερά Κρίση. Και, τέλος, την τελευταία Κυριακή πριν αρχίσει η Μεγάλη Τεσσαρακοστή, την Κυριακή της Τυρινής, μας αποκαλύπτει το πραγματικό νόημα της νηστείας, προτρέποντάς μας να συγχωρήσουμε όλους.
Ακούσατε σήμερα μία από τις σπουδαιότερες παραβολές του Χριστού. Λέω ακούσατε αλλά δεν ξέρω αν πραγματικά την ακούσατε. Βλέπω ότι πολλοί από σας έχουν μία πολύ κακή συνήθεια να έρχονται στην εκκλησία αργά. Μερικοί έρχονται στη θεία λειτουργία, μετά το Ευαγγέλιο. Είναι μία πάρα πολύ κακή συνήθεια και δεν ξέρω πώς να την ξεριζώσουμε. Μόνο εσείς οι κάτοικοι της Συμφερούπολης έχετε αυτή την συνήθεια, διότι πουθενά αλλού δεν είδα να έρχονται οι άνθρωποι στην εκκλησία μετά το ευαγγελικό ανάγνωσμα. Αυτό είναι μεγάλη ασέβεια.
Μερικοί, λοιπόν, δεν άκουσαν το Ευαγγέλιο, οι υπόλοιποι αν και άκουσαν ίσως δεν το κατάλαβαν ή επειδή δεν γνωρίζουν καλά την σλαβική γλώσσα ή επειδή μιλούσαν μεταξύ τους την ώρα που διαβαζόταν το Ευαγγέλιο. Έπρεπε όμως να το ακούσετε με προσοχή για να αποτυπωθεί βαθιά στο νου και την καρδιά σας και να κατανοήσετε πλήρως το νόημα της περικοπής. Επαναλαμβάνω λοιπόν το απόσπασμα που διαβάστηκε σήμερα, όχι όμως όλο αλλά εκείνα τα κομμάτια τα οποία θα ερμηνεύσουμε στη συνέχεια.
«Ἄνθρωπός τις εἶχε δύο υἱούς, καὶ εἶπεν ὁ νεώτερος αὐτῶν τῷ πατρί· πάτερ, δός μοι τὸ ἐπιβάλλον μέρος τῆς οὐσίας. καὶ διεῖλεν αὐτοῖς τὸν βίον. καὶ μετ᾿ οὐ πολλὰς ἡμέρας συναγαγὼν ἅπαντα ὁ νεώτερος υἱὸς ἀπεδήμησεν εἰς χώραν μακράν, καὶ ἐκεῖ διεσκόρπισε τὴν οὐσίαν αὐτοῦ ζῶν ἀσώτως…
Εἰς ἑαυτὸν δὲ ἐλθὼν εἶπε· πόσοι μίσθιοι τοῦ πατρός μου περισσεύουσιν ἄρτων, ἐγὼ δὲ λιμῷ ἀπόλλυμαι! ἀναστὰς πορεύσομαι πρὸς τὸν πατέρα μου καὶ ἐρῶ αὐτῷ· πάτερ, ἥμαρτον εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἐνώπιόν σου· οὐκέτι εἰμὶ ἄξιος κληθῆναι υἱός σου· ποίησόν με ὡς ἕνα τῶν μισθίων σου. καὶ ἀναστὰς ἦλθε πρὸς τὸν πατέρα αὐτοῦ. ἔτι δὲ αὐτοῦ μακρὰν ἀπέχοντος εἶδεν αὐτὸν ὁ πατὴρ αὐτοῦ καὶ ἐσπλαγχνίσθη, καὶ δραμὼν ἐπέπεσεν ἐπὶ τὸν τράχηλον αὐτοῦ καὶ κατεφίλησεν αὐτόν. εἶπε δὲ αὐτῷ ὁ υἱός· πάτερ, ἥμαρτον εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἐνώπιόν σου, καὶ οὐκέτι εἰμὶ ἄξιος κληθῆναι υἱός σου…»
Αλλά ο πατέρας του δεν τον άκουσε. Είπε αμέσως στους δούλους του: «Ἐξενέγκατε τὴν στολὴν τὴν πρώτην καὶ ἐνδύσατε αὐτόν, καὶ δότε δακτύλιον εἰς τὴν χεῖρα αὐτοῦ καὶ ὑποδήματα εἰς τοὺς πόδας, καὶ ἐνέγκαντες τὸν μόσχον τὸν σιτευτὸν θύσατε, καὶ φαγόντες εὐφρανθῶμεν, ὅτι οὗτος ὁ υἱός μου νεκρὸς ἦν καὶ ἀνέζησε, καὶ ἀπολωλὼς ἦν καὶ εὑρέθη. καὶ ἤρξαντο εὐφραίνεσθαι» (Λκ. 15, 11-24).
Πραγματικά πλουσιότατο είναι το περιεχόμενο αυτής της παραβολής και πολλά θα μπορούσαμε να πούμε. Δεν θέλω όμως να επαναλαμβάνω αυτά που ήδη έχουμε πει στα προηγούμενα χρόνια. Το μόνο που θα ήθελα να τονίσω είναι ότι εδώ ο πατέρας του ασώτου υιού απεικονίζει τον ίδιο τον Θεό Πατέρα και όλη η παραβολή μας περιγράφει την άπειρη ευσπλαχνία του Θεού προς τους αμαρτωλούς ανθρώπους που μετανοούν. Σήμερα θέλω να σταθώ μόνο σε κάποια συγκεκριμένα σημεία και φράσεις αυτής της παραβολής. Ένας λόγος που θα ήθελα να ερμηνεύσω είναι ο εξής: «εἰς ἑαυτὸν δὲ ἐλθὼν». Και στη συνέχεια θα δούμε τι σημαίνουν τα λόγια του πατέρα: «οὗτος ὁ υἱός μου νεκρὸς ἦν καὶ ἀνέζησε, καὶ ἀπολωλὼς ἦν καὶ εὑρέθη».
Τι σημαίνει λοιπόν «εἰς ἑαυτὸν δὲ ἐλθὼν». Γνωρίζουμε ότι συνέρχεται κάποιος μετά την λιποθυμία, όταν επανακτά τις αισθήσεις του. Ο υιός όμως αυτός είχε χάσει τις αισθήσεις του; Όχι, βρισκόταν στην κανονική του κατάσταση, σωματικά ήταν υγιής. Και όμως ο Χριστός λέει γι’ αυτόν ότι συνήλθε. Αυτό σημαίνει ότι ήταν εκτός εαυτού και έπρεπε να ξαναβρεί τον εαυτό του. Και γιατί ήταν εκτός εαυτού; Γιατί το πνεύμα του δεν ήταν αυτό που πρέπει να είναι, το ακέραιο ανθρώπινο πνεύμα. Γιατί και σωματικά και πνευματικά παρομοιάστηκε με τους χοίρους. Δεν ήταν όπως πρέπει να είναι ο άνθρωπος ο οποίος έχει υψηλό προορισμό.
Ζούσε στην αμαρτία, ήταν δηλαδή πνευματικά ανάπηρος. Κυλούσε στην ασωτία και τη μέθη. Αυτή είναι κανονική κατάσταση του ανθρώπου; Όχι, αυτή είναι κτηνώδης κατάσταση που ταιριάζει στα ζώα και όχι στον άνθρωπο. Η κανονική κατάσταση του ανθρώπου είναι άλλη. Η καρδιά του ανθρώπου – χριστιανού πρέπει να είναι εντελώς διαφορετική. Δεν πρέπει να υπηρετεί τα κτηνώδη πάθη του και να ζει άσκοπή ζωή μέσα στην αμαρτία, αλλά να είναι σκεύος εκλογής του Αγίου Πνεύματος. Πρέπει να είναι φορέας των καρπών του Αγίου Πνεύματος, για τα οποία ο άγιος Απόστολος Παύλος μιλάει στην Προς Γαλάτας επιστολή του. «Ὁ δὲ καρπὸς τοῦ Πνεύματός ἐστιν ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, πρᾳότης, ἐγκράτεια· κατὰ τῶν τοιούτων οὐκ ἔστι νόμος» (Γαλ. 5, 22-23). Αυτοί εκπλήρωσαν το νόμο γινώμενοι ναοί του Αγίου Πνεύματος. Αυτή είναι κανονική κατάσταση του χριστιανού.
Αν η ζωή του δεν συμφωνεί μ’ αυτό που λέει ο απόστολος και δεν έχει τους καρπούς του Αγίου Πνεύματος, τότε αυτό σημαίνει ότι είναι άρρωστος και πρέπει να επανέλθει στην κανονική του κατάσταση, να ξαναβρεί τον εαυτό του. Πρέπει να σταματήσει στην πορεία του, να σταθεί λίγο, να σκύψει το κεφάλι του και να αναρωτηθεί: σωστή είναι η ζωή μου, μήπως η οδός που ακολουθώ δεν είναι της ζωής αλλά του θανάτου;
Καλά αν ο ίδιος ο άνθρωπος θα κόψει την πορεία της αμαρτωλής του ζωής και θα σκεφτεί το καλό του. Αυτό, όμως, είναι πάρα πολύ σπάνιο φαινόμενο. Συνήθως τον σταματάει ο ίδιος ο Θεός, ο Οποίος τον αγαπά και τον σπλαχνίζεται, διότι δεν θέλει τον θάνατο του αμαρτωλού. Και τον άσωτο υιό τον σταμάτησε ο Θεός, αφού για το καλό του, τον στέρησε της τροφής και τον ανάγκασε να ζη με τους χοίρους.
Όχι μόνο αυτόν σταμάτησε ο Θεός, σταματάει και όλους μας διότι, σχεδόν όλοι εμείς, ζούμε χωρίς να σκεφτόμαστε το πραγματικό νόημα της ζωής μας. Την σπαταλάμε ανώφελα, σκεφτόμενοι μόνο γήινα και παροδικά, τα οποία δεν έχουν πραγματική αξία. Μας σταματάει ο Θεός με πολλούς τρόπους: μας παίρνει την εργασία και την απασχόληση, την οποία έχουμε συνηθίσει, μας στερεί τα αγαθά, μας στέλνει συμφορές και μας ταπεινώνει μέσω άλλων ανθρώπων.
Εμείς ας δεχόμαστε τις νουθεσίες αυτές με προθυμία και να μην ρωτάμε, όπως συχνά ρωτάνε οι άνθρωποι, γιατί με τιμωρεί ο Θεός; Δεν τιμωρεί ο Θεός αλλά νουθετεί, πρέπει να το καταλάβουμε. Γι’ αυτό να μην γογγύζουμε εναντίον του Θεού. Ας σταματήσουμε, ας ακούσουμε προσεκτικά την φωνή του Θεού και της συνειδήσεώς μας και τότε θα καταλάβουμε και θα ευχαριστήσουμε τον Θεό που μας σταμάτησε και από το δρόμο του θανάτου, που ακολουθούσαμε, μας οδήγησε στην οδό της ζωής.
Μ’ αυτό τον τρόπο ο Θεός ενεργεί και στην ιστορία και σταματάει ολόκληρους λαούς. Όταν, για παράδειγμα, ο λαός του Ισραήλ άφησε τον αληθινό Θεό και άρχισε να προσκυνά τα είδωλα και δεν άκουσε τους προφήτες του, τότε ο Θεός τον παρέδωσε στα χέρια του βασιλιά της Βαβυλώνας και οδηγήθηκε στην βαβυλώνια αιχμαλωσία. Και παρέμεινε αιχμάλωτος ο λαός του Ισραήλ για 70 χρόνια. Όταν, όμως, συνήλθαν οι Εβραίοι τότε τους ελευθέρωσε ο Κύριος και τους έφερε πίσω στην πατρίδα τους.
Αυτό πρέπει να το θυμόμαστε. Όλοι μας πρέπει να συνέλθουμε, διότι πάρα πολλοί είναι αυτοί που έχασαν το δρόμο και ζούνε μέσα σε αμαρτωλές ψευδαισθήσεις, εκτός εαυτών, γογγύζοντας κατά του Θεού.
Ας δούμε τώρα τι σημαίνει ο λόγος που είπε ο πατέρας, όταν, με μεγάλη χαρά, πήρε στις αγκάλες του τον άσωτο υιό του και πώς θα εξηγήσουμε την απάντηση που έδωσε ο πατέρας στον πρεσβύτερο υιό του, ο οποίος διαμαρτυρήθηκε όταν έμαθε ότι ο πατέρας του έσφαξε μοσχάρι και έκανε γιορτή για τον άσωτο. Η απάντηση του πατέρα ήταν η εξής: «εὐφρανθῆναι, δὲ καὶ χαρῆναι ἔδει, ὅτι ὅτι ὁ ἀδελφός σου οὗτος νεκρὸς ἦν καὶ ἀνέζησε, καὶ ἀπολωλὼς ἦν καὶ εὑρέθη» (Λκ. 15, 32).
Γιατί ο πατέρας είπε ότι ο μικρότερος γιος του ήταν νεκρός; Αφού ήταν ζωντανός, περπατούσε και μιλούσε, φαινόταν δηλαδή πως ήταν ζωντανός. Και ήταν ζωντανός, σωματικά ζωντανός, ενώ το πνεύμα του ήταν νεκρό. Και μεταξύ μας δεν είναι λίγοι οι άνθρωποι, στους οποίους ταιριάζουν αυτά τα λόγια, για τους οποίους θα έπρεπε να πούμε ότι είναι νεκροί. Έτσι χάνονται και όσα από τα λογικά πρόβατα απομακρύνονται από το ποίμνιο του Χριστού. Ο Κύριος, όμως, βρίσκει αυτά τα πρόβατα και τα επαναφέρει στην πνευματική ζωή.
Τι σημαίνει ο πνευματικός θάνατος; Τι είναι η ζωή και τι είναι ο θάνατος και πού βρίσκεται η πηγή της ζωής; Την απάντηση στο ερώτημα αυτό δίνει ο ίδιος ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός: «Ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή» (Ιω. 11, 25). Και ο μεγάλος απόστολός του Ιωάννης ο Θεολόγος μαρτυρεί το ίδιο λέγοντας, ότι «ἐν αὐτῷ ζωὴ ἦν, καὶ ἡ ζωὴ ἦν τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων» (Ιω. 1, 4). Ο Χριστός λοιπόν είναι η ζωή, μόνο η ἐν Χριστῷ ζωή είναι η αληθινή ζωή, είναι πνευματική ζωή, η μόνη που ταιριάζει στον λογικό άνθρωπο. Μόνο στον Χριστό βρίσκεται αυτή η ζωή και πουθενά αλλού. Αυτός που δεν παίρνει από τον Χριστό αυτή την ζωή ή αφού την παίρνει δεν φροντίζει για την προκοπή του σ’ αυτή και λησμονεί τον Χριστό, αυτός γίνεται πνευματικά νεκρός. Και δεν είναι λίγοι μεταξύ των χριστιανών αυτοί που είναι πνευματικά νεκροί.
Μην νομίζετε ότι όλοι εμείς εδώ είμαστε ζωντανοί. Και μεταξύ μας υπάρχουν νεκροί. Την υψηλότερη θέση στην εκκλησιαστική ιεραρχία κατέχουν οι επίσκοποι, τους οποίους ο ίδιος ο Κύριος στην αποκάλυψη του Ιωάννου καλεί αγγέλους. Οι άγγελοι των Εκκλησιών τοποθετούνται πιο πάνω από το λογικό ποίμνιο του Χριστού. Ακούστε λοιπόν τι λέει ο Κύριος στον απόστολο: «Καὶ τῷ ἀγγέλῳ τῆς ἐν Σάρδεσιν ἐκκλησίας γράψον· τάδε λέγει ὁ ἔχων τὰ ἑπτὰ πνεύματα τοῦ Θεοῦ καὶ τοὺς ἑπτὰ ἀστέρας· οἶδα σου τὰ ἔργα, ὅτι ὄνομα ἔχεις ὅτι ζῇς, καὶ νεκρὸς εἶ» (Απ. 3, 1). Ο άγγελος της Εκκλησίας είναι νεκρός – τρομερό πράγμα!
Νεκρός μπορεί να είναι αυτός που έχει την ανώτατη πνευματική εξουσία, δηλαδή ο επίσκοπος, νεκρός μπορεί να είναι και ο ιερέας και ο διάκονος. Αλλά οι περισσότεροι πνευματικά νεκροί υπάρχουν μεταξύ του λαού. Είμαστε νεκροί όταν ζούμε χωρίς τον Χριστό και καταπατάμε το νόμο του. Είμαστε νεκροί αν δεν εφαρμόζουμε στη ζωή μας το λόγο του αποστόλου Παύλου! «ὥσπερ γὰρ παρεστήσατε τὰ μέλη ὑμῶν δοῦλα τῇ ἀκαθαρσίᾳ καὶ τῇ ἀνομίᾳ εἰς τὴν ἀνομίαν, οὕτω νῦν παραστήσατε τὰ μέλη ὑμῶν δοῦλα τῇ δικαιοσύνῃ εἰς ἁγιασμόν» (Ρωμ. 6, 19).
Πώς υποδουλώνουμε τα μέλη μας σε ακαθαρσία; Νομίζω καταλαβαίνετε πώς. Γνωρίζετε ότι με τα μέλη του σώματος, τα οποία ο άνθρωπος τα σκεπάζει πιο πολύ από τα άλλα, και αμαρτάνει πιο πολύ, βεβηλώνοντας το ναό του Αγίου Πνεύματος. Γνωρίζουμε αρκετούς ανθρώπους τα πόδια των οποίων τρέχουν στα έργα της ανομίας και το χέρι τους πάντα είναι απλωμένο στην τσέπη του πλησίον του. Αυτοί υποδούλωσαν τα πόδια και τα χέρια τους σε ακαθαρσία.
Ας σκεφτεί τώρα ο καθένας τον εαυτό του. Μήπως και εμείς υποδουλώνουμε το πιο ευκίνητο μέλος του σώματός μας, τη γλώσσα μας, σε ακαθαρσία; Πόση ακαθαρσία βγαίνει από το στόμα μας: βρισιές, αισχρολογίες, ψευδομαρτυρίες και διάφορα λόγια με τα οποία ατιμούμε τον πλησίον μας. Καταλαβαίνετε τώρα ότι στην πραγματικότητα υποδουλώνουμε τη γλώσσα μας σε ακαθαρσία; Ας το σκεφτούμε όλοι, ας διορθώσουμε τη ζωή μας, εναρμονίζοντάς την προς αυτό που λέει ο απόστολος: «παραστήσατε τὰ μέλη ὑμῶν δοῦλα τῇ δικαιοσύνῃ εἰς ἁγιασμόν».
Τα χέρια μας, που κάνουν τόσες ανομίες και τα πόδια μας, που τρέχουν στην οδό της αδικίας, της αμαρτίας και της ανομίας, να τα οδηγήσουμε σε μία άλλη οδό, στην οδό της αγαθότητας. Να συγκρατούμε τη γλώσσα μας, αναγκάζοντάς την, αντί να καταριέται, να λέει ευχές και ευλογίες και αντί να λέει διάφορες κακίες να προφέρει μόνο αυτό που ωφελεί τους αδελφούς μας. Τότε αυτό θα σημαίνει ότι εφαρμόζουμε στη ζωή μας τον παραπάνω λόγο του αποστόλου Παύλου. Και όχι μόνο αυτό αλλά και έναν άλλο πολύ ωραίο, επίσης δικό του.
«Ἀποθέσθαι ὑμᾶς κατὰ τὴν προτέραν ἀναστροφὴν τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον τὸν φθειρόμενον κατὰ τὰς ἐπιθυμίας τῆς ἀπάτης, ἀνανεοῦσθαι δὲ τῷ πνεύματι τοῦ νοὸς ὑμῶν καὶ ἐνδύσασθαι τὸν καινὸν ἄνθρωπον τὸν κατὰ Θεὸν κτισθέντα ἐν δικαιοσύνῃ καὶ ὁσιότητι τῆς ἀληθείας» (Εφ. 4, 22-24). Αυτός λοιπόν είναι ο σκοπός μας: να ενδυθούμε τον νέο άνθρωπο, τον δημιουργηθέντα κατά Θεό προς αληθινή δικαιοσύνη και αγαθότητα. Αν πραγματοποιούμε αυτό στη ζωή μας κανείς δεν μπορεί να πει ότι είμαστε νεκροί ή ότι χάσαμε τον προσανατολισμό μας.
Να πορευόμαστε σωστά, να μην χάνουμε το δρόμο μας. Να είναι η ζωή μας τέτοια ώστε να αποπνέει όχι την δυσοσμία του πνευματικού θανάτου αλλά την ευωδία της ζωής ἐν Χριστῷ, τον Κύριο και Θεό μας, στον Οποίο πρέπει δόξα μετά του Ανάρχου Αυτού Πατρός και Παναγίου Πνεύματος. Αμήν.
Αγίου Λουκά Αρχιεπισκόπου Κριμαίας, Λόγοι και Ομιλίες Τόμος Α΄, εκδόσεις Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη, 2014